الموضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /مسائل/ الدرس 103

مرحوم سید ره در مساله یازدهم یک نعم دارد و آن اینکه کسی که سرو گردن و طرف راست را در غسل شسته و وظیفه او این است که الان طرف چپ را بشوید ناگهان شک می کند که طرف چپ را شسته یا نه ؟ و موالات هم شرط نیست در اینجا آیا غسل او صحیح است یا نه ؟ سید ره می فرماید که باید طرف راست را بشوید چون قاعده فراغ جاری نیست آنگاه می نویسد که یحتمل که فتوا بدهیم به شک اعتنا نکند در جایی که عادت او این است که موالات را رعایت نمی کند و بین شستن اعضای فاصله نمی اندازد و علت آن این است که قاعده تجاوز جاری است و قاعده تجاوز آن است که از محلی که عادتا از ان گذشته یعنی شسته باید به او گفت فامضه کما هو

توضیح کلام ایشان می گوییم هم محقق نائینی ره و جمعی دیگر انفاق نظر دارند که در این اینجا قاعده تجاوز جاری نیست و نباید سید ره بعد از یحتمل استناد به قاعده تجاوز کند اینجا در علت آن علما دو بیان دارند :

اول: قاعده تجاوز برای نماز است و اصلا در طهارات ثلاث جاری نمی شود

دوم : قاعده تجاوز در جایی است که آن جزء مشکوک و غیر مشکوک از محلی باشند که شرعی باشد مثلا وظیفه او این است که شرعا سمت راست را بشوید که به شستن طرف راست که رسید شک می کند سمت راست را شسته یا نه ؟ پس محل شک آن جزیی است که شرعا آن را شارع محل می داند اما کسی که مشغول کارهای روزانه است شک می کند طرف چپ را شسته یا نه قاعده تجاوز جاری نمی شود پس این یحتمل مرحوم سید ره در متن درست نیست

سوال چرا قاعده فراغ جاری نیست ؟ چون غسل دارای سه عضو است و بین آنها موالات شرط نیست و با این وجود امکان ندارد بحث فراغ یا عدم آن جاری شود

اشکال مرحوم حکیم ره در مستمسک[1] : اینکه در فقه می گویند اعتنا به شک نکن چون قاعده فراغ جاری است در جایی که فراغ بنایی باشد یعنی گمان می کند که از غسل خارج شده و بر اساس گمان خود ش بنا می گذارد که غسل را تمام کرده ، کسی که شک در شستن طرف چپ می کند می تواند قاعده فراغ جاری کند به گمان اینکه سمت چپ را تمام کرده و از غسل فارغ شده است لذا چرا مرحوم سید ره می نویسد قاعده فراغ جاری نمی شود

جواب استاد :ما در اصول بحث کردیم که منظور از حدیث فامضه کما هو ، فراغ حقیقی است نه بنایی چون دلیلی بر اعتبار فراغ بنایی نداریم و منشأ بی دلیلی این است که این فراغ خیالی است و خیال در فقه حجت نیست

نظر استاد : به نظر ما مورد بحث نه قاعده فراغ ‌ و نه تجاوز جاری است بلکه باید یا رجوع به استصحاب شود که شک می کند طرف چپ را شسته یا نه ؟ استصحاب عدم جاری می شود یا قاعده اشتغال که شک می کند با این شستن بریء الذمه شده است یا نه ؟ اشتغال جاری می شود که استصحاب عدم مقدم بر قاعده اشتغال است چون جزء اصول محرزه است

سوال : کسی که عادت او مولات بین اعضای ثلاثه است می تواند به شک خود اعتنا نکند ؟ سید ره می گوید می تواند به شک اعتنا نکند اما به نظر ما این احتمال درست نیست چون تجاوز از محل یا شرعی است یا عادی و عرفی و قاعده تجاوز در محل شرعی جاری است نه محل عادی ، کسی که بعد از غسل مشغول کارهای روزمره شد و شک کند سمت چپ را شسته نمی تواند قاعده تجاوز جاری کند و باید برگردد و بشوید