موضوع: آیا روزه روز عاشورا از باب اجتماع امر و نهی هست یا نه؟

جلسه 46

بعضی از فقها فرمودند که اجتماع وارد شده مثل صوم روز عاشورا یا نماز در حمام که درباره صوم روز عاشورا هم نهی و هم امر داریم راه حل‌هایی را ارائه فرمودند که بخشی از این راه‌ها در جلسه قبل بیان شد ولی ما باید ببینیم بین روایات این باب چگونه است ؟ از مجموعه گفته‌های اصولیین و فقها فهمیده می‌شود که روایات باب یا بینشان تعارض یا تباین و یا تزاحم است که قطعاً نتیجه فرق می‌کند که اگر بینشان تزاحم باشد مربوط به مقام امتثال است و اگر تعارض باشد باید جمع کنیم و اگر تباین باشد قابل جمع نیست

نظر مرحوم خویی ره : ایشان بینشان را تعارض گرفتند و روایات ترک را حمل بر ترک وجوب کردندو گفتند یعنی روزه روز عاشورا واجب نیست بنابراین روزه روز عاشورا مستحب است اما در توضیح المسائل فرمودند مکروه است یعنی در کتاب استنباطی آنطور جمع کرده و در رساله فتوای مشهور را دادند پس ایشان گفتند نهی در آنجا ترک وجوب است و لذا می‌شود مستحب.

صاحب جواهر ره از ابن ادریس در سرائر از محقق در شرایع فرمودند که روزه روز عاشورا اگر به قصد حزن و مصیبت ابی عبدالله علیه السلام باشد مستحب است بر این اساس ایشان هم قائل به تعارض هستند اما آن‌هایی که قائل به تباین هستند آنها باید فتوا به حرمت روزه بدهند و بگویند روزه روز عاشورا حرام است نظر آنها این است که روایات پنج دسته هستند و غیر قابل جمع می باشند

دسته اول روایاتی که می‌گویند پیامبر روز عاشورا روزه گرفت و دسته دوم روایاتی هستند که حضرت علی علیه السلام امر فرمود که روزه روز عاشورا را بگیرند چرا که کفاره گناهان یک سال است و دسته سوم روایاتی هستند که ما را مخیر بین روزه روز عاشورا و ترک آن کرده‌اند و دسته چهارم روایاتی‌اند که روزه روز عاشورا را حرام می‌دانند و دلیلش این است که اگر کسی این روز را روزه بگیرد با ابن مرجانه محشور می‌شود و دسته پنجم نهی از روزه روز عاشورا را صریحاً بیان می‌کند ولی علتش را نمی‌گوید که مثلاً قبول نیست بلکه مطلقاً نهی می‌کند مثل موثقه عبدالله بن سنان که اصلاً روزه نگیرد ، این روایات کاملا متباین هستند و اگر بخواهید بینشان را جمع کنید باید شاهد بیاورید و شاهدی هم نیست مثلاً روایت ابن سنان دارد که روزعاشورا را روز روزه قرار ندهد و بعد می‌گوید روزه بگیر اما بدون اینکه نیت روزه بکنی و فقط امساک کن یا درباره روزه عاشورا آمده که روزه این روز برای تشکر از بنی امیه است کسانی که از عمل یزید شادمانی می‌کنند به عنوان شکراً یا فرحا روزه می‌گیرند ، معمولاً جمع در جایی است که یکی ظاهر و یکی نص یا یکی ظاهر و دیگری اظهر باشد در حالی که در اینجا یا همه نص یا اظهر هستند و هیچ کدام ظاهر و اظهر نیست و لذا اینکه مرحوم خویی ره بفرمایند که منظور از نواهی ترک وجوب صیام یا مثل صاحب جواهر و محقق و ابن ادریس بفرمایند جمع بلا شاهد است

یمکن ان یقال : که این پنج دسته به دو دسته ختم می‌شوند که روزه روز عاشورا محبوب مولا است و عده‌ای ظاهر در مبغوضیت هستند و وجه جمع آن این است که آن روایاتی که نص در محبوبیت روزه روز عاشورا است حمل بر تقیه بشود و بگوییم که ائمه علیهم السلام از باب تقیه با عامه موافقت کردند چون نظر آنها استحباب روزه روز عاشورا است

قلنا : روایات عامه سه دسته هستند یک دسته می‌گوید پیامبر روز عاشورا روزه گرفت طبیعتاً روایات شیعه با این دسته موافق است دسته دوم روایاتی هستند که روزه روز عاشورا را کفاره یک سال می‌دانند مثلا ابن قرامه این را دارد و دسته سوم روایاتی هستند که امر به ترک روزه عاشورا می‌کنند ، لذا حمل بر تقیه کردن در صورتی است که عامه همگی اتفاق نظر داشته باشند به روز روز عاشورا در حالی که این نظر را ندارند و روایات خودشان هم مختلف است مثلاً سیوطی در تفسیر آیه کتب علیکم الصیام نوشته روزه روز عاشورا منسوخ است و قائل به نسخ روزه روز عاشورا شده که مثل مرحوم راوندی می‌توانیم بگوییم روایات جواز را ترک کنیم چون موافق با برخی روایات عامه است اما حمل بر تقیه کردن راه جمع نیست

از نظر بعضی‌ها نه تعارض و نه تباین است بلکه تزاحم است چون در مقام امتثال یک قدرت بیشتر نداریم آیا روزه روز عاشورا را برای نهی صرف کنیم و یا برای امر ؟ مقتضای قاعده تزاحم این است که جانب ارجحیت گرفته شود یعنی آنکه اهم است مقدم بر مهم می‌شود و از دو طریق می‌توانیم بگوییم نهی اهم است اولاً : اصحاب ما فرمودند در دوران بین حرمت و حلال جانب حرمت مقدم است و یا در دوران بین کراهت و استحباب کراهت مقدم است و ثانیاً : روایات نهی صحیحه و موثقه هستند مثل خبر عبدالله بن سنان ( لا تجعلها یوم صوم ) اتفاقاً صاحب مدارک از شهید ثانی نقل کرده که عمل به روایت ابن سنان بکنید چون سندش صحیح هست فقط باقی می‌ماند اجماع و شهرت چون اگر بخواهیم با اجماع و شهرت مخالفت نکنیم باید فتوا بدهیم به اینکه احتیاط وجوبی در ترک روزه روز عاشورا است