موضوع: اخلاق فردی/بهترین بندگان /خصوصیات بهترین بندگان

1- حدیث اخلاقی (ویژگی‌های بهترین بندگان)

حدیث امروز در محضر عالم آل محمد (صلوات‌الله‌علیهم‌أجمعین)، حضرت امام رضا (علیه‌السلام) هستیم. این روایت در مسند حضرت، ج 1، ص 284 است.

سُئِلَ عَن خيارِ العِبادِ فقال عليه السلام: «الذين إذا أَحسَنوا إِستَبشَرُوا، وإذا أساؤُا إستغفروا، وإذا أُعطُوا شَكَروا، وإذا ابتُلوا صَبَروا، وإذا غَضِبوا عَفَوا».[1]

با توجه به اینکه بحث امروز، فقه المشاورة است، سؤال بی‌تناسب با بحث‌مان نیست. «سئل علیه السلام عن خیار العباد»؛ بهترین مردمان و بندگان چه کسانی هستند؟ مشاور هم باید سعی کند جزو برترین‌ها و بهترین‌ها بشود، تا بتواند مشکلات را برطرف کند. حضرت چند مطلب را بیان کردند که سیره‌ی خوبان است.

1.1- خوشحالی برای انجام کار نیک

فقال (علیه‌السلام): «الذین إذا أحسنوا إستبشروا»؛

یکی از خصلت‌های خوبان این است که وقتی خوبی و نیکی کنند، مسرور می‌شوند و به بشارت و شادمانی می‌رسند. این‌ها از خوبی کردن، خوشحال‌اند. اهل احسان و خوبی کردن هستند. در خوشحالی هم قطعا حمد الهی هم دارند. در فرمایش دیگر داریم که از خود مراقبه داشته باشید؛ اگر خوبی داشتید، خدا را حمد کنید و اگر بدی داشتید، استغفار کنید.[2]

1.2- استغفار بعد از ارتکاب گناه و بدی

«و إذا أساؤُوا إستغفروا»؛

وقتی خدای‌نخواسته بدی‌ای از آن‌ها صادر شود، استغفار می‌کنند. بدی، مساوی با استغفار است.

1.3- شکر بعد از عطای دیگران

خصلت سومی که حضرت بیان فرمودند: «و إذا أعطوا شکروا»؛

اگر مورد محبت قرار گیرند و چیزی به آن‌ها داده شود، شکر می‌کنند. عطایای باری‌تعالی را باید شکر کنیم. هیچ لحظه‌ای نیست، الا اینکه تحت عنایات باری‌تعالی هستیم.

1.3.1- حمد و شکر دائمی علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله)

یادم نمی‌آید در جلسه‌ی درس و بحث علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله) حاضر شده باشم، الا اینکه ایشان حمد را به جا آورده باشند.

1.3.2- توجه به آیات آخر سوره‌ی جاثیه و انس با حمد قرآنی

آیات آخر سوره‌ی جاثیه را حرف رایج خود قرار دهید: ﴿فَلِلَّهِ الْحَمْدُ رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَرَبِّ الْأَرْضِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾.[3] ﴿وَلَهُ الْكِبْرِيَاء فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾.[4] این ذکر را نهادینه کنید. این ذکر در مقام شکرگزاری با وصف خاص است. «لله الحمد»، بالاتر از «الحمدلله» است. از خصوصیات خوبان، زبان شکرگزاری است. هرچه به آن‌ها کوچک و بزرگ داده شود، شکر می‌کنند. «وَ لَکَ الحمدُ عَدَدَ کَلِماتِکَ»[5] که عدد کلمات او نامتناهی است.

1.4- صبر بر مصائب و مشکلات

«و إذا ابتلوا صبروا»؛

اگر به مشکل و گرفتاری می‌خورند، اهل صبر هستند.

1.4.1- کلام علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله) در مورد منشأ صبر و ارتباط آن با گیاه صبر

روزی صحبت مقام صبر در محضر علامه حسن‌زاده (رضوان‌الله‌علیه) شد، فرمودند: «صَبر در داروسازی، گیاهی است که دو گانه عمل می‌کند؛ یُبسِ مزاج را ملیّن است و مزاج روان را یُبس می‌کند. گیاه «صَبر»، بسیار گیاه تلخی است». دوز دارو مهم است. مشکلی که در طب سنتی ما است، تشخیص دوز داروها است. اینکه چقدر مصرف شود، مهم است. خود همین دمنوش‌ها، دارو است و همیشه مصرف می‌کنند، ولی باید حساب و کتاب داشته باشد. طبیب اگر بخواهد داروی صبر را به مریض بدهد، باید با راه‌های مختلف بدهد. این گیاه، هوشمند عمل می‌کند و هرقسمتی که مشکل داشته باشد، ترمیم می‌کند. ﴿وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾.[6] یا ﴿فَاصْبِرْ صَبْرًا جَمِيلًا﴾.[7] فرمودند: «آقاجان من صبر، این قدر تلخ است»!

1.4.2- اقسام صبر و راهکار قرآنی برای صبر بر مصیبت

تلخی‌های روزگار را باید با شیرینی‌های نتیجه جبران کنیم. ﴿قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ﴾.[8] خوبان نتیجه را می‌بینند. فرمودند: سه صبر داریم: صبر بر مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر معصیت.[9] [برای صبر بر مصیبت]، کلمه‌ی استرجاع را بگویید. ﴿الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعونَ﴾.[10] این آیه در ابتلائات آرامش می‌دهد. عدد خاصی برای هر مصیبت با این ذکر آرامش می‌دهد.

1.5- عفو و گذشت بعد از غضب

«و إذا غضبوا عفوا»؛

وقتی غضب پیدا می‌کنند، عفو می‌کنند. در آیات شریفه هست: ﴿فَإِنَّ اللّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا﴾.[11] ﴿إِنَّ اللّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا﴾.[12] عفو در زمان قدرت مهم است. اگر توانا بود و گذشت، مهم است.

5 خصلت از خوبان گفته شد: خوشحالی بعد از اعمال نیک، استغفار بعد از گناه، شکر بعد از اعطاء، صبر بعد از ابتلاء به مصائب و عفو و گذشت هنگام غضب.