موضوع: روایات انفعال آب مضاف کثیر /کتاب المیاه /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در رابطه با تنجس آب مضاف بود. گفتیم دو مسأله اینجا داریم یکی اینکه آب مضاف قلیل با ملاقات نجاست، نجس می شود. این مسأله مفروغ عنه است دوم اینکه آب مضاف کثیر، هرچند کثرتش خیلی زیاد باشد در تعبیر صاحب عروه هست «ولو کان الف کر» اگر برخورد با نجاست کند، همه اش نجس می شود که نظر مشهور فقهاست. بحث در این بود که دلیل تنجس کثیر چیست. بعضی روایات مسأله بیان شد.

1- تنجس آب مضاف کثیر

صاحب ریاض فرموده عمده دلیل در مسأله اجماع است. بعد از ایشان صاحب جواهر تعبیری دارد که این تعبیر اشاره به استدلال شیخ انصاری دارد. ایشان فرموده «و متى لاقته أي المضاف النجاسة أو المتنجس نجس قليله و كثيره، و لم يجز استعماله في أكل و لا شرب إجماعا منقولا نقلا يستفاد منه التحصيل و في الأخبار دلالة عليه في الجملة»[1] هر وقت آب مضاف با نجاست یا متنجس برخورد کند، نجس می شود چه قلیل باشد و چه کثیر و استعمال آن در اکل و شرب جایز نیست. دلیل این مسأله اجماع منقول است که می توان گفت به گونه ای اجماع محصل است.

در مورد تعبیر «فی الجمله» ممکن است گفته شود معنایش این است که روایات، تنجس آب مضاف قلیل را ثابت می کند. ممکن است اشاره داشته باشد به اینکه می توان از روایات استفاده کرد که آب مضاف کثیر با برخورد با نجاست، نجس می شود. شیخ انصاری ظهور روایات را در تنجس مضاف کثیر می داند. اگر استدلال به روایات تمام باشد، اجماع متزلزل می شود و اجماع محتمل المدرک می شود.

1.1- بررسی روایات دال بر تنجس آب مضاف

در روایت آمده است «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى الْيَقْطِينِيِّ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: أَتَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ وَقَعَتْ فَأْرَةٌ فِي خَابِيَةٍ فِيهَا سَمْنٌ أَوْ زَيْتٌ فَمَا تَرَى فِي أَكْلِهِ قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع لَا تَأْكُلْهُ فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ الْفَأْرَةُ أَهْوَنُ عَلَيَّ مِنْ أَنْ أَتْرُكَ طَعَامِي‌ مِنْ أَجْلِهَا قَالَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع- إِنَّكَ لَمْ تَسْتَخِفَّ بِالْفَأْرَةِ وَ إِنَّمَا اسْتَخْفَفْتَ بِدِينِكَ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْمَيْتَةَ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ»[2] از حضرت سوال می کند اگر موشی در ظرف روغن افتاد آیا می توان از آن استفاده کرد؟ امام در پاسخ می‌فرماید نمی توان استفاده کرد. سائل می گوید اینکه موش را دور بیندازم و از روغن استفاده کنم برایم راحت تر است تا اینکه روغن را دور بریزم. حضرت در جواب می فرماید تو با اینکار دین خدا را سخیف کرده ای چرا که خدای متعال میته را حرام کرده است.

این روایت از شیخ طوسی است و سند کامل آن در مشیخه به این صورت است «و ما ذكرته في هذا الكتاب عن محمد بن احمد بن يحيى الأشعرى فقد اخبرني به الشيخ ابو عبد اللّه و الحسين بن عبيد اللّه و احمد بن عبدون كلهم عن ابي جعفر محمد بن الحسين بن سفيان عن احمد بن ادريس عن محمد بن احمد بن يحيى و اخبرنا ابو الحسين بن ابى جيد عن محمد بن الحسن بن الوليد عن محمد بن يحيى و احمد بن ادريس جميعا عن محمد بن احمد بن يحيى و اخبرني»[3]

ابن ابی جید قمی، امامی و ثقه است. محمد بن حسن بن ولید نیز امامی و ثقه است و محمد بن یحیی و احمد بن ادریس نیز ثقه و امامی هستند. ادامه سند که در وسائل الشیعه آمده همگی ثقه امامی هستند. تنها کسی که در سند مورد بحث است، عمرو بن شمر است. برای تصحیح سند می توان از تعویض سند استفاده کرد. مضمون همین روایت با سند دیگری وارد شده است که صحیح است. یا اینکه بگوییم به قرینه روایات دیگر وثوق به صدور این روایت پیدا می کنیم.

در استقصاء الاعتبار[4] گفته شده به دلیل صحت روایت محمد بن عیسی، نیازی نیست ما سراغ وثاقت عمروبن شمر برویم. همینکه در این روایت محمد بن عیسی آمده به وثاقت صدور این روایت پی می بریم. مضافا بر این راه ها، 8 روایت دیگر با همین موضوع در باب اطعمه و اشربه آمده است که جمع آنها از نظر مضمون با این روایت یکی است.

این روایت در مورد تنجس روغن است که از مایعات است و دلالت بر تنجس آب مضاف قلیل دارد ولی کثرت از این روایت فهمیده نمی‌شود مگر اینکه استدلال شیخ انصاری را بپذیریم[5] . در این روایت کلمه «سَمن» و «زَیت» و «میته»[6] آمده است که باید مورد بحث قرار گیرد.