موهم بودن عبارت امام خمینی رحمةالله علیه./ اختیارات ولیّ دم/کتاب الشهادات

موضوع: کتاب الشهادات/ اختیارات ولیّ دم/ موهم بودن عبارت امام خمینی رحمةالله علیه.

کلام در موهم خلافی بود که در عبارت تحریر الوسیله به وجود آمده است. عبارت تحریر دارد:

و إن شاء قتل واحداً، وعلى الباقين تكملة ديته بالحصص بعد وضع نصيب المقتول، و إن شاء قتل أكثر من واحد وردّ الأولياء ما فضل من دية صاحبهم، وأكمل الباقون ما يعوز بعد وضع نصيب من قتل، و إن لم يصدّقه الباقون مضى إقراره على نفسه فحسب، فللوليّ‌ قتله بعد ردّ فاضل الدية عليه، وله أخذ الدية منه بحصّته.[1]

نصیب شاهد مقتول، یک‌چهارم بود و بعد از اینکه آن را کنار گذاشتند، سه‌چهارم را شهود باقین، می‌پردازند و در اینجا مرحوم امام، تعبیر به تکمله نموده است که به نظر می‌رسد این تعبیر به تکمله نامناسب است و وجهی ندارد به خاطر اینکه تکمله زمانی مناسبت دارد که مثلاً ولیّ مقداری از دیه را بپردازند و کم بیاید و اینها بخواهند تکمیل کنند؛ در واقع باید همان متن صاحب ریاض را می‌آورد که بر بقیه شهود باقین، دفع آن مازاد به قدر سهامشان واجب است و باید می‌فرمودند: «و علی الباقین دفع دیته».

ممکن است کسی ادعا کند که مرجع ضمیر «دیته» آن شاهد مقتول باشد؛ اما این ادعا درست نیست و معنا ندارد زیرا آن شاهد قتل کرده است و ولیّ در مقابل این قتل، قصاص نموده و قصاص با دیه جمع نمی‌شود زیرا یک خون در مقابل یک خود است النفس بالنفس و بر این، اجماع، نص و فتوا است.

«و إن شاء قتل أكثر من واحد وردّ الأولياء ما فضل من دية صاحبهم، وأكمل الباقون ما يعوز بعد وضع نصيب من قتل» این عبارت امام، برعکس صاحب ریاض است. اگر ولیّ دم خواست بیشتر از یک نفر را بشکند، مازاد دیه را می‌پردازد و باقی شهود این دیه را تکمیل می‌کنند و این عبارت درست نیست و معنایش این است که مقداری را ولیّ دم داده است و ما بقی را بقیه می‌دهند. باید عبارت برعکس باشد یعنی آن با قول یدفعون دیته بقدر حصصهم یعنی هر کدام یک چهارم باید بپردازد و بقیه را باید ولیّ دم تکمیل کند و اگر سهم هر کدام از آن شاهدان دروغ یک‌چهارم بود، می‌پردازند و اگر کم آمد، ولیّ دم می‌پردازد مثل اینکه وقتی نصف آنها را کشت باید بیشتر بپردازد.

سوال: کلام مرحوم امام و صاحب ریاض در نتیجه تاثیری دارند؟

جواب: بله مثلاً اگر سه نفر را قصاص کنند و یک نفر باقی بماند، آن یک نفر باید یک‌چهارم دیه را بپردازند و دیه هر شاهد سه تا هست و بر فرض ما می‌شود نُه تا، که باید یک میلیون را شاهد زنده بپردازد و هشت میلیون دیگر را ولیّ دم بپردازد اما اگر طبق سخن امام که می‌فرمودند باید باقی شهود آن را تکمیل کنند، این ولیّ دم باید چه مقدار باید بپردازد؟ این عبارت درست نیست زیرا آن کسی که اول می‌پردازد سهم آن معین است که باقی شهود هستند که سهم آنها یک‌چهارم هست و باقی مانده را ولیّ دم باید تکمیل کند؛ بهترین تعبیر همان فرمایش صاحب ریاض است.

نظیر عبارت صاحب ریاض را جناب صاحب جواهر آورده است لکن ایشان ضمیر را جمع آورده است و به جای «ردّ»، «ردوا» یعنی جمع آورده است که با سخن، صاحب ریاض سازگاری دارد زیرا صاحب ریاض هم جمع آورده است. در نتیجه اگر خواسته باشیم بگوییم کدام عبارت بهتر است، باید عرض کنیم که عبارت صاحب ریاض اصح است و آن چیزی که مورد اتفاق نص و فتوا است این است که باقی شهود، باید به اندازه سهمشان بپردازند و اکمال به عهده ولیّ دم خواهد ماند. خلاصه الکلام این است که بین فقها اختلاف است و اگر شهود اعتراف به تزویر و دروغ نکردند، معلوم است که فقط خود ولیّ دم باید قصاص شود و اگر هم اعتراف به خطا کرده باشند، باید تمام دیه مقتول را بپردازند و اگر شهود هم اعتراف به تزویر یا خطا کردند، همانطور که ولیّ، اعتراف به تزویر و خطا کرد، در اینجا دو وجه دارد که سیاتی ان‌شاء الله.