موضوع: مطلب دوم: فرق بین نرخ بهره و ریح حلال

( فرق بین نرخ بهره و سود - مواردی که اسلام در مورد سود و بهره دخالت و نظر داده است )

امر دوم فرق بین نرخ بهره و سود چست ؟ نرخ بهره نرخی است که بر پایه قواعد بانکی که قواعد بین المللی است و به آن اقتصاد کلاسیک می نامند تعیین می شود و بر اساس همین نرخ بهره وام می دهند و سهام تنظیم می کنند اما سود و ربح یکی از قوانین عقلایی است که شارع مقدس این قانون را امضا کرده و به آن فایده می گویند آنجایی که درآمدهای زندگی و معیشت اگر بخواهد اصلاح شود بر پایه سود معاملات است لذا سود معاملات موجب نظم جامعه و زندگی می شود که اگر سود نباشد اختلال نظام ایجاد می شود و از این جهت اسلام طرفدار سود است نه نرخ بهره البته در برخی موارد نرخ بهره اشکالی ندارد

◼️ یکی از آیاتی که دلالت بر این مطلب دارد آیه و اسألوا الله من فضله است که زندگی را بر اساس سود حلال تقویت کنید و نظام معامله بازار را بر پایه حلال ببینید که این ها فضل خداست و یا در آیه یضربون فی الارض یبتغون من فضل الله ، که دسته دیگر از مردم حرام نمی‌خورند و برای تجارت مسافرت می کنند و از سود تجارت استفاده می کنند اما در مقابل نرخ بهره مبغوض خدا ست و اسلام دخالت کرده و چیزی که حرام است مبغوض خدا می شود

در سوره مبارکه بقره آیه ۲۰۵ نرخ بهره را حرام کرد و می فرماید اگر کسی نرخ بهره می گیرد شیطان عقل او را برده است و او را گرفتار بیهوشی کرده است لذا جامعه ای که بر پایه نرخ بهره باشد دچار تورم می شود و مفاسد اقتصادی بوجود می آید

◼️ مواردی در فقه وجود دارد که اسلام در آن ها درباره ربح و سود دخالت کرده است و این بر خلاف سخنان افرادی است که می گویند اسلام در مورد سود نظری ندارد و اقتصاد اسلامی وجود ندارد

◼️ مورد اول : در کتاب المسائل الصاغانیة از شیخ مفید ره ، که صاغان یکی از مناطق نیشابور است و یک فقیه حنفی بنام نعمان در آنجا بود و فتاوایی می داد که شیعیان نیشابور می گفتند این ها جزء اسلام نیست لذا این فتاوا را برای شیخ مفید ره در نجف فرستادند و شیخ جواب داد یکی از سوالاتی که کردند درباره سود و ربح بود که اگر کسی یک امانتی پیش شخصی گذاشت و مثلا تا او برود و برگردد دو سال می گذرد و آن امانت را فروخت و سود کرد این سود مال چه کسی است ؟ آن حنفی گفت سود مال صاحب مال نیست اینجا شیخ مفید ره گفت این سود مختص به صاحب مال است و مرحوم شیخ مفید ره خیلی ناراحت شد و طوری جواب توشت که آن خنفی رابیرون انداختند ،

در وسائل الشیعه روایت دازد که اگر کسی این کار را بکند سود مال صاحب مال است اما سود را نصف کند و به مودع بدهد چون زحمت کشیده و عبارت بعدی امام که : هذا رجل تائب والله یحب التوابین که شاهد بر این است که این رد نصف سود واجب نیست بلکه مستحب و اخلاقی است

◼️ متن روایت : محمد بن الحسن باسناده عن محمد بن علي بن محبوب، عن ابن محبوب، عن الحسن بن عمارة، عن أبيه، عن مسمع أبي سيار قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: إني كنت استودعت رجلا مالا فجحدنيه وحلف لي عليه ثم جاء بعد ذلك بسنين بالمال الذي كنت استودعته إياه، فقال: هذا مالك فخذه، وهذه أربعة آلاف درهم ربحتها في مالك فهي لك مع مالك، واجعلني في حل فأخذت المال منه وأبيت أن آخذ الربح وأوقفت المال الذي كنت استودعته، وأتيت حتى أستطلع رأيك فما ترى؟ قال: فقال: خذ الربح وأعطه النصف وأحله، إن هذا رجل تائب والله يحب التوابين. وسائل ج ۱۳ ص ۲۳۵ ح ۱

◼️ مورد دوم : آیا سود تورم خمس دارد یا نه ؟ کسی زمینی خریده و مالیت زمین عوض نشده یعنی ساختمان آن عوض نشده و تغییری نکرده اما بر اساس تورم قیمت آن چند برابر شده که به آن تورم آیا خمس تعلق می گیرد ؟ خیر چون خمس مال ربحی است که از مالیت مال بوجود می آید نه از مطلق مالیت مال و این مربوط به زمان شیخ مفید ره است

◼️ این مساله هم در کتاب عروه ج ۲ ص ۲۰۴ آمده است که : اذا کان عنده من الاعیان التی لم یتعلق لها الخمس او تعلق بها لکنه ادّاه فنمت و زادت زیادة متصلة او منفصلة وجب الخمس فی ذلک النماء و اما لو ارتفعت قیمتها السوقیة من غیر زیادة عینیه لم بجب الخمس تلک الزیادة لعدم الصدق التکسب و لا صدق حصول الفائدة و تسمی هذه الفائدة بزیادة حکمیة

◼️ توضیح مطلب : مثالی از مرحوم علامه ره در تحریر الاحکام ص ۴۳۹ که اگر درختی کاشته شد و قیمت آن زیاد شد بر اساس رشدی که کرده اینجا باید افزایش قیمت را خمس داد اما اگر قیمت آن بخاطر تقاضای مردم و تورم آن زیاد شود خمس ندارد و این مثال مال زمان قرن هفتم استدر کتاب مسالک است که اگر کسی بخاط تورم بگوید روی این سود خمس است اشکال است ، مرحوم آقای حکیم ره در مستمسک ج ۹ ص ۵۲۷ می گوید این سود تورم واقعی نیست و اسلام دنبال سود و فائده واقعی است و باید دید که این افزایش بر اساس رشد مالیت مال است و یا بر اساس تورم است پس اسلام تورم را سود نمی داند