موضوع: مساله پنجم از مسائل رکوع

اگر رکوع یادش رفت و رفت به سوی سجده؛ این چند حالت پیدا می کند.

حالت اول این است که قبل از آنکه به سجده برسد، متوجه می شود که رکوع نرفته است.

حالت دوم این است که وقتی رفت سجده، متوجه می شود که رکوع نرفته است.

حالت سوم این است که بعد از آنکه از سجده بلند شد، یادش می آید که رکوع نرفته بوده.

حالت چهارم هم بعد از سجدتین و دو سجده، یادش می آید که رکوع به جا نیاورده است.

این صور چند گانه ای که بیان کردیم، باهم فرق می کنند.

0.1- حالت اول

صورت اول این است که هنوز به سجده نرفته، یادش می آید که رکوع نرفته است.

اینجا امام می فرماید ... باید بلند شود و بیایستد و قیام متصل به رکوع را به جا بیاورد، بعد به رکوع برود و نمازش هم ایراد ندارد.

همین مطلب را هم صاحب عروه در عروه دارد که وقتی هنوز به سجده نرسیده، یادش آمد، برگردد قیام را انجام دهد و رکوع برود و بعد برود سجده.

مشکلی نیست که یک انحناء اضافی پیدا کرده است که فعل اضافی پیدا کرده که مبطل نماز نیست.

ممکن است بگوییم که یک سجده سهو برای این به جا بیاورد.

این راجع به صورت اول بود.

صحت نماز هم در اینجا مورد اختلاف نیست و هیچکس در اینجا مخالفت با این مطلب نکرده و اشکالی هم در این مطلب نیست.

یک فعل اضافی به جا آمده رکن هم نیست و بنابراین ایرادی ندارد.

می توانیم شاهد روایی هم برای این بیاوریم؛ در موثقه اسحاق بن عمار از امام کاظم ... مردی که رکوع یادش رفت، بر می گردد و هر چیزی را در جای خودش قرار دهد و باید رکوع و سجده در جای خودش باشد و باید این کار را بکند.

از این روایت آیا می توان برای فروض بعدی استفاده کرد یا نه که یک بحث دیگری است.

0.2- حالت دوم

... اگر وارد سجده اول شد و یادش آمد، یا سجده اول را هم به جا آورد و بلند شد و آنوقت یادش آمد.

اینجا چکار کنیم؟

امام می فرماید ... احوط این است که برگردد رکوع را به جا بیاورد، منتهی نماز را هم تمام کند و بعد هم، دوباره نماز را اعاده کند.

ایشان اینجا احتیاط می کند.

اما اینجا امام احتیاط می کنند، فتوای برخی این است که نماز درست است و اشکالی ندارد مثل صاحب عروه.

ایشان می فرماید ... نماز ایشان علی الاقوی درست است.

بنابراین صاحب عروه در اینجا فتوا می دهد که در این صورت به صحت نماز ولی امام فتوا نمی دهد.

می گویند نماز را تمام کند و بعد هم نماز را اعاده کنند و ایشان احتیاط می کنند.

البته سید در ادامه می فرماید ... احوط این است که نماز را اعاده کند بعد از اتمام و دو سجده سهو برای سجده اضافی به جا بیاورد.

محشین هم در اینجا برخی مانند سید ابوالحسن اصفهانی فتوا می دهد که اقوی، بطلان نماز در دو صورت است، یعنی سجده رفته یک صورت و از سجده بلند شده که صورت دوم است که همه اینها برای سجده اول است.

اگر در سجده دوم باشد، چون دو سجده رکن است، نماز اشکال پیدا می کند.

بحث در سجده اول است که اگر ایشان رفته سجده اول و یادش می آید یا از سجده اول بلند شده یادش می آید و بحث این است که آیا این نماز باطل می شود یا باطل نمی شود که امام احتیاط می کنند.

صاحب عروه فتوا می دهد به صحت نماز و احتیاط استحبابی دارد.

مرحوم سید اصفهانی می گوید هم در صورتی که به سجده اول رفته و هم در صورتی که از سجده اول بلند شده، در هر دو صورت ایشان می گوید اقوی بطلان نماز است و بعد می گویند احتیاطی که در متن ذکر شده خوب است رعایت کند، یعنی نماز را نشکند و تمام کند و بعد نماز را اعاده کند.

پس بنابراین این هم می شود یکی از فروع این مساله که دو صورت دارد که مورد اختلاف است.

قول مشهور در اینجا بطلان است و قول سید که فتوا به صحت می دهد، خلاف قول مشهور است.

برای قول مشهور، که قائل به بطلان هستند، از روایات چه می توانیم استفاده کنیم.

یکی از روایات، روایت ابوبصیر است ... رکوع را فراموش کرده و مطلق است.

چه زمانی یادش می آید؟ قبل از سجده اول، در سجده اول، بعد از سجده اول، در سجده دوم، بعد از سجده دوم.

کلی است.

امام می فرماید باید اعاده کند.

معنای آن این است که در تمام این صور، در سجده اول و بعد از سجده اول و در سجده دوم و بعد از سجده دوم، اطلاق دارد و در همه این صور، باید اعاده کند.

آدرس وسائل باب 10 از ابواب رکوع حدیث چهارم

این روایت حتی شامل صورتی که حتی به سجده اول هم نرفته می شود.

استناد به این روایت به خاطر اطلاقی که دارد مشکل دارد.

روایت اسحاق بن عمار ... مردی رکوع را فراموش کرد و امام فرمود ... این هم اطلاق دارد، حتی در سجده اول و سجده دوم هم می شود.

یعنی برگردد هر چیزی را در جای خودش قرار دهد.

این هم روایت دیگر است و آدرس باب 10 حدیث دوم.

روایت دیگر صحیحه رفاعه ... رکوع را فراموش کرد و سجده را به جا آورد و قیام کرد، این معنایش این است که دو سجده را به جا آورده است، حالا بلند شده و ادامه بدهد و یادش می آید که رکوع را به جا نیاورده است.

امام فرمود که باید برگردد.

این برای یک فرع دیگر است نه بحث ما.

آدرس روایت باب 10 حدیث اول

روایت دیگری صحیحه ابو بصیر ... یک رکعت از نماز را فراموش کرده و دو سجده هم به جا آورده است و رکوع را هم ترک کرده، نماز را از سر بگیرد.

این هم معلوم است که بعد از دو سجده یادش می آید.

بنابراین آیا می شود از این روایات، آن فرضی که ما داریم، که ایشان در سجده اول یا بعد از سجده اول، یادش می آید که رکوع به جا نیاورده؛ آیا می شود به این روایات استناد کرد که ظاهرا باید بگوییم مشکل است.

خلاصه اگر بشود وضع هرکدام در جای خودش قرار بدهیم، این نماز درست است و الا درست نیست.

کسی که سجدتین را به جا آورده است، وضع هر چیزی در موضع خودش، ممکن نیست؛ اما برای کسی که هنوز به سجده نرفته ممکن است.

برای کسی هم که به سجده رفته، سجده اول یا بلند شده، می توانیم بگوییم این هم ممکن است، گرچه قول مشهور، این است که نماز باطل است.

بنابراین اگر بنا را بر احتیاط بگذاریم، در اینجا اولویت دارد.