موضوع: روایات آب قلیل /کتاب المیاه /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در روایات دال بر نجاست آب قلیل بود. گفتیم بعضی روایات وجود دارد که مضمون آنها عدم نجاست آب قلیل با برخورد با نجاست است. باید دید رابطه این روایات چگونه است؟ آیا تعارض دارند و یا ترجیح دارند؟

1- تعارض دلیلین

با وجود شروطی دو دلیل با هم تعارض کنند. یکی از شروط این است که دو دلیل قطعی نباشند یا یکی بر دیگری وارد یا حاکم نباشد و یکی مخصص دیگری نباشد و یا رابطه بین آنها تزاحم نباشد. بعد از برقراری شروط تعارض، یا دو دلیل متعادلین هستند یا متراجحین هستند. متعادلین زمانی است که از تمامی جهات مرجحات مساوی هستند. بعد از تعادل، یک قاعده اولیه داریم و یک قاعده ثانویه. قاعده اولیه حکم عقل است با قطع نظر از اخبار علاجیه. در قاعده اولیه بعضی قائل به تساقط هستند و بعضی قائل به تخییر هستند. در قاعده ثانویه نیز اختلاف است. بعضی قائل به تخییر و بعضی قائل به توقف هستند. اگر دو دلیل متراجحین باشند نیز یک قاعده اولیه وجود دارد و یک قاعده ثانویه. در مقام 14 روایت داریم که می گوید آب قلیل با برخورد با نجاست، نجس می شود و دو روایت می گوید نجس نمی شود. این 14 روایت بر آن دو روایت مقدم می شود. باید دید مرجح چیست. مرجحات دو دسته اند یا منصوصه هستند یا غیر منصوصه. مرجحات منصوصه در روایات آمده است و در تعداد آن اختلاف است. مرجحات روایت یکی تأخیر صدور است و دیگری صفات راوی و سوم شهرت و چهارم موافق کتاب وسنت و پنجم مخالف با عامه است.

در بحث ما آیا شهرت می تواند مرجح باشد. نسبت به مرجحیت شهرت، در لسان روایات اینطور بیان شده است «المجمع علیه بین اصحابک» «خذ بما اشتهر بین اصحابک» «فان المجمع علیه لا ریب فیه»

در بحث شهرت چند بحث مطرح است. یکی بحث حجیت شهرت است. دیگر اینکه آیا شهرت می تواند جابر ضعف سند باشد یا نه؟ بحث دیگر اینکه آیا شهرت برای ترجیح احد الدلیلین است یا برای تمییز حجت از لاحجت؟

2- مرجحیت شهرت

شهرت بر سه قسم است. شهرت فتوائی، شهرت عملی و شهرت روایی. شهرت فتوائی از بحث ما خارج است. سراغ شهرت عملی و شهرت روایی می رویم. شهرت روایی این است که روایتی وجود دارد که علما به آن عمل کرده اند و بر اساس آن فتوا داده اند. شهرت روایی، شهرتی است که غالب علما در کتب روایی نقل کرده اند البته ممکن است کسی بر اساس آن فتوا نداده باشد. بین اینها عام و خاص من وجه است.

شهرت عملی، را گفته اند از اقسام مرجحات منصوصه نیست چون در روایات اثری از این نوع شهرت نیست. اما اگر بخواهد جزء مرجحات باشد، باید تعدی از مرجحات منصوصه را بپذیریم. البته با دو شرط می تواند به عنوان مرجح باشد یکی اینکه این روایت، مستند فتوای مشهور باشد و دیگر اینکه شهرت، شهرت قدیمه باشد. یعنی در عصر معصوم و قریب به عصر معصوم باشد. اگر تعدی را نپذیریم، شهرت عملی مرجح نیست.

نسبت به شهرت روایی، گفته اند جزء مرجحات منصوصه است. گفته اند در روایت مقبوله به عنوان «مجمع علیه» قرار داده شده است و «مجمع علیه» در مقابل شاذ است و مراد از «مجمع علیه» مشهور است. همینطور گفته اند فهم راوی از عبارت «مجمع علیه» همان مشهور است به دلیل اینکه در ادامه سوال می کند «قُلْتُ فَإِنْ كَانَ الْخَبَرَانِ عَنْكُمَا مَشْهُورَيْنِ قَدْ رَوَاهُمَا الثِّقَاتُ عَنْكُمْ»[1] همینطور امام فهم سائل را تخطئه نکرده است، معلوم می شود مراد شهرت روایی است.

پس در مرجحات منصوصه، شهرت روایی به عنوان مرجح منصوصه است.

در بحث ما روایاتی که می گوید آب قلیل با برخورد با نجاست، نجس می شود، شهرت روایی دارد. شهرت عملی نیز دارد. پس 14 روایت بر بقیه روایات مقدم می شود.