موضوع: روایات آب چاه /کتاب المیاه /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما در رابطه با آب چاه بود. در خصوص احکام آب چاه گفتیم آنچه به عنوان نزح در روایات مطرح شده است حمل بر استحباب می‌شود، هرچند قدمای اصحاب قائل به وجوب نزح بوده اند و از این روایات نجاست آب چاه را استنباط می کردند.

1- فاصله چاه آب و فاضلاب

مرحوم محقق در مختصر می فرماید «و لا ينجس البئر بالبالوعة و لو تقاربتا ما لم تتصل نجاستها، لكن يستحب تباعدهما قدر خمس أذرع إن كانت الأرض صلبة أو كانت البئر فوقها، و إلا فسبع»[1] اگر چاه آب و فاضلاب نزدیک هم باشند، تا موقعی که نجاست فاضلاب به آب چاه سرایت نکند موجب نجاست آب چاه نمی شود. ایشان قائل به نجاست آب چاه با ملاقات بود پس اینجا اگر اتصال باشد باید قائل به نجاست باشد. متأخرین می گفتند بالملاقات نجس نمی شود بلکه باید تغییر احد اوصاف ثلاثه شود تا حکم به نجاست کنیم. پس اینجا طبق نظر متأخرین نباید با صرف اتصال حکم به ملاقات کنیم مگر اینکه آب فاضلاب اوصاف آب چاه را تغییر دهد.

ایشان می فرماید مستحب است که چاه آب و فاضلاب فاصله داشته باشد به اندازه 5 ذراع، اگر زمین، سخت است ولی اگر زمین سستی است که آب راحت نفوذ می کند 7 ذراع فاصله باشد.

2- روایات احکام تقارن بئر و بالوعه

مرحوم صاحب وسائل 8 روایت در مسأله آورده است. در روایت از محمد بن القاسم آمده «أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع فِي الْبِئْرِ يَكُونُ بَيْنَهَا وَ بَيْنَ الْكَنِيفِ خَمْسَةُ أَذْرُعٍ أَوْ أَقَلُّ أَوْ أَكْثَرُ يُتَوَضَّأُ مِنْهَا قَالَ لَيْسَ يُكْرَهُ مِنْ قُرْبٍ وَ لَا بُعْدٍ يُتَوَضَّأُ مِنْهَا وَ يُغْتَسَلُ مَا لَمْ يَتَغَيَّرِ الْمَاءُ»[2] می فرماید تا موقعی که آب تغییر نکرده است قابلیت استفاده از آب چاه هست.

شیخ طوسی در تهذیب می فرماید «قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ: هَذَا الْخَبَرُ يَدُلُّ عَلَى أَنَّ الْأَخْبَارَ الْمُتَقَدِّمَةَ كُلَّهَا مَحْمُولَةٌ عَلَى الِاسْتِحْبَابِ دُونَ الْحَظْرِ وَ الْإِيجَابِ»[3]

4 روایت در کتاب کافی آمده است که صاحب وسائل آنها را آورده ولی ترتیب کافی را مراعات نکرده است.

روایت اول که مرحوم علامه مجلسی در مرآه العقول در شرح آن گفته است «حدیث حسن» از زراره و محمد بن مسلم و ابوبصیر است. در روایت آمده «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ أَبِي بَصِيرٍ قَالُوا قُلْنَا لَهُ بِئْرٌ يُتَوَضَّأُ مِنْهَا يَجْرِي الْبَوْلُ قَرِيباً مِنْهَا أَ يُنَجِّسُهَا قَالَ فَقَالَ‌ إِنْ كَانَتِ الْبِئْرُ فِي أَعْلَى الْوَادِي وَ الْوَادِي يَجْرِي فِيهِ الْبَوْلُ مِنْ تَحْتِهَا وَ كَانَ بَيْنَهُمَا قَدْرُ ثَلَاثَةِ أَذْرُعٍ أَوْ أَرْبَعَةِ أَذْرُعٍ لَمْ يُنَجِّسْ ذَلِكَ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ كَانَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ يُنَجِّسُهَا وَ إِنْ كَانَتِ الْبِئْرُ فِي أَسْفَلِ الْوَادِي وَ يَمُرُّ الْمَاءُ عَلَيْهَا وَ كَانَ بَيْنَ الْبِئْرِ وَ بَيْنَهُ تِسْعَةُ أَذْرُعٍ لَمْ يُنَجِّسْهَا وَ مَا كَانَ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ فَلَا يُتَوَضَّأُ مِنْهُ قَالَ زُرَارَةُ فَقُلْتُ لَهُ فَإِنْ كَانَ مَجْرَى الْبَوْلِ بِلِزْقِهَا وَ كَانَ لَا يَثْبُتُ عَلَى الْأَرْضِ فَقَالَ مَا لَمْ يَكُنْ لَهُ قَرَارٌ فَلَيْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ إِنِ اسْتَقَرَّ مِنْهُ قَلِيلٌ فَإِنَّهُ لَا يَثْقُبُ الْأَرْضَ وَ لَا قَعْرَ لَهُ حَتَّى يَبْلُغَ الْبِئْرَ وَ لَيْسَ عَلَى الْبِئْرِ مِنْهُ بَأْسٌ فَيُتَوَضَّأُ مِنْهُ إِنَّمَا ذَلِكَ إِذَا اسْتَنْقَعَ كُلُّهُ»[4] علت اینکه گفته اند روایت حسنه است نه صحیحه، وجود ابراهیم بن هاشم در سند است که توثیق ندارد لکن قدحی در مورد او وارد نشده است.

در کتاب خلاصه در مورد ابراهیم بن هاشم آمده است «ابراهيم بن هاشم، أبو اسحاق القمي، اصله من كوفة وانتقل الى قم، واصحابنا يقولون: انه اول من نشر حديث الكوفيين بقم، وذكروا انه لقي الرضا (عليه السلام)، وهو تلميذ يونس بن عبد الرحمان، ولم اقف لاحد من اصحابنا على قول في القدح فيه، ولا على تعديله بالتنصيص، والروايات عنه كثيرة، والارجح قبول قوله»[5] البته اینکه شاگرد یونس بن عبد الرحمان باشد، بحثی وجود دارد. «قال أبو عمرو الكشي: تلميذ يونس بن عبد الرحمن من أصحاب الرضا [عليه السلام]، هذا قول الكشي، و فيه نظر»[6]

علامه می فرماید من ندیدم کسی از اصحاب قدحی به ابراهیم بن هاشم قدحی وارد کرده باشد ولی کسی تصریح به عدالت نیز کرده است.

شهید ثانی می فرماید «ذكر الشيخ رحمه الله في أحاديث الخُمس أنّه أدرك أبا جعفر الثانيُ و ذكر له معه خطاباً في الخمس»[7] شیخ طوسی فرموده ابراهیم بن هاشم امام جواد علیه السلام را دیده است.

قبلا گفتیم روایات ابراهیم بن هاشم هرچند از نظر رجالی بحث دارد ولی روایاتش مقبول است.

ابراهیم بن هاشم از حماد بن عیسی نقل کرده است. حماد بن عیسی سجستانی، که سجستان همان سیستان ایران است.

می گوید از امام هفتم خواست که از من بخواهید به ما این چیزها را دهد «حَمْدَوَيْهِ، قَالَ حَدَّثَنِي الْعُبَيْدِيُّ، عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى، قَالَ، دَخَلْتُ، عَلَى أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ (ع) فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ ادْعُ اللَّهَ لِي أَنْ يَرْزُقَنِي دَاراً وَ زَوْجَةً وَ وَلَداً وَ خَادِماً وَ الْحَجَّ فِي كُلِّ سَنَةٍ! فَقَالَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْهُ دَاراً وَ زَوْجَةً وَ وَلَداً وَ خَادِماً وَ الْحَجَّ خَمْسِينَ سَنَةً،. قَالَ حَمَّادٌ فَلَمَّا اشْتَرَطَ خَمْسِينَ سَنَةً عَلِمْتُ أَنِّي لَا أَحُجُّ أَكْثَرَ مِنْ خَمْسِينَ سَنَةً، قَالَ حَمَّادٌ وَ حَجَجْتُ ثَمَانِياً وَ أَرْبَعِينَ سَنَةً وَ هَذِهِ دَارِي قَدْ رُزِقْتُهَا وَ هَذِهِ‌ زَوْجَتِي وَرَاءَ السِّتْرِ تَسْمَعُ كَلَامِي وَ هَذَا ابْنِي وَ هَذَا خَادِمِي قَدْ رُزِقْتُ كُلَّ ذَلِكَ، فَحَجَّ بَعْدَ هَذَا الْكَلَامِ حَجَّتَيْنِ تَمَامَ الْخَمْسِينَ، ثُمَّ خَرَجَ بَعْدَ الْخَمْسِينَ حَاجّاً: فَزَامَلَ أَبَا الْعَبَّاسِ النَّوْفَلِيَّ الْقَصِيرَ، فَلَمَّا صَارَ فِي مَوْضِعِ الْإِحْرَامِ دَخَلَ يَغْتَسِلُ: فَجَاءَ الْوَادِي فَحَمَلَهُ فَغَرَقَهُ الْمَاءُ رَحِمَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاهُ، قَبْلَ أَنْ يَحُجَّ زِيَادَةً عَلَى الْخَمْسِينَ، عَاشَ إِلَى وَقْتِ الرِّضَا (ع) وَ تُوُفِّيَ سَنَةَ تِسْعٍ وَ مِائَتَيْنِ، وَ كَانَ مِنْ جُهَيْنَةَ وَ كَانَ أَصْلُهُ كُوفِيّاً وَ مَسْكَنُهُ الْبَصْرَةَ، وَ عَاشَ نَيِّفاً وَ سَبْعِينَ سَنَةً، وَ مَاتَ بِوَادِي قَنَاةَ بِالْمَدِينَةِ وَ هُوَ وَادِي يَسِيلُ مِنَ الشَّجَرَةِ إِلَى الْمَدِينَةِ»[8]

می گوید از امام کاظم علیه السلام خواستم که از خدا بخواه به من خانه و همسر و فرزند دهد و کنیز و هر سال حج نصیبم کند. حضرت برای او دعا کردند که خدا به او خانه و همسر و فرزند و کنیز و تا 50 سال حج دعا کردند. حماد می گوید وقتی حضرت اینطور دعا کردند فهمیدم که بیشتر از 50 حج نمی روم. راوی می گوید وقتی برای حج 51 خارج شد و خواست غسل احرام کند، سیل آمد و آب او را غرق کرد.