موضوع: بحث طمأنینه در حال ذکر واجب رکوع

بحث ما در مساله هشتم درباره وجوب طمئنینه بود در حال ذکر واجب رکوع.

در حال ذکر، باید در حال طمئنینه هم بود؛ بنابراین هم ذکر واجب است و هم طمئنینه در حال ذکر واجب است.

بحث در این است که اگر کسی طمئنینه را ترک کرد چطور؟

امام می فرماید که عمدا ترک طمئنینه بکند نماز باطل است؛ برخلاف سهوا که عیبی ندارد ولی عمدا باشد نماز باطل است.

یعنی این نماز را بهم بزنیم و از سر بگیریم یا نماز را تمام کنیم و یک نماز دیگر بخوانیم؟

با قطعیت می گویند نماز باطل است ولی احوط این است که آن نماز را تمام کند و یک نماز دیگر بخواند.

در صورتی که طمئنینه عمدا ترک شده باشد.

0.1- صاحب جواهر

ممکن است بگوییم که اصلا بدون طمئنینه، مسمای رکوع حاصل نمی شود و از ما رکوع خواسته اند، طمئنینه ندارد، در حقیقت رکوع ندارد.

زیرا وقتی از ما رکوع خواستند، معنای آن این است که ما مقداری خم شویم و با آرامش ذکر بگوییم.

ولی اگر وی در حال انحناء شدن ذکر بگوید اصلا رکوع نیست و رکوع تحقق پیدا نمی کند.

جلد 10 جواهر ص 84

اگر شک داریم در تحقق رکوعی که واجب و رکن است و اصل عدم تحقق رکوع است بنابراین رکوع نماز نیامده و نماز هم صحیح نیست.

پس وقتی که رکوعی محقق نشده است، فرق نمی کند طمئنینه را عمدا یا سهوا ترک کنیم.

حکم به بطلان نماز می دهیم چون رکوع تحقق پیدا نکرده است ولو طمئنینه را سهوا ترک کرده باشد.

مگر اینکه بگوییم رکوع یک واجب است و طمئنینه یک واجب دیگر است و دو تا واجب است.

اگر دو تا واجب است، بنابراین وقتی که ما شک در طمئنینه داریم، در وقوع آن شک نداریم، پس رکوع تحقق پیدا کرده است و رکوع هم رکن نماز است و تحقق پیدا کرده است و نماز مشکلی پیدا نمی کند.

اما اگر طمئنینه چیزی است که رکوع بدون طمئنینه، تحقق پیدا نمی کند، آن وقت شک در رکوع می کنیم و رکوع هم رکن است پس نماز باطل می شود.

... چون رکوع با طمئنیه تحقق پیدا می کند.

ممکن است باز شک کنیم که با نبود طمئنینه، آن هم در حالت سهو نه عمد، آیا نماز صحیح است یا صحیح نیست.

چون شک در تحقق رکوع داریم بنابراین، احتیاطا باید نماز را اعاده کنیم برای اینکه ابراء ذمه بشود.

... اینها مصادیق طمئنینه است؛ یکی این است که هنوز طمئنینه را نیاوردیم، ذکر رکوع را شروع کنیم.

این می شود ترک طمئنینه.

یکی دیگر آنکه بعد از آنکه به حد رکوع رسیدیم، قبل از طمئنینه، ذکر را شروع کنیم و این یک فرض است.

فرض دیگر آنکه بعد از آنکه داریم از رکوع بلند می شویم، ذکر را تمام کنیم.

اینها همه از مصادیق ترک طمئنینه است.

این سه صورتی که گفتیم ... در این صور، ذکر واجب که طمئنینه می خواهد تحقق پیدا نکرده است.

این هم دو حالت است؛ یک زمان می گوییم طمئنینه شرط وجوب ذکر است و یک زمان می گوییم طمئنینه، یک واجب و ذکر یک واجب دیگر است.

بنابر اینکه طمئنینه، شرط وجوب ذکر است، خب مشخص است، شرط نیامده است و مشروط هم نیامده است بنابراین این ذکر باطل می شود و نماز هم باطل می شود.

اما اگر دو تا واجب است، طمئنینه یک واجب است و ذکر هم یک واجب دیگر است، ذکر را انجام داده و طمئنینه را ترک کرده است؛ ذکر باطل نمی شود ولی اشکال در رکوع است و رکوع ممکن است باطل شود.

حتی اگر بگوییم طمئنینه شرط ذکر هم نیست، ولی بهرحال یک واجبی ترک شده و باید بگوییم نماز باطل است.

بدون طمئنینه، رکوع تحقق پیدا نکرده است و نمی توانیم بگوییم نماز درست است و یا قطعا نماز باطل است یا احتیاطا باطل است.

صاحب جواهر می فرماید ... ما اصلا ناچاریم که قائل به رکنیت طمئنینه بشویم.

... چون در عبادت باید احتیاط کنیم؛ یعنی عبادت را باید به گونه ای بیاوریم که یقین به برائت پیدا کنیم.

وقتی طمئنیه را نیاورده ایم، یقین به برائت پیدا نمی کنیم و بنابراین احتیاط به ما می گوید که در عبادت، باید تمام جزئیات محتمل را انجام دهیم.

اشتغال ذمه یقینی در نماز داریم، پس باید یقین به فراغ ذمه هم پیدا کنیم و یقین به برائت ذمه پیدا کردن هم به این است که طمئنینه را در حال ذکر انجام بدهیم.

پس ایشان به این لحاظ می گوید طمئنینه رکنیت دارد.

حالا در مورد رکوع آیا رکوع حقیقت شرعیه دارد یا ندارد؟

بالخصوص اگر بگوییم در رکوع حقیقت شرعیه داریم و به عرف کاری نداریم و باید نظر شرع را در مورد رکوع رعایت کنیم.

بنابراین اگر طمئنینه نبود، نظر شرع معلوم نیست عمل شده باشد، پس این رکوع باطل می شود.

همین اندازه بس است که ما در حصول مسمای رکوع شک کنیم و نماز اشکال پیدا می کند بنابر حقیقت شرعیه.

یا شک می کنیم در حصول صحیح رکوع، همین اندازه که شک کنیم آیا رکوع صحیح آورده ایم یا خیر، همین اندازه کافی است برای اینکه حکم به بطلان بکنیم به لحاظ حقیقت شرعیه.

بنابر حقیقت شرعیه، آنوقت هم رکوع مانند سایر الفاظ عبادات است؛ مثلا نماز وقتی حقیقت شرعیه داریم وضع شده برای نماز صحیح.

سجود بنابر حقیقت شرعیه، وضع شده برای سجود صحیح.

وقتی رکوع حقیقت شرعیه دارد یعنی وضع شده برای رکوع صحیح.

همین اندازه که در صحت آن شک کردیم، نماز باطل می شود؛ چون آن چیزی که در شرع مقدس از ما خواسته را نیاوردیم.

بنابراین وقتی شک در طمئنینه داریم، شک در حصول رکوع داریم و رکوع صحیح را نیاوردیم و باید بگوییم علم به برائت حاصل نمی شود.

یقین وقتی حاصل می شود که ما بدانیم رکوع مشتمل بر طمئنینه را به جا آوردیم.

جواهر ج 10 ص 85

با توجه به فرمایش صاحب جواهر که فرمود حقیقت شرعیه داریم در مورد الفاظ عبادات؛ بنابراین امام هم که در متن تحریر احتیاط می کند و بالاخره باید برائت ذمه یقینی پیدا کنیم، وجه احتیاط امام هم معلوم می شود.

0.2- عدم تمکن از طمئنینه

بحث دیگر درباره عدم تمکن از طمئنینه است؛ کسی که تمکن از طمئنینه ندارد و دست و بدنش می لرزد و پایش می لرزد و تمکن از طمئنینه ندارد.

یا به خاطر مرض یا عامل دیگری دارد مثلا یک باد و طوفان تندی می آید نمی گذارد وی طمئنینه پیدا کند.

مثلا به خاطر عوامل طبیعت و طبیعی است.

از اینجور افراد طمئنینه ساقط می شود.

این فرمایش امام است؛ دلیلش هم مشخص است، لا یکلف الله نفسا الا وسعها.

0.3- صاحب جواهر

اینکه صاحب جواهر گفت طمئنینه واجب است همراه با قدرت، مقید شده به قدرت.

این اشاره به این دارد که عند العجز، طمئنینه ساقط می شود؛ زیرا چیزی که ممتنع است، متعلق تکلیف نیست و تکلیف به آن تعلق نمی گیرد طبق آیه شریفه فوق.

برخی آیات هم نشان می دهد که در حال ناتوانی مساله طمئنینه ساقط می شود و ممتنع تکلیف ندارد.

بدل طمئنینه، دلیل ندارد و دلیلی بر بدل جلوس برای طمئنینه نداریم.

بلکه دلیل بر بدل نداریم حتی با مشقت غیر قابل تحمل و باز هم دلیلی بر بدلیت نداریم.

یعنی اگر بخواهیم طمئنینه به جا بیاوریم، مشقتی دارد که قابل تحمل نیست، بنابراین باز هم بدل ندارد و نمی خواهد طمئنینه به جا بیاورید و طمئنینه ساقط می شود.

یعنی مصلی می تواند طمئنینه را به جا بیاورد اما با مشقت ولی لازم نیست.

جلد 10 جواهر ص 89

... درست است که طمئنینه را نمی تواند به جا بیاورد، ولی اکمال ذکر واجب قبل از خروج از مسمای رکوع، واجب است.

مسمای رکوع را داریم ولی طمئنینه را نداریم و ذکر واجب را باید در حالی که مسمای رکوع را به جا می آوریم، این را انجام بدهیم.

تتمه بماند برای جلسه بعد ... .