الموضوع: كتاب الطهارة/غسل الجنابة /مسائل/ الدرس 101

(غسل جنابت - حکم حدث اصغر در اغسال مستحبی - ادله - روایات متعارض و حل آن - نظر استاد )

مساله دهم : حکم حدث اصغر در اثنای غسل های مستحبی است مرحوم سید ره در عروه تفصیل دادند بین آنجایی که مطلوب مولا از غسل مستحبی این است که طهارت داشته باشد یعنی کون علی الطهارة باشد مثل وضوی مستحبی که بودن بر طهارت است مثلا در روز جمعه غسل جمعه مستحب است و هدف مولا این است که روز جمعه با طهارت باشند در اینجا اگر حدثی بوجود آید مبطل غسل نیست و لازم نیست از اول غسل کند بلکه ادامه می داد و بین آنجائیکه مطلوب مولا از غسل مستحبی این است که یک عملی انجام شود مثل زیارت امام حسین علیه السلام یا پوشیدن لباس احرام که غسل احرام مستحب است در اینجا اگر در اثنای غسل محدث به حدث اصغر شود غسل او باطل است چنانچه بعد از این غسل هم محدث به حدث اصغر شود باطل است چون این غسل را برای اینکه زیارت سید الشهدا علیه السلام را برود انجام داده است که این غسل لفعل آخر است

سوال : وجه عدم بطلان غسل مستحبی در صورتی که هدف از غسل بودن بر طهارت است چیست ؟

اولا : روایت یا اجماعی بر بطلان غسل مستحبی نداریم لذا نمی توان فتوای به بطلان داد

ثانیا : حدث اصغر ناقض غسل نیست زمانی که بعد از غسل واقع شود پس به طریق اولی در اثنا هم اگر واقع شود ناقض نیست

مرحوم صاحب جواهر ره از کتاب مصابیح اجماع بر عدم اعاده غسل مستحبی اقامه می کند معلوم می شود که حدث ناقض غسل مستحبی نیست و روایت ابن بکیر هم شاهد خوبی است برای عدم بطلان چون از امام صادق علیه السلام سول کرد که خواب غسل ماه رمضان را باطل می کند زمانی که اول شب غسل کند و بعد بخوابد حضرت فرمودند این غسل مثل غسل روز جمه است که وقتی بعد از طلوع فجر غسل می کند تا غروب باقی است

روایت : وبإسناده عن إبراهيم بن إسحاق الأحمري، عن جماعة، عن ابن فضال عن ابن بكير، عن أبيه قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الليالي التي يغتسل فيها من شهر رمضان (إلى أن قال:) والغسل أول الليل، قلت: فإن نام بعد الغسل؟ قال: هو مثل غسل يوم الجمعة إذا اغتسلت بعد الفجر أجزأك . [1]

وجه شاهد این است که حدثی که در غسل جمعه اتفاق می افتد ناقض نیست و از اول طلوع فجر تا غروب طهارت باقی است

نظر استاد : حدث ناقض غسل است اما اعاده واجب نیست ولی ثواب را برده است چون اجماع صاحب کتاب المصابیح ناظر به ناقضیت نیست یعنی نمی خواهد بگوید حدث اصغر غسل مستحبی را نمی شکند بلکه ناظر به عدم لزوم اعاده است چون غسل مستحبی رافع حدث نیست بلکه صرفا کون علی الطهارة می آورد مثل وضوی ندبی لذا اعاده نمی خواهد چون رافع حدث نیست و اعاده در جایی است که رافع حدث باشد و اما خبر ابن بکیر ظاهر در عدم وجوب اعاده است و ناظر به عدم انتقاض نوم نیست ، ابن بکیر می گوید اعاده نمی خواهد اما نمی گوید حدث ناقض غسل مستحبی نیست مضافا که بحث می شود که روایات در این باب چند دسته اند و دلالت بر ناقضیت دارند لذا خبر ابن بکیر محکوم به آن روایاتی است که می آید و آن روایات حاکم است ، و بین اغسال زمانیه مثل غسل جمله و عید فطر و اغسال فعلیه مثل غسل احرام و زیارت و طواف فرقی نیست کسی که حدث اصغر را ناقض می داند بین اغسال فرقی نمی گذارد.

سوال : به چه دلیل مرحوم سید ره وقوع حدث اصغر در اثنای غسل زیارت و احرام را ناقض می داند و باطل است ؟ چون اجماع و اخبار وجود دارد روایات می فرماید حدث اصغر بعد از این اغسال ناقض است و لازمه عرفی وقوع حدث اصغر بعد از غسل این است که حدث اصغر در اثنای غسل هم ناقض غسل باشد چون از لوازم عرفی است و نمی شود گفت عرفا حدث اصغر بعد از غسل زیارت مبطل است اما در اثنای آن مبطل نبست لذا از لوازم عرفی انتقاض این است که اگر بعد از آن ناقض است در وسط هم ناقض است

اما روایات متعارض است و باید درباره این روایات تحقیق کرد :

دسته اول : مطلقا غسل را مجزی می داند چه اغسال زمانیه و چه فعلیه اعاده نمی خواهد

منها : (صحیحه جمیل) : محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن جميل، عن أبي عبد الله عليه السلام أنه قال: غسل يومك يجزيك لليلتك، وغسل ليلتك يجزيك ليومك. [2]

ظاهر آن این است که شخص محرم می تواند اول صبح غسل کند تا هر ساعتی که می خواهد احرام ببندد کافی است یا از اول شی غسل کند کافی است

دسته دوم روایاتی که قائل به عدم إجزاء هستند

منها : صحیحه عبد الرحمان بن حجاج ، محمد بن يعقوب، عن أبي علي الأشعري، عن محمد بن عبد الجبار، عن صفوان ابن يحيى، عن عبد الرحمن بن الحجاج قال: سألت أبا إبراهيم عليه السلام عن الرجل يغتسل لدخول مكة ثم ينام فيتوضأ قبل أن يدخل أيجزيه ذلك أو يعيد؟ قال علیه السلام : لا يجزيه لأنه إنما دخل بوضوء. [3]

گفت قبل از اینکه شخص وارد مکه شود وضو می گیرد آیا آن غسل مجزی است یا نه ؟ حضرت فرمودند غسل مجزی نیست چون این شخص وارد مکه شده با وضو و اگر امام در این روایت اجازه داد چون شخص اول وضو داشته و بر طهارت است که با وضو حرمت کعبه را نگه داشته اما آن غسل باطل شد

منها : صحیحه نضر بن سوید ( سوید کسی که آرد فروش است) محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسين ابن سعيد، عن النضر بن سويد، عن أبي الحسن عليه السلام قال: سألته عن الرجل يغتسل للاحرام ثم ينام قبل أن يحرم، قال: عليه إعادة الغسل. [4] ، پس در برخی روایات داشت که مطلق حدث بعد از غسل زیارت باعث بطلان غسل زیارت می شود و مجزی نیست لذا در سوال نضر بن سوید از امام پرسید که قبل از اینکه محرم شود خوابید حضرت فرمودند غسل را اعاده کند

راه حل : قاعده اطلاق و تقیید در اینجا جاری است روایات دسته اول مطلق است چه اغسال زمانیه و چه فعلیه اما دسته دوم مفید به اغسال فعلیه است لذا هر کجا غسل بخاطر یک عملی مثل احرام و زیارت بود اگر محدث شد آن حدث اصغر ناقض غسل است و مستحب است دوباره اعاده کند اما در اغسال زمانی مثل جمعه اعاده نمی خواهد و این راه حل همان تفصیل سید ره در متن است.

باقی می ماند روایت حسین بن سعید از صفوان از عیص بن قاسم نقل کرده[5] که از امام صادق علیه السلام پرسیدم مردی برای احرام غسل می کند و لباس احرام را می پوشد اما قبل از احرام می خوابد( و لبیک را نگفته ) اینجا امام فرمودند غسل نمی خواهد

صفوان عن العيص بن القاسم، قال:" سألت أبا عبد الله (ع) عن الرجل يغتسل للإحرام بالمدينة ويلبس ثوبين ثم ينام قبل أن يحرم، قال: ليس عليه غسل".[6]

نظر استاد :

اولا :این روایت صلاحیت معارضه با دسته دوم را ندارد چون فقها به این روایت فتوا نداده اند و اعراض کرده اند

ثانیا : مثل شیخ طوسی ره در استبصار[7] فرمود این روایت حمل بر نفی وجوب می شود اینکه امام می فرماید لیس علیه غسل یعنی لیس علیه غسل فریضه یعنی غسل واجب بر او نیست اما غسل مستحبی بر حال خودش باقی است لذا بازهم آن متن سید تقویت شد.