ضرورت تعقل برای بهره‌وری از ماه رجب/پیوند عقل و دین‌داری /اخلاق فردی

موضوع: اخلاق فردی/پیوند عقل و دین‌داری /ضرورت تعقل برای بهره‌وری از ماه رجب

1- بحث اخلاقی(پیوند عقل و دین‌داری)

1.1- نسبت بین عقل و دین

حدیث اخلاقی و معرفتی امروز را در محضر حضرت رسول مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم)، این نعمت عظمای هستی هستیم. حضرت فرمودند: «قوام المرء عقله و لا دین لمن لا عقل له»؛[1] قوام و ستون انسان، عقل اوست و کسی که عقل ندارد دین هم ندارد. فرمایش مهمی است. عقل را عرب عقل می‌گوید، چون از عقال است. عقال، لجام و افساری است که شتر را با آن می‌بندند.[2] خداوند به ما عقل داده است که خود را از بدی‌ها و زشتی‌ها نگه‌داریم و به نیکی‌ها نفس را فرمان بدهیم. عقل، نعمت عظمای هستی است؛ چنان که رسول مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) هم نعمت عظمای هستی‌اند.

1.2- عقل، ابزار عبودیت خداوند و ابزار ورود به بهشت

امام کاظم (علیه‌السلام) خطاب به هشام _ ازشاگردان متخصص حضرت _ فرمودند: «يا هشام ما قسم بين العباد أفضل من العقل، نوم العاقل أفضل من سهر الجاهل»؛[3] چیزی برتر از عقل بین انسان‌ها تقسیم نشده است؛ انسان عاقل شب را بخوابد بهتر است از بیداری جاهل. امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «قُلْتُ لَهُ مَا الْعَقْلُ قَالَ مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اكْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ»؛[4] به امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: عقل چیست؟ فرمود: آن چیزی است که با آن خداوند رحمان عبادت شود و به وسیله‌ی آن بهشت به دست آید. «جَنان»، دل است و «جِنان»، جمع جنة و به معنای دل‌ها است.[5]

1.3- کیفیت قدردانی از نعمت عقل

حال که این نعمت بزرگ را خدا به ما داده است، قدردانی نعمت این است که مراقبت بر اعمال‌مان داشته و باید شکرگزار این نعمت باشیم؛ ﴿وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ﴾.[6] توان انسان، به عقل اوست و این عقل، صمیمی‌ترین دوست انسان است که او را به کمال می‌رساند. عقل، وسیله‌ی کارامد انسان برای سیر درجات و رسیدن به اعلی علیین و مانع از سقوط انسان است.

1.4- سوء عاقبت، نتیجه عدم استفاده از عقل

عقل هم بستر دین است، به خاطر همین کسانی که عقل ندارند دین هم ندارند. عقل برنامه‌ریزی می‌کند و دین برنامه‌ی الهی انسان است. یکی از سؤال‌های اصحاب السعیر (کسانی که دوزخی هستند) این است که: ﴿لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ﴾؛[7] اگر از فرمان‌های الهی شنوایی داشتیم و عقل را به کار می‌گرفتیم، اهل دوزخ نبودیم.

1.5- حجت ظاهری و درونی انسان

خطاب به هشام می فرمایند: «يا هشام إنَّ للّه عَلَى النّاسِ حُجَّتَينِ: حُجَّةً ظاهِرَةً، و حُجَّةً باطِنَةً، فأمّا الظّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ و الأنبِياءُ و الأئمَّةُ عليهم السلام، و أمّا الباطِنَةُ فَالعُقولُ»[8] رسولان و انبیاء و ائمّة (علیهم‌السلام)، حجت ظاهری انسان و عقل، حجت درونی انسان است. این دو کمال، انسان را به کمال می‌رساند.

1.6- حفظ بازدارندگی در گرو عقل

امام صادق (عليه‌السلام) فرمودند: «لَا يُلْسَعُ الْعَاقِلُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ»؛[9] انسان عاقل از یک سوراخ دو بار گزیده نمی‌شود. بازدارندگی خود را حفظ می‌کند.

ضرورت تعقل برای بهره‌وری از ماه رجب و توصیه‌های استاد برای این ماه

حلول ماه مبارک رجب بر همه‌ی شما اعزه مبارک باشد. ان‌شاء‌الله تعالی همه‌ی‌ ما جزو رجبیون باشیم. در این ماه ادب عقل را رعایت کنیم و برای رسیدن به کمال برنامه‌ریزی کنیم. درجات بهشت بر اساس کارهای دنیوی ما است. کار ما و اعتقاد ما و عقیده‌ی ما و نیت ما، بهشت‌ساز یا خدای نکرده درکات دوزخ را می‌سازد؛ ﴿إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ﴾؛[10] درجات و درکات مقابل همند، و راه تشخیص آن با تعقل صورت می‌گیرد. اگر می‌خواهیم که در ماه مبارک رجب _ که اولین از ماه‌های حرام است _ آداب و مراقبات آن رعایت کنیم، نباید غیبت و دروغ و ناسزا بگوییم؛ این مراقبات باعث می‌شود مقامات بهشت را هم طی کنیم. اولین مراقبت، مراقبت با هم‌نوع است. مرحوم صدوق در کتاب امالی روایتی را از حضرت رسول اکرم (صلى‌الله‌عليه‌وآله) آورده‌اند که حضرت فرمودند: «أَعْقَلُ النَّاسِ أَشَدُّهُمْ مُدَارَاةً لِلنَّاسِ»؛[11] هرچه انسان مدارایش با مردم بیشتر باشد، عاقل‌تر است. مراوده‌هایی که داریم باعث این می‌شود که به کمالاتمان برسیم. آداب این ماه را رعایت کنیم. روزه و صدقه و استغفار فراموش نشود. انسان، بی‌سحر به نتیجه نمی‌رسد. «رزقنا الله ایانا و ایاکم».