موضوع: آب قلیل /کتاب المیاه /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در رابطه با اقسام آبها به مسأله آب قلیل منتهی شد. گفتیم آب قلیل به واسطه ملاقات با نجس، نجس می شود و احتیاج به تغییر احد اوصاف ثلاثه ندارد.

1- آب قلیل

عدم نجاست آب قلیل با برخورد با نجاست، فتوای مشهور است. ابن عقیل عمانی فرموده آب قلیل با برخورد با نجاست، نجس نمی شود مگر اینکه احد اوصاف ثلاثه اش تغییر کند. ملامحسن فیض کاشانی این قول را تقویت کرده است و همین نظر را داده است. این فقها صرف غلبه آب بر نجاست را برای عدم تنجس کافی می دانند و کر بودن را شرط نمی دانند.

1.1- ادله انفعال آب قلیل در برخورد با نجاست

در کتاب ریاض فرموده روایات در این مسأله زیاد است. ایشان می فرماید دویست روایت داریم بر نجاست آب قلیل. در شرح عروه نقل شده بیش از سیصد روایت داریم بر انفعال آب قلیل در برخورد با نجاست.

روایت اول صحیحه محمد بن مسلم است که در آن آمده است « عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَاءِ الَّذِي تَبُولُ فِيهِ الدَّوَابُّ وَ تَلَغُ فِيهِ الْكِلَابُ وَ يَغْتَسِلُ فِيهِ الْجُنُبُ قَالَ إِذَا كَانَ الْمَاءُ قَدْرَ كُرٍّ لَمْ يُنَجِّسْهُ شَيْ‌ءٌ»[1]

در روایت معاویه بن عمار آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى جَمِيعاً عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ إِذَا كَانَ الْمَاءُ قَدْرَ كُرٍّ لَمْ يُنَجِّسْهُ شَيْ‌ءٌ»[2] مفهوم این روایات این است که اگر به اندازه کر نرسیده باشد با برخورد با نجاست، نجس می شود.

در روایت دیگر آمده است « مَا أَخْبَرَنِي بِهِ الشَّيْخُ أَيَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْ أَبِي الْقَاسِمِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَيْسَ بِفَضْلِ السِّنَّوْرِ بَأْسٌ أَنْ يُتَوَضَّأَ مِنْهُ وَ يُشْرَبَ وَ لَا يُشْرَبُ سُؤْرُ الْكَلْبِ إِلَّا أَنْ يَكُونَ حَوْضاً كَبِيراً يُسْتَسْقَى مِنْهُ.»[3]

در روایت دیگر آمده است « مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْعَمْرَكِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الدَّجَاجَةِ وَ الْحَمَامَةِ وَ أَشْبَاهِهِمَا تَطَأُ الْعَذِرَةَ ثُمَّ تَدْخُلُ فِي الْمَاءِ يُتَوَضَّأُ مِنْهُ لِلصَّلَاةِ قَالَ لَا إِلَّا أَنْ يَكُونَ الْمَاءُ كَثِيراً قَدْرَ كُرٍّ مِنْ مَاءٍ»[4] روایات در این زمینه بسیار است.

در مقابل گفته اند[5] روایتی در مسأله وجود دارد که روایت مستفیض است. البته اشکال شده است به اینکه این روایت نبوی از طریق عامه نقل شده است علاوه بر اینکه از طریق عامه نیز مستفیض نیست. در این روایت آمده «الْمُعْتَبَرُ، قَالَ قَالَ النَّبِيُّ ص خَلَقَ اللَّهُ الْمَاءَ طَهُوراً لَا يُنَجِّسُهُ شَيْ‌ءٌ مَا إِلَّا غَيَّرَ لَوْنَهُ أَوْ طَعْمَهُ أَوْ رِيحَهُ»[6] ایشان می فرماید روایت قید قلیل ندارد. این روایت اگر بخواهد به عنوان ضابطه باشد باید بگوییم آب از نجاست بیشتر باشد. کثرت و قلت را نسبت به نجاست می سنجند. ما می گوییم کثرت داشتن یعنی کر بودن ولی در مقابل گفته اند کثرت یعنی غالب بر نجاست و اگر بر نجاست غالب شد، نجس نمی شود هرچند به میزان کر نباشد.

این روایت مشکل سندی دارد چرا که از طریق عامه نقل شده است.