درس خارج اصول استاد سیدمحمدعلی علوی‌گرگانی

موضوع: قاعدة لاضرر

تتمه مباحث قاعده لا ضرر

اگر غاصب آهن یا چوبی را غصب کرده و در ساختمان به کار برده است، در حالت اولیه واجب است که عین مال را به مالک برگردد. بنابر نظر مرحوم شیخ باید عین مال برگردد حتی اگر با رد عین ضرر بسیاری به غاصب وارد می شود.

لکن ما عرض کردیم که لازم نیست عین مال رد شود بلکه رد عین در این فرض معذور است. حال در این فرض احتمالاتی مطرح می شود.

آیا اجازه دارد که قیمت یا مثلش پرداخت شود؟ زیرا رد عین معذور است.

یک احتمال آن است که مثل یا قیمت از باب بدل حیلوله باشد. مراد از بدل حیلولة مواردی است که شیء را نمی توانیم برگردانیم مثل کسی که مال دیگری را به دریا انداخته اند، و اگر بخواهد آن را از دریا خارج کند زمان بر است لذا در این مدرت عوض آن شی را مثلا یا قیمة می پردازد. در فرض ما هم این احتمال مطرح باشد که بدل حیلولة آهن یا چوب غصبی را بپردازد.

احتمال دوم: اینکه این آهن را از ساختمان خارج نمی کنند بلکه عوضش را می پردازد و این آهن ملک غاصب می شود.

احتمال سوم: این آهن ملک غاصب نمی شود بلکه بر ملک مالک باقی می ماند لذا باید اجاره هر ماه آن را بپردازد. لکن از کلام مرحوم شیخ معلوم می شود که تاجایی که ممکن است باید عین مال رد شود.

این احتمالات در مسئله وجود دارد ولی به نظر ما رد عین لازم نیست بلکه عین در حکم متعذر است و باید مثل یا قیمت را بپردازد و مال برای غاصب می شود.

این آخرین مباحث قاعده لا ضرر است امید است که خداوند توفیق عنایت فرماید.