درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: تفسیر ترتیبی(سوره بقره)/سوره بقره(آیات 86الی90) /تداوم رسالت و مراد از روح القدس

﴿أُولَٰئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْآخِرَةِ ۖ فَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ﴾[1]

﴿وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِنْ بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ ۖ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ ۗ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَىٰ أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقًا كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ﴾[2]

﴿وَقَالُوا قُلُوبُنَا غُلْفٌ ۚ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلًا مَا يُؤْمِنُونَ﴾[3]

﴿وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ ۚ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾[4]

﴿بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْيًا أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَىٰ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَىٰ غَضَبٍ ۚ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ﴾[5]

نکاتی از آیات قبل

1- علت نامیدن نفس به نفس

نفس را نفس می‌گویند چون از نفیس‌ترین و پربهاترین چیزهایی است که در دست انسان است. یکی از گران‌ترین دارایی‌های انسان جان اوست و ارزش خاصی دارد که در آیات بعدی نیز گاهی به روح و روح القدس تعبیر شده است. با تعلق روح به بدن و هماهنگی روح با بدن و تدبیر روح و بدن، عمر تحقق می‌یابد که از با ارزش‌ترین اشیای در دسترس انسان است. انسانی که دارای نفس است، عمر و نفاست دارد. خون ایام ولادت بچه را هم عرب نفاس می‌گوید؛ به خاطر ارزشمند بودن است، که مولود انسان را به وجود می‌آورد. امروز با سلول‌های بنیادی مستفاد از خون نفاس بیماری ها را درمان می کنند.

2- حالات نفس

انسان در نفس یا اسیر است یا اجیر یا امیر. اگر طالب دنیا باشد اسیر است. اگر طالب آخرت باشد و فراری از دوزخ و رغبت به بهشت، در دنیا اجیر است. اگر جز خدا چیزی را نطلبد و همه همّش این باشد که برسد به‌ آنچه خدا می‌خواهد امیر است.

روایتی از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله هست؛ أخبرني عن القيامة لم سميت القيامة؟ قال: لان فيها قيام الخلق للحساب.[6]

یوم یقوم الحساب، یوم یقوم الاشهاد، یوم یقوم الساعة، یوم یقوم الناس لرب العالمین. همه اینها برای حضرت حق می‌ایستند. روز برخاستن و رُستاخیز است.

آیات جدید

3- بیان تداوم رسالت

بعد از بیان قصه‌هایی از معجزات حضرت موسی علیه السلام و نعمت‌های بنی اسرائیل و خصوصیات آنها حضرت حق می‌فرماید ما به حضرت موسی کتاب یعنی تورات دادیم و بعد از او انبیای دیگر فرستادیم و برگزیدیم؛ مانند حضرت داود، سلیمان، الیاس، الیسع، ذو الکفل، یونس، زکریا، و یحیی علیهم السلام. جبرائیل بر اینها نازل شد. در این آیه حضرت حق تداوم رسالت را می‌خواهند بیان کنند. بعد ذکر حضرت عیسی علیه السلام را می‌کنند چرا که عیسی علیه السلام شریعت مستقل از شریعت حضرت موسی علیه السلام آورد. بینات یعنی مرده زنده کردن و شفای کور مادر زاد و دیگر معجزات ایشان. اینها جزو شگفتی‌های زمان حضرت عیسی علیه السلام بود.

ما حضرت عیسی علیه السلام را تأیید کردیم به روح القد ایّد باب تفعیل به معنی قدرت و قوت و توانایی است. یعنی ایشان را تأیید کردیم. حضرت عیسی مؤید من عند الله است؛ توسط روح القد

4- روح القدس

روح القدس اضافه موصوف به صفت است. یعنی روحی که مقدس است و از بدی و استکمال مقدس است. چون مجرد است تعبیر به روح القدس می‌شود. اضافه می‌تواند تشریفی هم باشد مانند اضافه روح به الله.

5- معانی و احتمالات در روح القدس

    1. جبرائیل

    2. روح مجرد

    3. فرشته‌ای از فرشته‌ها

    4. تنزل الملائکة و الروح همان روح باشد که مصادیق مختلفی برای آن بیان شده است.

    5. فرشته برتر از میکائیل و جبرائیل نزله علی روح القدس ... بالحق

    6. بالاترین وجود روح انسان‌های کامل که اولیا و انبیای الهی به وسیله آن تصرفات مختلفی دارند.

    7. مرادف روح الله

مسیحیان روح القدس را سومی اب و ابن می‌دانند. قرآن برای تعظیم و تکریم خود مسیحیان چنین فرمود. همان جبرائیل و روح اعظم است.

به نظر ما روح القدس تعبیر موجود توانمند مجردی است که یک مرتبه‌اش روح در بدن انسان است و دیگری فرشته‌ها که واسطه فیض هستند. هم لطافت دارد مانند نسیمی که می‌وزد. از ریح است. ریح نسیم جسمانی است و روح روحانی است. هم به ضم دال و هم سکون آن خوانده می‌شود. وزش طروات‌انگیز الطاف الهی است. ذکر یا لطیف ارحم عبدک الضعیف در سجده شاید بیان لطافت همین روح اعظم باشد.

افکلما...

وقتی یک پیامبری بیاید که مطابق هواهای نفسانی شما نباشد قبول نمی‌کنید و هوازده می‌شوید. ثم فریقا کذبتم و فریقا ... برخی تکذیب می‌کنید به هوای نفس و غلبه شرور و عده‌ای انبیاء را می‌کُشید. این در ادامه خصوصیات بنی اسرائیل نیز هست. آنها پیغمبر کُش بودند. خداوند هم به موسی علیه السلام و هم عیسی علیه السلام کتاب و بینات داده است. کتاب مجموعه‌ای از مضمامین و قوانین فقهی و حقوقی و اعتقادی و اخلاقی است.

قلوبنا غلف... قلیلا ما یومنون؛ گفتند دل‌های ما در غلاف است و چیزی نمی‌شنویم. فرمود خدا اینها را از رحمت الهی دور می‌کند به سبب کفرشان و کم هستند کسانی که ایمان بیاورند. قلیلی از اینها ایمان می‌آورند.

﴿وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَهُمْ وَكَانُوا مِنْ قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُوا فَلَمَّا جَاءَهُمْ مَا عَرَفُوا كَفَرُوا بِهِ ۚ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾؛ وقتی کتابی می‌آمد که اینها می‌شناختند در عین حال که معرفت داشتند کافر می‌شدند. مانند اینکه آباء ابناء را می‌شناختند طبق آیه می‌دانستند ولی کافر شدند.

﴿بِئْسَمَا اشْتَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ أَنْ يَكْفُرُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ بَغْيًا أَنْ يُنَزِّلَ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ عَلَىٰ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ فَبَاءُوا بِغَضَبٍ عَلَىٰ غَضَبٍ ۚ وَلِلْكَافِرِينَ عَذَابٌ مُهِينٌ﴾؛ چقدر ارزان فروختند.