موضوع: حکم آب حمام /کتاب المیاه /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

گفتیم صاحب شرائع می فرماید حکم آب حمام، حکم آب کثیر است.

1- حکم آب حمام

این مسأله چند فرض دارد. گفتیم حمام های قدیمی حوضچه هایی داشت که به اندازه کر نبود. حکم این حوضچه های کوچک چیست؟ اگر حوضچه هایی باشد که به اندازه کر باشد که نیاز به بررسی حکمی غیر از بررسی حکم کر ندارد. «و حكم ماء الحمام حكمه إذا كان له مادة»[1] محقق می فرماید اگر حوضچه کوچک ماده داشته باشد، حکم کر را دارد به شرطی که ماده داشته باشد یعنی به جای دیگر وصل باشد. اینجا در مورد محلی که حوضچه به آن وصل است بحث نکرده که آیا آنجا باید کر باشد یا نه؟ نگفته است به شرط اینکه آب داخل آن مخزن و منبع کر باشد.

اصل این که حکم آب حمام، حکم آب کثیر و جاری است، دلیلش واضح است. در کتاب وسائل الشیعه ایشان در عنوان باب می فرماید «بَابُ عَدَمِ نَجَاسَةِ مَاءِ الْحَمَّامِ إِذَا كَانَ لَهُ مَادَّةٌ بِمُجَرَّدِ مُلَاقَاةِ النَّجَاسَةِ‌»[2]

در مورد آب حمام آیا صرف ماده داشتن کافی است یا اینکه باید به کر وصل باشد؟

در روایت داود بن سرحان آمده «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ يَعْنِي ابْنَ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ سِرْحَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِي مَاءِ الْحَمَّامِ قَالَ هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْمَاءِ الْجَارِي»[3] طرق محمد بن حسن به احمد بن محمد صحیح است و دیگر روات نیز مشکلی ندارند و روایت صحیح السند است. روایت می فرماید آب حمام به منزله آب جاری است یعنی حکم آن را دارد. وقتی حکم آب جاری داشت با برخورد با نجاست نجس نمی شود مگر تغییر احد اوصاف ثلاثه شود.

در روایت دیگر آمده «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَمَّامُ يَغْتَسِلُ فِيهِ الْجُنُبُ وَ غَيْرُهُ أَغْتَسِلُ مِنْ مَائِهِ قَالَ نَعَمْ لَا بَأْسَ أَنْ يَغْتَسِلَ مِنْهُ الْجُنُبُ وَ لَقَدِ اغْتَسَلْتُ فِيهِ ثُمَّ جِئْتُ فَغَسَلْتُ رِجْلَيَّ وَ مَا غَسَلْتُهُمَا إِلَّا مِمَّا لَزِقَ بِهِمَا مِنَ التُّرَابِ»[4] سوال می کند که حمام می روم و افراد جنب و دیگران (مانند یهودیان که نجس هستند) آنجا می‌آیند، آیا از این آب غسل کنم؟ حضرت می فرماید بله مشکلی ندارد. این روایت مشکلی سندی ندارد. از لحاظ دلالت، سائل وقتی می گوید در حمام غسل کنم؟ منظورش غسل در خزانه است چون حمام های قدیم خزانه ای بوده است. خزینه ها از کر بیشتر بوده است. سوال سائل ناظر به این است که اینها اول خودشان را پاک نمی کردند و با نجاست که به آنها چسبیده بوده وارد آب می شدند. این حکم برای حوض های صغیر نیست چرا که جای شخص آنجا نمی شده که در آنجا غسل کند. حضرت در ادامه می فرماید خودم در این حمام غسل کردم و بعد که به منزل آمدم پاهایم را شستم و علت شستن هم برخورد با آب کف حمام نبوده بلکه دلیل شستن آنها این بود که در مسیر برگشت خاکی شده بود.

در روایت دیگر آمده «وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ‌ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع جَائِياً مِنَ الْحَمَّامِ وَ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ دَارِهِ قَذَرٌ فَقَالَ لَوْ لَا مَا بَيْنِي وَ بَيْنَ دَارِي مَا غَسَلْتُ رِجْلِي وَ لَا نَحَيْتُ مَاءَ الْحَمَّامِ»[5] حضرت می فرماید از آب حمام اجتناب نمی‌کنم. روایت ظهور دارد در اینکه آبی که در کف حمام است حضرت فرموده از آن اجتناب نمی کنم بلکه در مسیر خاکی می شود به خاطر آن می‌شویم.

این دو حدیث هیچکدام مانند روایت اول برای اثبات مطلب کافی نیست.

مرحوم علامه مجلسی در ملاذ الاخیار فرموده می توان روایت محمد بن مسلم را حمل بر تقیه کرد «و فيه إما طهارة الرجل بالمسح على الأرض، و إما طهارة أرض الحمام. و يمكن الحمل على التقية»[6] مراد ایشان از حمل حدیث بر تقیه چیست؟ حضرت در چه چیزی تقیه کرده است؟