موضوع: بحث عدم تمکن طمئنینه و سقوط آن

خب یکی از واجبات رکوع، طمئنینه است و اگر کسی تمکن دارد باید طمئنینه را در رکوع حتما رعایت کند.

مگر اینکه عذر داشته باشد، آنوقت ساقط می شود.

امام می فرماید اگر تمکن ندارد به خاطر مرض یا به خاطر چیز دیگری، آنوقت ساقط می شود.

پس بنابراین به شرط اینکه قدرت داشته باشد، باید رعایت کند.

صاحب جواهر هم فرمود که ... چیزی که ممتنع است، تکلیف ندارد.

حالا اینکه تکلیف به طمئنینه ندارد، آیا می تواند تبدیلش کند به جلوس؟

حالا که نمی تواند در حال قیام و در حال انحناء، طمئنینه را به جا بیاورد، تبدیلش کند به جلوس.

بنشیند و رکوعش را در حال نشسته با طمئنینه به جا بیاورد.

صاحب جواهر می فرماید ... دلیلی نداریم که اگر قادر به طمئنینه نیست، رکوعش را تبدیل به جلوس کند و این دلیل می خواهد.

... حتی با مشقت غیر قابل تحمل هم نمی تواند تبدیلش کند به جلوس.

باید هرجور می تواند این رکوعش را به جا بیاورد.

یک جمله ای هم امام دارند که می فرماید ... حالا که طمئنینه نمی تواند انجام دهد، ولی ذکرش را باید در حال رکوع انجام دهد ولو اینکه طمئنینه ندارد ولی ذکر رکوع را باید در حال رکوع انجام دهد.

به خاطر اینکه طمئنینه ممکن نیست، نمی تواند ذکر را در غیر حال رکوع انجام دهد.

صاحب جواهر هم شبیه همین دارد ... آیا این لازم است که ذکر رکوع در انتهاء انحناء انجام بگیرد و اتمام رکوع هم با انتهای انحناء.

درست است که میلرزد ولی ذکر رکوع باید در حال رکوع انجام دهد نه اینکه در حال حرکت انجام دهد.

بعد صاحب جواهر بعد این مطلب می فرماید که ... علامه در ذکری فرموده است که ... نمی تواند عدول کند از این رکوع ولو در حال ارزش است ذکرش را باید در حال رکوع باید انجام دهد چون اصل این است که نمی تواند عدول کند.

و این ذکر رکوع را مثلا در حال حرکت انجام دهد؛ چون مقتضای اصل این است که در حال عدم طمئنینه ولی در حال رکوع، ذکر رکوع را به جا بیاورد.

... مرحوم علامه می فرماید عیبی ندارد، در حالیکه بلند می شود ذکر رکوع را بگوید ولی جواهر می فرماید و فیه نظر.

درست است که طمئنینه ممکن نیست، ولی ذکرش را باید در حال انحناء انجام دهد نه در حال بلند شدن انجام دهد.

پس بنابراین طمئنینه یک امر واجبی است و اگر نمی شود این طمئنینه را انجام دهد، انجام نمی دهیم ولی بقیه واجبات را نمی توانیم به خاطر عدم تمکن از طمئنینه، ترک کنیم.

بقیه واجبات رکوع را باید انجام دهیم و آنها دیگر به جای خودش، محفوظ است.

0.1- وجوب ایستادن بعد رکوع

یکی دیگر از واجبات رکوع عبارت است از انتصاب و بلند شدن از رکوع و راست ایستادن بعد از رکوع.

این هم یکی دیگر از واجبات است.

رکوع چند تا واجب دارد؛ یکی انحناء است و یکی دیگر ذکر است و یکی دیگر طمئنینه است در حال ذکر.

یکی دیگر بلند شدن و ایستادن است و باز هم طمئنینه در حال ایستادن.

اینها همه واجبات رکوع است که باید انجام شود.

پس حالا اگر کسی رکوع را به جا آورد ولی بلند نشد و رفت سجده، امام می فرماید ... راست بیاستد در حال طمئنینه هم باشد.

... اگر قبل از اینکه بلند شود رفت سجده یا بلند شد و ایستاد ولی طمئنینه نداشت، ... اگر عمدا قیام را ترک کند، نمازش باطل می شود.

مرحوم نراقی می فرماید ... بلند شود و طمئنینه هم داشته باشد در حدی که مسمای این قیام حاصل شود.

بعد هم می فرماید اجماع محصل و اجماع منقول مستفیض داریم.

اخبار هم می گوید این قیام و اطمینان واجب است.

جلد 5 مستند ص 201

عبارت جواهر هم واجبات رکوع را شمرده است ... ایشان می فرماید واجب سوم در رکوع، باید بلند شود، اجماع منقول داریم ولی اجماع محصل را نگفت.

جلد 10 جواهر ص 87

بعد هم می فرماید ... نمی تواند برود سجده پیش از اینکه از رکوع بلند شود مگر اینکه عذر داشته باشد که این قیام ساقط می شود.

شاهد این مطلب از روایت ابو بصیر می فرماید ... کمر را راست نگه دار؛ اگر کسی راست نیایستد نماز ندارد.

وسائل باب 16 از ابواب رکوع حدیث 2

البته روایات دیگری هم داریم که مستفیضه است.

آیا این بلند شدن و ایستادن و طمئنینه به جای آوردن، رکن است یا رکن نیست؟

صاحب جواهر نظرش این است که رکن است، بلکه نقل اجماع بر رکنیت هم می کند از شیخ طوسی.

برای توجیه رکنیت این قیام و طمئنینه، استدلال می کند که از کجا بگوییم رکن است؛ دلیلش این است که بدون این قیام، صلاه نیست.

دلیل دیگر به خاطر قاعده رکنیت است؛ قاعده رکنیت این است که در عبادت باید ما احتیاط کنیم چون باید مسمای عبادت تحقق پیدا کند و برای تحقق مسمای عبادت، باید تمام محتملات را رعایت کنیم.

از اینجا ما می توانیم بگوییم که قیام بعد از رکوع هم رکنیت دارد چون عبادت بدون رعایت این جزئیات، تحقق پیدا نمی کند و ما باید اطمینان پیدا کنیم به تحقق اینکه عبادت تحقق پیدا کرده است.

اصلا ما باید به این نکته احتیاط در عبادت، جزم پیدا کنیم، چون که این احتیاط در مفهوم عبادت، اعتبار شده و معتبر است.

اگر ما احکام خلل را ببینیم و کلام برخی فقها را ببینیم، از کلام آنها هم استفاده می شود که رعایت احتیاط، در عبادت لازم است.

مفهوم عبادت هم از آن در میآید که باید احتیاط کرد.

ممکن است گفته شود حدیث لاتعاد الا من خمس داریم ... ؛ آیا می توانیم به توسل به این حدیث لا تعاد، بگوییم اگر ما بعد از رکوع آن قیام و طمئنینه را به جا نیاوردیم، نماز باطل نمی شود و تمسک کنیم به حدیث لا تعاد.

ایشان می فرماید تمسک به حدیث لا تعاد هم نمی شود کرد.

... اینکه در حدیث لا تعاد گفته شده اعاده فقط برای 5 چیز است، این معارضه می کند با روایاتی که به آن اشاره کردیم.

جلد 10 جواهر ص 87

... اگر هم حدیث لا تعاد عمومیت داشته باشد، ظاهرا باید تخصیص داد و مواردی را از حدیث لا تعاد خارج کنیم.

از مساله هشتم بگذریم و وارد مساله نهم شویم.

0.2- مساله نهم

... تکبیر مستحب است در حال قیام که راست ایستاده باشد؛ احوط عدم ترک آن است.

علت احوط این است که قائل دارد این وجوب تکبیر بعد از رکوع؛ به این لحاظ است که آقایان احتیاط می کنند و احتیاطا تکبیر را هم بگوید.

در هر صورت، اولین استحباب تکبیر رکوع است و مشهور هم می گویند مستحب است و در منتهی علامه هم آمده که اکثر اهل علم گفتند مستحب است و در مدارک هم گفته شده این معروف است.

جلد 3 مدارک ص 494

صاحب حدائق هم می فرماید این اتفافی است هم علمای قدیم و هم جدید، به جز ابی عقیل، بر آن اتفاق دارند؛ در مبسوط شیخ طوسی هم آمده ظاهر مذهب هم همین است.

جلد اول مبسوط ص 110

در ذکری علامه هم بیان شده استحباب این تکبیر اجماعی است.

ص 198 ذکری

بنابراین در رجحان این تکبیر به طور مطلق، هیچ تردیدی نیست و اختلاف در این است که این رجحان به حد وجوب می رسد یا خیر به حد وجوب نمی رسد و در آستانه استحباب باقی می ماند.

0.3- نظر استاد

... در اینکه رحجان دارد هیج شک و تردیدی نیست به خاطر اجماع و صحیحه زراره ... .

وقتی خواستی رکوع کنی می گویی ... . این هم دلیل بر رجحان است و قدر متیقن رحجان است.

وسائل باب اول از ابواب رکوع حدیث اول

روایت دیگر صحیحه زراره ... وقتی می خواهی رکوع کنی، دستت را بالا بیاور و رکوع کن و بعد سجده کن.

آدرس همان آدرس وسائل باب دوم حدیث اول

0.4- قائلین به وجوب

کسانی که قائل به وجوب این تکبیر هستند ... و دلیل هم دارند؛ به همین دلیل امام اول می فرماید مستحب است ولی بعدا می گوید ترکش نکند.