1404/07/09
بسم الله الرحمن الرحیم
مستندات قاعده و بررسی و نقد آنها/بررسی ادرئوالحدود بالشبهات /کتاب الحدود و التعزيرات
موضوع: کتاب الحدود و التعزيرات/بررسی ادرئوالحدود بالشبهات / مستندات قاعده و بررسی و نقد آنها
گفتار سوم. مستندات قاعده و بررسی و نقد آنها
بحث امروز ما در این گفتار ابتدا:
(الف) : به بیان مستندات قاعده.
(ب) : سپس به نقد و بررسی آن مستندات.
(ج) : تبیین جدیدی از قاعده درأ
را بیان می‌کنیم.
تذکر این نکته ضروری است که در بیان مستندات قاعده در پی پاسخ این پرسشها هستیم: آیا دلیلی وجود دارد که اثبات کند هر شبهه‌ای، اعم از شبهة متهم و شبهة قاضی، باعث سقوط حد می‌شود؟ آیا عمومی وجود دارد که بیان کند شبهة متهم، اعم از جهل موضوعی و حکمی، و جهل حکمی، اعم از جهل قصوری و تقصیری، است و جهل تقصیری، اعم از جهل بسیط و مرکّب، باعث سقوط حد می‌شود؟ آیا در جایی که ادله و اصول شرعی ثبوت مجازات را دارد ولو با وجود شبهه ـ اقتضا دارند، قاعده‌ای به نام قاعدة درأ وجود دارد که بتواند جلوی این ادله و اصول بایستد و دارء حد باشد؟آیا همچین چیزی وجود دارد؟
الف. مستندات قاعده
برای قاعدة درأ به روایات (اول)، اجماع (دوم) و ادلة دیگر (سوم) استناد شده است.
اول. روایات
بی گمان مهم‌ترین مستند قاعدة درأ، روایات است. در این قسمت، ابتداء روایت عام « ادرئوا الحدود بالشبهات.»[1]
و سپس روایات خاص قابل اشاره‌اند.
الف: روایت عام «ادرئوا الحدود بالشبهات.»[2]
این حدیث به دو گونه نقل شده است: روایت صدوق و عهدنامة مالک اشتر.
گفتنی است اگر این روایت از حیث سند و دلالت تمام باشد، دلیل بسیار قوی و متقنی برای قاعدة درأ خواهد بود و هیچ یک از سایر ادلة قاعدة درأ، هم‌عرض آن نخواهد بود؛ زیرا دلیلی لفظی است و نه لبّی.
بر اساس این روایت هر شبهه‌ای حد را ساقط می‌کند و هر حدی با شبهه ساقط می‌شود، زیرا در این روایت واژة «الشبهات» و «الحدود» به کار رفته که جمع الف و لام دار است و چنین جمعی افادة عموم می‌کند.همه جا عرض کردیم و از فقها اصولیین هر جمعی که با الف و لام جمع بسته شود افاده عموم می کند شبهه شبهه خاص نیست هر شبهه ای هر حدی را از بین می برد.
طریق اول: روایت صدوق
حدیث فوق را مرحوم شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه بدین‌گونه نقل می‌کند:
قال رسول الله (ص): « ادْرَءُوا الْحُدُودَ بِالشُّبُهَاتِ.»[3]
وی در کتاب مقنع، با استناد دادن این حدیث به حضرت علی(ع) چنین آورده است:
و قال امیرالمؤمنین(ع): « ادْرَءُوا الْحُدُودَ بِالشُّبُهَاتِ.»[4]
طریق دوم: عهدنامة مالک اشتر
یا به عبارت دیگر این روایت به صورت عهدنامه مالک اشتر مطرح شده است ، همین روایت عامه که حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام خطاب به مالک اشتر می نویسد
و اطلق عن الناس عقد کلّ حقد، و اقطع عنک سبب کل وتر، و اقبل العذر، و ادرء الحدود بالشبهات و تغاب عن کل ما لایصلح لک.
آزاد کن از مردم هر گره که موجب کینه و دشمنی می شود آن چیزی که باعث ناراحتی مردم می شود و سعی کن ناراحتی مردم را کم بکنیم قطع کن از خودت هر چی که سبب دشمنی می شود و سبب به تنهایی می شود و یکی از چیزایی که انسان رو تنها می کند تکبراست با مردم باید متواضعانه برخورد کنیم مردم را از خود دانست چنان که مردم ما روحانیت را از خود می دانند اگر مردم را از خود دانستید و در صدد رفع مشکلات مردم برآمدید مردم برخورد با روحانیت را دوست دارند هر چیزی که برات روشن نیست خودتون به غفلت بزنید همه جا هر مطلبی را هر حرفی را که چه از دوستت چه از دشمن شنیدی زود جواب بدهید ودرگیری درست کنید و عذر مردم رو بپذیر یکی از این موارد دفع کن حدود را به شبهات.
بحارالانوار مجلسی محمد باقر مجلسی جلد هفتاد و هفت مرحوم سید رضی البته در نهج البلاغه جمله ادرء الحدود به شبهات رو نقل نکرده است مرحوم سیدرضی در نهج‌البلاغه جملة «ادرء الحدود بالشبهات» را نقل نکرده و عبارت فوق را با تغییراتی آورده است. البته اینکه حدیث مورد بحث در نهج‌البلاغه نیامده و در بحارالانوار آورده شده است، مشکلی ایجاد نمی‌کند، زیرا دأب و روش سیدرضی نقل گزیده‌هایی از سخنان حضرت(ع) بوده است و نه نقل تمامی آنها.
