موضوع: اشکالاتی بر مبنای مرحوم نائینی ره

جلسه 39

اشکالاتی بر مبنای مرحوم نائینی ره وارد شده است

اشکال اول : کبروی است که آیا مطلقا در مبادی مشتقات ترکیب انضمامی یا اتحادی است ؟ نظر ایشان این است که ترکیب انضمامی است اما به نظر ما باید تفصیل داد که گاهی انضمامی و گاهی اتحادی است آن مبادی که اوصاف هستند مثل علم و عقل و خارج از بحث ما می باشد و تخصصا از بحث اجتماع امر و نهی خارج است چون مورد بحث ما در افعال است و غیر از افعال قابل تعلق امر و نهی نیستند لذا بحث ما در باب اجتماع امر و نهی مربوط به مبادی افعال مکلفین است و نسبت به مبادی افعال مکلفین بعضی از عناوینی است که قابل ترکیب اتحادی نیست مثل رکوع و سجود یا تکلم چون در مقولات و حقایق خارجیه تقسیم به چند مقوله نمی شود آنجایی که تکلم در فضای غصبی باشد ترکیب اتحادی است اما اگر از یک طرف امر به تکلم کند و نهی از کون در دار غصبی کند ترکیب انضمامی است چون کون یا تکلم یکی نمی‌شود چون دو مقوله اند و تکلم از قبیل کیف مسموع است و کون در غصب از مقوله أین است و مقولات مبتاینات هستند و هرگز متحد نمی شوند اما می‌شود این دو مقوله در خارج به یک وجود موجود شوند پس حق این است که تفصیل قائل شد و این کبری را قبول نکنیم

اشکال دوم : تقسیم عناوین به انتزاعی و غیرانتزاعی و ما بالازاء و غیر آن تقسیم درستی است چون فوقیت سماء به نسبت به ارض انتزاعی است و همچنین ملکیت و فرق آن این است که یکی تکوینی و دیگری اعتباری است که ملکیت اعتباری است لذا عناوین انتزاعیه اعتباریه متعلق تکالیف هستند ملکیتی که از ربا حاصل شود حرام و باطل است اما اگر از سببیت شرعیه باشد حلال است اما مشکل ما این است که چرا ایشان از این بحث می خواهد استفاده کند که در عناوین انتزاعی با منشا انتزع ترکیب اتحادی در وجود دارند و هر دو موجود به یک وجود هستند ملکیت با منشا داد و ستد که نقل و انتقال است یک وجود است اشتباه این است که اگر افعال تولیدی باشد اتحاد شان به انتزاع و منشأ انتزاع نیست بلکه اتحادشان به تولیدی بودن آن هست ، بعت و قبلت ملکیت را تولید می کند اگر ملکیت غیر از بعت و قبلت باشد تولید نمی شود چون از فرد مباین ، مباین تولید نمی شود مثلا از سنگ ، شیشه تولید نمی شود و در تولید باید سنخیت باشد

اشکال سوم : در بسیاری از موارد در جانب مبدا ترکیب اتحادی است ضمن اینکه ترکیب انضمامی هم هست مثل اینکه می گوید بر واجب النفقه انفاق کن و غصب هم نکن واجب النفقه زوجه و فرزندان هستند و انفاق بر اینها واجب است اما نباید از مال غصبی انفاق کرد در اینجا انفاق با غصب دو مبدا هستند و بین شان ترکیب انضمامی است چون انفاق از مقوله جِده و غصب از مقوله أین است و بین دو مقوله نمی تواند اتحادی باشد یا مثلا از یک طرف امر به شرب می کند و از طرف دیگر غصب نکن که در اینجا ترکیب اتحادی است چون یک مقوله هستند پس عناوین انتراعیه ترکیب شان اتحادی نیست بلکه تارة اتحادی و اخری انضمامی است ، نماز یک مقوله نیست بلکه از مقولات مختلفه است ترکیب نماز با اجزای خودش انصمانی است نه اتحادی مثلا نیت از مقوله کیف نفسانی است و تکبیر و قرائات از قبیل کیف مسموع است اما رکوهع و سجود از مقوله وضع است و حقیقت غصب استیلای بر مال غیر است

در روایات درباره تصرف در مال مردم دو موضوع می باشد

اول : حرام است در مال غیر تصرف شود ، لا یحل لاحد أن یتصرف فی مال غیره الا باذنه

دوم : تصرف در مال غیر ، تصرف عدوانی است ، آیه :ولا تعاونوا علی الاثم و العدوان ، که در هر دو صورت بزرگان فرمودند نهی از صلاة در دار غصبی هم عدوانی و هم حرام است پس از نظر حدیث هم حرام است و ترکیب این حرمت تصرف اگر اتحادی باشد مجوزین حق ندارند قائل به جواز شوند اما اگر انضمامی باشد حق دارند لذا باید بحث کرد که آیا این ترکیب می تواند انضمامی باشد یا نه ؟ به نظر مرحوم نائینی ره انضمانی است اما قابل بحث است یعنی نماز با اجزای خودش ترکیب انضمامی دارد آیا تصرف در مال مردم مثل رکوع و سجود است ؟ خیر لذا اتحادی است که به یک وجود موجود شده یعنی به یک وجود هم غصب و هم نماز شده است و در اینجا باید امتناعی شد