موضوع: استعمال غساله /کتاب الطهاره /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

نکاتی در باب آب مضاف بیان شد.

1- آب مستعمل

یکی دیگر از امور مرتبط با آبها که در کتب روایی مطرح شده، آب مستعمل است. عنوانی که صاحب وسائل برای این قضیه مطرح کرده است عبارتست از «أَبْوَابُ الْمَاءِ الْمُضَافِ وَ الْمُسْتَعْمَلِ‌»[1]

محقق حلی می فرماید «و ما يرفع به الحدث الأصغر طاهر و مطهر، و ما يرفع به الحدث الأكبر طاهر و في رفع الحدث به ثانيا قولان، المروي: المنع»[2]

آب قلیلی که برای رفع خبث استفاده می شود، غساله اش نجس است. آبی که در رفع حدث اصغر به کار برده می شود-مثلا برای وضو استفاده شود- طاهر و مطهر است ولی آبی که با آن رفع حدث اکبر می کنند -برای غسل به کار می رود- فقط طاهر است. در مورد مطهریت آبی که برای غسل استفاده شده، از حدث، روایاتی وارد شده که از آن نهی شده است.

صاحب ریاض در شرح این عبارت می فرماید «و ما يرفع به الحدث الأصغر طاهر و مطهّر مطلقا من الحدث و الخبث، فضلة و غسالة، بإجماعنا، و الأصول، و العمومات، مع خصوص بعض المعتبرة»[3] آبی که با آن وضو می گیرید اگر در جایی جمع شود هم پاک است و هم می توان در رفع حدث اصغر از آن استفاده کرد. دلیل این مطلب اجماع و اصل طهارت است. (فضله آبی است که در هنگام وضو گرفتن اضافه آمده و استفاده نشده است و در ظرف باقی است) علاوه بر اجماع و اصول و عمومات، روایات معتبره داریم. این روایات را ایشان بیان کرده است. این روایات را مرحوم صاحب وسائل نیز بیان کرده است.

1.1- روایات استفاده از آب مستعمل

در وسائل آمده است «بَابُ أَنَّ الْمَاءَ الْمُسْتَعْمَلَ فِي الْوُضُوءِ طَاهِرٌ مُطَهِّرٌ وَ كَذَا بَقِيَّةُ مَائِهِ‌»[4] آب استفاده شده در وضو طاهر و مطهر است همینطور آبی که در ظرف باقی مانده است و استفاده نشده است.

در روایت آمده «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَيْهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ ص إِذَا تَوَضَّأَ- أُخِذَ مَا يَسْقُطُ مِنْ وُضُوئِهِ فَيَتَوَضَّئُونَ بِهِ» احمد بن هلال مورد مذمت است ولی گفته اند مذمت او به خاطر ضعف مذهب اوست. روایت می گوید وقتی پیامبر صل الله علیه و آله وضو می گرفتند آبی که از وضوی حضرت اضافه می آمد را برای وضو استفاده می کردند. آیا از این روایت استفاده می شود که با غساله وضو گرفت؟ علامه مجلسی می فرماید اثبات این مسأله برای غیر معصوم مشکل است.[5]

به نظر آنچه که از مجموعه روایات استفاده می شود که در چنین احکامی معصوم و غیرمعصوم فرقی ندارند. ادله اختصاص احکام فقط در موارد نادری است که بیان شده است. وجهی برای عدم اشتراک احکام اینجا وجود ندارد.

پس روایت از حیث سند و دلالت اشکالی ندارد.

در روایت دیگر آمده «وَ بِالْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ هِلَالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: وَ أَمَّا الْمَاءُ الَّذِي يَتَوَضَّأُ الرَّجُلُ بِهِ- فَيَغْسِلُ بِهِ وَجْهَهُ وَ يَدَهُ فِي شَيْ‌ءٍ نَظِيفٍ- فَلَا بَأْسَ أَنْ يَأْخُذَهُ غَيْرُهُ وَ يَتَوَضَّأَ بِهِ» اینکه فرموده «فی حدیث» به خاطر این است که خود ایشان روایت را تقطیع کرده است و این یک قسمت از روایت تقطیع شده است. امام صادق علیه السلام فرموده آبی که کسی با آن وضو گرفته است و در ظرف تمیزی جمع شده است ، دیگری می تواند با آن وضو بگیرد. از حیث سند تفاوتی با روایت قبلی دارد و آن اینکه مروی عنه احمد بن هلال در این دو روایت متفاوت است.

در روایت دیگر آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: سُئِلَ عَلِيٌّ ع أَ يُتَوَضَّأُ مِنْ فَضْلِ وَضُوءِ جَمَاعَةِ الْمُسْلِمِينَ- أَحَبُّ إِلَيْكَ أَوْ يُتَوَضَّأُ مِنْ رَكْوٍ أَبْيَضَ مُخَمَّرٍ- قَالَ لَا بَلْ مِنْ فَضْلِ وَضُوءِ جَمَاعَةِ الْمُسْلِمِينَ- فَإِنَّ أَحَبَّ دِينِكُمْ إِلَى اللَّهِ الْحَنِيفِيَّةُ السَّمْحَةُ السَّهْلَةُ» این روایت، مرسله است. وقتی مرسله شد از لحاظ سندی ضعیف است ولی در باب مرسلات شیخ صدوق قبلا گفتیم، دارای اعتبار است خصوصا وقتی مرسلات جزمی باشد.

سائل می گوید از آب ظرفی که جماعت مسلمین از آن وضو می گیرند، آیا از زیادی آن آب -یعنی غساله وضو- استفاده کنیم بیشتر مورد علاقه شماست یا از ظرفی دیگر که چنین خصوصیتی ندارد و ظرف تمیزی است که آب غساله نیست؟ حضرت می فرماید از زیادی آب وضوی مسلمانان وضو بگیرم برای من بهتر است. بعد ایشان فرمود دین وقتی نزد خدا محبوب تر است که سهله و آسان باشد.

در روضه المتقین آمده «قال في النهاية الركوة إناء صغير من جلد يشرب فيه الماء و المراد بالأبيض‌ أن لا يكون وسخا و المخمر المغطى عليه لئلا يدخل فيه شيء و الحاصل المبالغة في النظافة‌ و كأنه يسأل أنه إذا كان الماء نظيفا غاية النظافة أحب إليك أن يتوضأ منه أو يتوضأ من فضل المسلمين الذي يتوضأ منه من لا يعرف مذهبه و لا طهارته بل غالب أحوالهم النجاسة فقال عليه السلام لا يستحب من الإناء المخمر، بل يستحب من فضل جماعة المسلمين فإن ظاهرهم الطهارة و أفعالهم محمولة على الصحة و ببركة أيديهم تحصل البركة و بالاجتناب عنهم يحصل التنفر منهم و الحكم بنجاستهم كما هو مشاهد من أهل الوسواس بل يحصل اختلال العقل و يصير وسواسيا تابعا للوسواس الخناس الذي يوسوس في صدور الناس و لهذا ترى الأحمق الذي لا يعرف الهر من البر في نهاية الدقة في الوسواس بسبب إلقاء الشيطان و وحيه كما قال الله تعالى إِنَّ الشَّيٰاطِينَ لَيُوحُونَ إِلىٰ أَوْلِيٰائِهِمْ و هو و سائر الحمقى من أضرابه و أشكاله يتوهمون أنها من الإلهام من الله تعالى- ففي الصحيح، عن عبد الله بن سنان قال: ذكرت لأبي عبد الله عليه السلام رجلا مبتلى بالوضوء و الصلاة و قلت هو رجل عاقل: فقال أبو عبد الله عليه السلام و أي عقل له و هو يطيع الشيطان فقلت له و كيف يطيع الشيطان؟ فقال سله هذا الذي يأتيه من أي شي‌ء هو فإنه يقول لك من عمل الشيطان أعاذنا الله و سائر المؤمنين من شره و وسواسه» ایشان می فرماید در نهایه ابن اثیر آمده که رکوه ظرف کوچکی است که از پوست است و از آن آب می نوشند. مراد از «ابیض» هم این است که چرک نباشد و مراد از «مخمر» این است که پوشیده باشد به گونه ای که آشغال در آن نرود. حاصل این که ظرف خیلی تمیز است. حضرت می فرماید بهتر نیست از چنین ظرفی وضو گرفت بلکه مستحب است که از زیادی آب وضوی مسلمین وضو گرفت.