موضوع: کتاب الصلاة // مقدمه

بحثی که امسال به آن پرداخته می‌شود بحث صلاة است. پرداختن به بحث صلاة از جهاتی مهم است که در ذیل به بعضی از آنها اشاره می‌شود؛

جهت اول، اهمیت نماز است. یکی از تکالیفی که خداوند متعال برای سعادت انسان‌ها بر عهده آنها نهاده است نماز است که جایگاه رفیعی دارد. از نبی مکرّم اسلام (ص) روایات فراوانی در رابطه با جایگاه و اهمیت نماز وارد شده است که روایات ذیل از آن جمله‌اند؛

«الصَّلاَةُ‌ خَيْرُ مَوْضُوعٍ‌»[1] ؛ نماز بهترین تکلیفی است که از طرف خداوند متعال وضع شده است.

«الصَّلاَةُ‌ قُرْبَانُ‌ كُلِّ‌ تَقِيٍّ‌»[2] ؛ نماز، وسيله تقرّب هر پرهيزگارى به خداوند است

لذا پرداختن به بحث صلاة به ما کمک می‌کند که این فریضه الهی را نه تنها به عنوان یک وظیفه واجب الهی انجام بدهیم، بلکه در بُعد استدلالی نیز با ادله‌ای که در باب صلاة وجود دارد آشنا شویم.

جهت دوم، این است که روایات کثیره‌ای در باب صلاة وجود دارد و جمع بین این روایات نیاز به قدرت استنباط قوی دارد تا شخص بتواند بین آنها جمع عرفی انجام بدهد لذا بحث از کتاب صلاة باعث می‌شود که در فقیه نوعی ورزیدگی در جهت قدرت استنباط ایجاد شود پس، چون کتاب صلاة یکی از کتاب‌هایی است که قدرت استنباط فقیه، به خصوص در بحث تعارض بین روایات و مواردی از این قبیل را مشخص می‌کند، بحث از آن مهم می‌باشد.

جهت سوم، این است که بسیاری از محقّقین به بحث از صلاة پرداخته‌اند و این بحث، به طور مفصّل مورد بررسی قرار گرفته است لذا چون بحث صلاة، بحثی خام و ناپخته نیست، بلکه بحثی است که محل تضارب آراء فقها قرار گرفته است و از طریق این تضارب آراء می‌توان به نظر صحیح در رابطه با بحث از نماز رسید، جا دارد به این بحث پرداخته شود و این بحث دارای اهمیت می‌باشد.

کتاب‌هایی در رابطه با بحث صلاة وجود دارند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود؛

جواهر الکلام، مصباح الفقیه، مستند الشیعة، حدائق، المستند فی شرح العروة که تقریرات درس آیت الله خویی (ره) است و توسط شیخ مرتضی بروجردی نوشته شده است، مستمسک العروة الوثقی، تنقیح مبانی العروة که توسط آیت الله تبریزی (ره) نوشته شده است، کتاب الصلاةِ محقق داماد که توسط آیت الله مؤمن (ره) و آیت الله جوادی آملی (حفظه الله تعالی) تقریر شده است، تقریرات بحث صلاة آیت الله بروجردی (ره) که آیت الله شیخ علی صافی (ره) و آیت الله فاضل لنکرانی (ره) آن را نوشته‌اند، تفصیل الشریعة که شرح کتاب تحریر الوسیله امام خمینی (ره) می‌باشد.

مرحوم سید (ره) در ابتدای کتاب صلاة مقدمه‌ای مفصل در رابطه با فضیلت نماز و نهی از سبک شمردن نماز نگاشته است. شیخ حر عاملی (ره) در کتاب وسائل الشیعة در کتاب صلاة، روایات زیادی را در ابواب اعداد الفرائض و نوافلها آورده است که مرحوم سید (ره) روایاتی را از کتاب وسائل الشیعة اتّخاذ کرده است و در مقدمه کتاب صلاة آورده است.

مرحوم سید (ره) نوشته است: «مقدمة في فضل الصلوات اليومية و أنها أفضل الأعمال الدينية اعلم أن الصلاة أحب الأعمال إلى الله تعالى و هي آخر وصايا الأنبياء ع و هي عمود الدين إذا قُبِلت قُبِل ما سواها و إن رُدَّت رُدَّ ما سواها و هي أول ما يُنظَر فيه من عمل ابن آدم فإن صحت نظر في عمله و إن لم تصح لم ينظر في بقية عمله و مثلها كمثل النهر الجاري فكما أن من اغتسل فيه كل يوم خمس مرات لم يبق في بدنه شيء من الدَّرَن كذلك كلما صلى صلاة كَفَّرَ ما بينهما من الذنوب و ليس ما بين المسلم و بين أن يكفر إلا أن يترك الصلاة و إذا كان يوم القيامة يُدعَى بالعبد فأول شيء يُسأل عنه الصلاة فإذا جاء بها تامة و إلا زُخَّ في النار و في الصحيح؛

قال مولانا الصادق (ع): «ما أعلم شيئا بعد المعرفة أفضل من هذه الصلاة أ لا ترى إلى العبد الصالح عيسى بن مريم (ع) قال: ﴿وَ أَوْصانِي بِالصَّلاةِ‌ وَ الزَّكاةِ‌ ما دُمْتُ‌ حَيًّا﴾[3] [4] و روى الشيخ في حديث عنه (ع) قال: «و صلاةٌ فريضةٌ تَعدِلُ عند الله ألفَ حَجَّةٍ و ألفَ عمرةٍ مبروراتٍ متقبَّلاتٍ»[5] و قد استفاضت الروايات في الحَثِّ على المحافظة عليها في أوائل الأوقات و أن من استخف بها كان في حكم التارك لها، قال رسول الله (ص): «ليس مِنّي مَن استخف بصلاته»[6] و قال: «لا ينال شفاعتي من استخف بصلاته»[7] قال: «لا تضيعوا صلاتكم فإن من ضيع صلاته حشر مع قارون و هامان و كان حقا على الله أن يدخله النار مع المنافقين»[8] و ورد: بَينا رسول الله (ص) جالس في المسجد إذ دخل رجل فقام فصلى فلم يتم ركوعه و لا سجوده، فقال (ع): «نَقَر كنقر الغراب لئن مات هذا و هكذا صلاته ليموتن على غير ديني»[9] و عن أبي بصير؛ قال: دخلت على أم حميدة أُعَزّيها بأبي عبد الله (ع) فبكت و بكيت لبكائها ثمَّ‌ قالت: يا أبا محمد لو رأيت أبا عبد الله عند الموت لرأيت عجبا فتح عينيه، ثمَّ‌ قال: «أجمعوا كُلَّ مَن بيني و بينه قرابة» قالت: فما تركنا أحدا إلا جمعناه فنظر إليهم ثمَّ‌ قال: «إن شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة»[10] »[11] .

مرحوم سید (ره) در فضیلت نمازهای یومیه فرموده است که نماز با فضیلت‌ترین اعمال دینی است، بدان که نماز محبوب‌ترین اعمال به سوی خداوند متعال است و آخرین سفارش انبیاء، سفارش به نماز بوده است و نماز عمود دین است که اگر قبول شود بقیه اعمال نیز قبول خواهند شد و اگر نماز ردّ شود بقیه اعمال نیز ردّ خواهند شد و نماز اولین چیز از اعمال فرزند آدم است که به آن نگاه خواهد شد که اگر نمازش صحیح باشد به بقیه اعمالش نظر خواهد شد و اگر صحیح نباشد به بقیه اعمالش نیز نظر نخواهد شد و مَثل نماز همانند رودخانه‌ای است که در حال جریان است پس، همان‌گونه که هر کس در هر روز پنج مرتبه در رودخانه خودش را بشوید در بدنش چیزی از آلودگی و کثافت باقی نمی‌ماند هر کس که نمازهای یومیه پنج‌گانه خود را بخواند گناهانی که بین آنها بوده است را خداوند می‌آمرزد و بین مسلمان و کافر چیزی غیر ترک نماز نیست و زمانی که روز قیامت بیاید بنده فراخوانده می‌شود و اولین چیزی که از او در رابطه با آن سؤال می‌شود نماز است که اگر نمازش را به طور کامل و تمام انجام داده باشد مشکلی نخواهد داشت ولی اگر نمازش را به طور کامل انجام نداده باشد در آتش افکنده خواهد شد و در روایت صحیح وارد شده است که مولای ما امام صادق (ع) فرموده است: بعد از معرفت به خداوند متعال چیزی برتر از این نماز نمی‌شناسم مگر نمی‌بینی که عبد صالح خداوند متعال حضرت عیسی (ع) گفت: خداوند مرا تا زنده‌ام به نماز و زكات سفارش كرده است و شیخ طوسی (ره) از امام صادق (ع) روایت کرده است که آن حضرت (ع) فرموده است: نماز واجب نزد خداوند متعال با هزار حج و هزار عمره مقبوله برابری می‌کند و روایات مستفیضه‌ای در ترغیب به خواندن نماز در اول وقت وارد شده‌اند و کسی که نماز را سبک بشمارد در حکم تارک الصلاة است. رسول اکرم (ص) فرموده است: از من نیست کسی که نمازش را سبک بشمارد و همچنین، فرموده است: شفاعت من به کسی که نمازش را سبک بشمارد، نمی‌رسد و نیز فرموده است: نماز خود را ضایع نکنید زیرا کسی که نمازش را ضایع کند و از بین ببرد با قارون و هامان محشور خواهد شد و خداوند متعال حق دارد که او را با منافقین داخل آتش گرداند و وارد شده است که رسول اکرم (ص) در مسجد نشسته بود، در این هنگام شخصی داخل مسجد شد و به نماز ایستاد و رکوع و سجودش را به طور کامل به جا نیاورد پس، رسول اکرم (ص) فرمود: او مثل کلاغ منقار به زمین می‌زند پس، اگر شخصی از دنیا برود و این‌گونه نماز بخواند بر غیر دین من از دنیا رفته است و از ابی بصیر نقل شده است که گفته است که بر ام حمیده (همسر امام صادق (ع)) داخل شدم تا [شهادت امام صادق (ع) را] به او تسلیت بگویم پس، او گریه کرد و من نیز به خاطر گریه او گریه کردم پس، گفت: ای ابا محمد اگر اباعبدالله (ع) را در هنگام موت می‌دیدی تعجب می‌کردی [زیرا] آن حضرت (ع) چشمانش را باز کرد و فرمود: همه نزدیکان را جمع کنید، ام حمیده گفت: همه را جمع کردیم، آن حضرت به آنها نگاه کرد و سپس فرمود: شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی‌رسد.