موضوع: فرق بین اوامر و نواهی

دو تا وجه نقل شده که امتثال امر به اول فرد خودش می‌باشد اما امتثال نهی به ترک جمیع افرادش است اگر امر به صل شد با اولین فرد طبیعت صلاة محقق شد ولی نهی در شرب خمر باید همه افراد خمر را تارک باشد مرحوم آخوند ره از راه دلیل عقلی رفتند و مرحوم حکیم ره وجه دلیل عقلی ایشان را بیان کردند مرحوم محقق اصفهانی ره وجه دیگری را برای دلیل عقلی مرحوم آخوند ره نقل کردند.

◼️ وجه سوم : برای فرق بین امر و نهی ذکر شد اطلاق است اطلاق صل برای اولین فرد است و اطلاق لا تشرب الخمر برای ترک تمام افراد خمر است قطعاً اطلاق ظهور است و ظهور اطلاقی باید ثابت شود که چگونه است از مجموع بیانات محقق اصفهانی ه و توضیح مرحوم خویی ره و اشکال مرحوم خویی ره بر ایشان سه مطلب باید جمع بندی شود :

◼️ مطلب اول : اطلاق امر و نهی به خاطر این است که امر و نهی تابع مصالح و مفاسد است اگر مولا امر می‌کند به خاطر این است که در متعلق امر مصلحت است و اگر نهی می‌کند به خاطر این است که در متعلق نهی مفسده است لذا اوامر و نواهی تابع مصلحت و مفسد در متعلقشان هستند.

◼️ مطلب دوم : از نظر ثبوت و تعقل برای اطلاق امر و نهی چهار صورت وجود دارد اول متعلق امر تارة صرف الوجود است خداوند صل را انشا کرد برای اینکه مصلحت نماز با یک فرد حاصل می‌شود ، دوم گاهی به مجموعه من حیث المجموع است یعنی اگر جمعی بخوانند مصلحت حاصل می‌شود ، سوم گاهی به نحوه عام استغراقی است یعنی باید همه باید نماز بخوانند تا مصلحت حاصل شود ، چهارم گاهی به نحو وجودات است یعنی تک تک دارای مصلحت است

◼️ از نظر اثبات یقیناً وجه اول درست است چون با یک فرد از نماز صرف الوجود نماز محقق شد و لذا مصلحت تحصیل شد عین همین مطلب در مقام ثبوت و تعقل برای نهی است تارة متعلق نهی صرف الوجود است اخری مطلق نهی عام مجموعه‌ای است ثالثة متعلق نهی عام استغراقی است رابعا متعلق نهی تک تک وجود و افراد است به نظر ایشان ثبوتا هر چهار تا ممکن است و محتمل و مانعی ندارد اما اثباتاً چهارمی است یعنی نهی از شرب خم انحلالی است و به تک تک افراد را تحت لاتشرب می‌برد چنانچه خاصیت همه نواهی چنین است نهی از زنا یعنی تک تک افراد زنا حرام است پس فارق بین امر و نهی اطلاق امر و نهی است اطلاق امر و نهی بر پایه مصالح مفاسد است امر به صرف الوجود مصلحتش محقق می‌شود و نهی به ترک جمیع افراد مفسده‌اش ترک می‌شود

◼️ مطلب سوم : ملاک و معیار این فرد چیست ؟ ملاک و معیار دو چیز است یکی قرینه و دوم غلبه منظور ما از قرینه این است که اگر خدا بفرماید صل و اراده کند همه افراد نماز را باید قرینه بیاورد ولی اگر قرینه نیاورد معلوم می‌شود که همان صرف الوجود نماز را خواسته است لذا فرمودند نسبت به صرف الوجود قرینه نمی‌خواهد اما نسبت به بقیه افراد قرینه می‌خواهد عام مجموعی و استغراقی که باید برای هر کدام قرینه باشد.

◼️ به خلاف نهی که در نهی برعکس است نسبت به سه تا قسم اول قرینه می‌خواهد اما نسبت به قسم چهارم قرینه نمی‌خواهد یعنی اگر کسی از لاتشرب الخمر صرف الوجود و یا عام مجموعی و یا استغراقی بفهمد باید بگوید علتش این بود که خداوند قرینه ذکر کرد و اهل بیت فرمودند پس فارق بین امر و نهی اطلاقش شده ظهور اطلاق امر و نهی این است که امر باید با یک فرد امثتال شود و نهی با ترک همه افراد امتثال می‌شود.

◼️ و اما غلبه به این است که غالب اوامر به اول وجود است و بر اساس ارتکاز عقلاییه است ارتکاز عقلایی این است که اذهان عقلا از معنای آن لفظ انس پیدا می‌کنند از صل چه انسی پیدا کردند آیا همان انسی که از لا تشرب دارند ؟ هرگز چنین نیست لذا غلبه بر ظهور اطلاقی امر و نهی است چون ارتکاز اذهان مردم چنین است که از امر صرف الوجود می‌فهمند و از نهی ترک جمع افراد می‌فهمند.

◼️ مرحوم خویی ره دو اشکال در مناظرات جلد ۴ صفحه ۹۵ دارند

◼️ اشکال اول : اشکال شما جامع افراد و مانع اغیار نیست و بر مسلک عدلیه درست است اما بر مسلک اشاعره درست نیست مسلک عدلیه یعنی معتزله و امامیه که قائل هستند به اینکه احکام خدا تابع مصالح و مفاسد است اما اشاعره منکر هستند لذا بحث شما جامع افراد و مانع اغیار نبود شما بر مسلک عدلیه فرمودید ظهور اطلاق امر صرف الوجود است و ظهور اطلاق نهی ترک همه وجودات است

◼️ اشکال دوم : شما منشا و دلیلی برای این فرد ارائه نفرمودید در مقام اثبات باید اقامه دلیل می‌فرمودید تصویر چهار صورت درست است ولی جداسازی دلیل می‌خواهد.

◼️ نظر استاد : این دو اشکال وارد نیست اما اشکال اول این است که ایشان کاری به مصلحت و مفسده ندارند و نظرشان به ظهور اطلاقیست اختلاف بین اشاعره و معتزله و امامیه در مبدا است و بحث ما در منتهی است مبدا یعنی انشاء که شارع وقتی می‌خواهد اوامر را انشاء کند مصلحت را می‌بیند و در جعل نواهی مفسده را ملاحظه می کند ولی اشاعره منکر هستند اما بحث ما در مقام انشاء نیست بلکه در مقام امتثال است امتثال این امر به صرف الوجود است و امتثال نهی به ترک جمیع افراد است چون مصلحت امر با یک فرد حاصل می‌شود و مفسده نهی با ترک یک فرد حاصل نمی‌شود دلیل ما ارتکازات عقلایی است از اینجا اشکال دوم ظاهر می‌شود که چرا فرمودید دلیل نیاوردید دلیل غلبه است ظهور و انصراف ایجاد می‌کند وقتی می‌گوییم استعمال امر غالباً در صرف الوجود است و نهی در ترک همه وجودات است به این نتیجه می‌رسیم که ظهور اطلاق امر و نهی چنین است