موضوع: آب کر /کتاب الطهاره /المختصر النافع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما کتاب مختصر النافع یا همان مختصر الشرائع بود. کتاب اصلی محقق حلی، شرائع است و مشهورترین شرح آن جواهر الکلام است. در مورد آبها بحث کردیم. محقق فرمود آب یا مطلق است یا مضاف یا سؤر(آب دهان حیوانات) است. بعد فرمود آب مطلق یا راکد است یا جاری و... بعد حکم آب مطلق و اقسام آن را مطرح کرد. ایشان فرمود آب در اصل طاهر و مطهر است. هم پاک است و هم پاک کننده. رافع حدث و زائل کننده خبث است.

ایشان فرمود هر آبی اگر نجاست بر یکی از اوصاف ثلاثه آن غلبه پیدا کند یعنی رنگ یا بو یا مزه نجاست بگیرد، نجس می شود. بعد فرمود آب جاری با ملاقات نجس نمی شود. «أما المطلق: فهو في الأصل طاهر و مطهر، يرفع الحدث و يزيل الخبث، و كله ينجس باستيلاء النجاسة على أحد أوصافه، و لا ينجس الجاري منه بالملاقاة»[1]

ایشان در ادامه می فرماید «و لا الكثير من الراكد». آب راکد در مقابل آب جاری است. در کتاب شرائع می فرماید «و أما المحقون‌»[2] محقون همان راکد است. ایشان می فرماید آب راکد یا کثیر است یا قلیل. آب کثیر هرچند راکد باشد -یعنی ماده ندارد و جریان ندارد- با ملاقات نجس، نجس نمی شود. بله اگر یکی از اوصاف ثلاثه آن -رنگ یا مزه یا بو- تغییر کند نجس می شود. در مقابل کثیر، آب قلیل است. آب قلیل اگر با نجاست برخورد کند، نجس می شود. ایشان می فرماید «و ينجس القليل من الراكد بالملاقاة على الأصح» اینکه فرموده «علی الاصح» نشان می دهد که قول دیگری در مسأله وجود دارد. اینجا که بحث کثیر مطرح شد باید میزان آب کر، بیان می شد ولی ایشان ابتدا بحث آب حمام و آب باران را بیان کرده و بعد سراغ مقدار آب کر رفته است.

1- عدم نجاست آب کر با ملاقات با نجس

صاحب جواهر می فرماید آب کر بوسیله ملاقات با نجاست، نجس نمی شود. ایشان فرموده «و ما كان من المحقون مجتمعا مقدار كر فصاعدا لا ينجس بشي‌ء من النجاسات‌ للأصل، بل الأصول، و الإجماع المحصل و المنقول، و السنه التي كادت تكون متواترة»[3] ایشان می فرماید روایات متواتر داریم که آب کر با برخورد با نجس، نجس نمی شود.

سوال این است که آیا در مسأله اجماع وجود دارد همانطور که صاحب جواهر فرموه است یا نه؟ در کتاب ریاض در شرح همین عبارت فرموده «و لا ينجس الكثير من الماء الراكد أيضا في الجملة إجماعا ؛ للأصل، و العمومات السالمة عن المعارض، و خصوص ما يأتي في القليل من المعتبرة و مطلقا على المشهور، بل كاد أن يكون إجماعا. خلافا لمن شذّ، حيث خص ذلك بما عدا مياه الأواني و الحياض؛ لعموم النهي عن استعمال ماء الأواني و هو- مع كونه أخص من المدعى- معارض بعموم ما دلّ على عدم انفعال الكر مطلقا، و هو أقوى»[4] اینکه فرموده «فی الجمله» معلوم می شود در مسأله بحث وجود دارد. بحث این است که بعضی از بزرگان می گویند آب کر اگر در زمین جمع شده باشد با برخورد با نجاست، نجس نمی شود ولی اگر همین آب در ظرف باشد، با برخورد با ملاقات نجس می شود. پس نظریه ای است که می گوید خود «کر» موضوعیت تام ندارد. بنابراین آب کثیر و راکد «فی الجمله» اجماعی است نه «بالجمله» بخاطر مخالفانی که در مسأله وجود دارد که تفصیل بین آب جمع شده در زمین و آب جمع شده در ظرف داده اند. اگر آب در حوض باشد هرچند کر باشد با برخورد با نجاست، نجس می شود. یعنی ملاک عدم نجاست را بعضی از فقها، کر بودن نمی دانند بلکه باید علاوه بر آن در ظرف نباشد. شیخ مفید و سلار فتوایشان همین است. صاحب جواهر می فرماید این فقها در اصل اینکه کر نجس نمی‌شود خلاف نکرده اند بلکه در آب کر موجود در حوض و ظرف خلاف کرده اند.

صاحب وسائل بابی آورده است تحت عنوان «بَابُ عَدَمِ نَجَاسَةِ الْكُرِّ مِنَ الْمَاءِ الرَّاكِدِ بِمُلَاقَاةِ النَّجَاسَةِ بِدُونِ التَّغْيِيرِ‌»[5]

در روایت آمده «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِيُّ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ سُئِلَ عَنِ الْمَاءِ تَبُولُ فِيهِ الدَّوَابُّ- وَ تَلَغُ فِيهِ الْكِلَابُ- وَ يَغْتَسِلُ فِيهِ الْجُنُبُ قَالَ- إِذَا كَانَ الْمَاءُ قَدْرَ كُرٍّ لَمْ يُنَجِّسْهُ شَيْ‌ءٌ»

در کتاب ملاذ الاخبار این روایت آمده، و علامه مجلسی فرموده سند آن صحیح است.ایشان فرموده «الحديث السادس و الأربعون: صحيح.و يقال: ولغ الكلب في الإناء يلغ ولوغا، أي: يشرب ما فيه بأطراف لسانه»[6] ایشان ولوغ را به معنای لیس زدن، معنا می کند.