خصوصیات و شرایط مشاوره‌ی اسلامی/مشاوره‌ی اسلامی /فقه المشاورة

موضوع: فقه المشاورة/مشاوره‌ی اسلامی /خصوصیات و شرایط مشاوره‌ی اسلامی

1- حدیث اخلاقی (دروغ)

1.1- نقش دروغ در محرومیت از نماز شب

در ادامه‌ی حدیث اخلاقی دیروز در فرمایش امام صادق (علیه‌السلام) بودیم که فرمودند: «إِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ الْكَذِبَةَ فَيُحْرَمُ بِهَا صَلَاةُ اللَّيْلِ فَإِذَا حُرِمَ صَلَاةَ اللَّيْلِ حُرِمَ بِهَا الرِّزْقَ».[1] اگر انسان اگر انسان - خدای‌نخواسته - دروغ بگوید، علتی می‌شود که به برخی از اعمال عبادی او ضربه می‌زند.

1.2- نقش محرومیت از نماز شب در محرومیت از رزق

بعد حضرت فرمودند: «فیحرم بها صلاة اللیل». از نماز شب محروم می‌شود. «فإذا حرم صلاة اللیل حرم من الرزق». اگر از نماز شب محروم شد، از رزق محروم می‌شود. پیام این حدیث این است که باید مراقب باشیم؛ زیرا خیلی از آسیب‌هایی که می‌بینیم، سبب و علتش خودمان هستیم. این مراقبه را داشته باشیم.

1.3- پیشنهادهایی برای دفع آسیب از خود

امروز که درس «فقه المشاورة» است، ببینیم چه کنیم که گرفتار این آسیب نشویم؟

1. باورهای‌مان را تقویت کنیم و ضعف‌های اعتقادی‌مان را برطرف کنیم، تا رفتارمان اصلاح شود. انگیزه‌ی رفتار انسان، افکار انسان است. اگر انسان افکارش را مدیریت کرد، رفتارش را می‌تواند مدیریت کند.

2. باید مراقب اهل خود هم باشیم. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا﴾.[2] باید انفس را در مراقبت قرار دهیم. معلوم است هر کجا یک نفس خاصی داریم. اهل، همه‌ی کسانی هستند که با انسان مأنوس هستند. خانواده، بچه و دوست و همکار اهل است؛ حتی بالاتر بگوییم که هم‌نوع هم گاهی اهل ما است. مقول به تشکیک است.

3. برای اینکه گرفتار کذب و دروغ‌های فصلی نشویم، شخصیت‌شناسی خودمان را داشته باشیم. ما برای دیگران معیار داریم، ولی برای خودمان معیار نداریم. توجه به دیگران داریم، ولی به خود توجه نداریم.

حضرت علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله) در رساله‌ی «انسان در عرف عرفان» که به مقام معظم رهبری هدیه کردند و قبل از چاپ آن، دست نوشته‌ها را به بنده دادند و خواندم، ایشان خیلی صحبت از توجه توجه دارند. ما به خودمان توجه داشته باشیم. اگر به خومان توجه داشته باشیم، خیلی از مسائل حل می‌شود.

1.4- جایگاه ممتاز حضرت حمزه (علیه‌السلام)

امروز، نیمه‌ی ماه شوال است و روز شهادت حضرت عبدالعظیم حسنی و حضرت حمزه سیدالشهداء (علیهماالسلام) است. حضرت حمزه سیدالشهداء (علیه‌السلام)، هنرشان این بود که تمام توجهش به حضرت رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بود. چون چنین بود، سید شهدای زمان خودش شد. سید الشهدای مطلق، امام حسین (علیه‌السلام) هستند.

1.5- کشف جسد سالم حضرت حمزه (علیه‌السلام) در سیل مدینه

چند وقت قبل در مدینه سیل آمد و قبرستان اُحُد هم آب گرفت. خیلی از قبور از جمله قبر حضرت حمزه هم خراب شد. دیدند بدن مطهر جناب حمزه سالم درآمد و حتی پارگی شکم ایشان هم محسوس بود.

1.6- فناء در وجه‌الله، سبب سلامت جسم در قبر

اگر انسان در وجه الله فانی شود، [حتی بدنش در قبر نمی‌پوسد.] توجه، یعنی دقت به وجه الهی. ﴿وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ﴾.[3] اگر به وجه الله توجه داشتیم، به میزان توجه به وجه الهی باقی می‌مانیم.

1.7- جایگاه ممتاز حضرت عبدالعظیم (علیه‌السلام)

حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه‌السلام) در مورد ایشان روایت شده است: عن محمّد بن يحيى العطّار عن بعض أهل الرَّيّ قال: «دخلت على أبي الحسن العَسكريّ (عليه‌السلام) فقال: أين كنت؟ فقلت: زُرتُ الحسين بن عليٍّ (عليهما‌السلام)، فقال: أما إنّك لو زُرْت قبر عبدالعظيم عندكم لكُنتَ كمن زار الحسين عليه‌السلام».[4] باید بگوییم: «السلام علیک یا أباالقاسم یا عبدالعظیم الحسنی». ایشان با اینکه خود، محل مراجعه و مرجع برای مردم بودند، هنر ایشان این بود که نزد امام هادی (علیه‌السلام)، عقیده‌ی خود را بیان می‌کرد.

«هرکه گیرد پیشه‌ای بی اوستاریشخندی شد به شهر و روستا».[5]

«سعی نابرده در این راه به جایی نرسیمزد اگر می‌طلبی طاعت استاد ببر».[6]

بیاییم اعمال و رفتار و کردارمان را بر اساس رضایت ولیّ‌مان قرار دهیم. یکی از کارهای شما در سال جدید، زیارت امام زمان (علیه‌السلام) را که برای بعد از نماز صبح است، نهادینه کنید. این زیارت با این عبارت شروع می‌شود: «اللهم بلغ مولای...».[7] ما باید نسبت به وجه‌الله مراقبت داشته باشیم. ان‌شاءالله در محضر اولیای الهی سرافراز باشیم.

2- خلاصه جلسات گذشته

بحمدلله رب العالمین در فقه المشاوره به این قسمت رسیدیم که مشاوره‌ی اسلامی چه خصوصیاتی دارد. شاید یکی از بهترین و مهترین گزینه‌های بحث مشاوره‌ی اسلامی هم، همین خصوصیات مشاوره‌ی اسلامی باشد. هر موضوعی، یک عنوان مشترک و یک عنوان مُخَصِّص و مُقَوِّمی دارد.

2.1- خصوصیات مشاوره‌ی اسلامی

2.2- اسلامی بودن و برگرفته از مبانی اسلامی

خاصیت مشاوره اسلامی که با مشاوره‌های اصطلاحی جدا می‌شود، چیست؟ ما به این نتیجه رسیدیم که همان‌طور که مضاف‌ٌإلیه مشاوره، اسلامیت و اسلامی است، تمام عناوین اسلامی در مشاوره‌ی اسلامی باید رعایت شود.

2.3- شروع و پایان مشاوره برای خداوند

یکی از آن موارد این است که ما مشاوره‌ی اسلامی را آغازش از حضرت حق می‌دانیم و پایانش هم به حضرت حق است. کسانی که مشاوره‌ی اسلامی دارند، دقت کنند اگر پشت میز مشاوره نشستند و توجه‌شان به این بود که کارهای‌شان و راهنمایی‌های‌شان برای خدا باشد، دارند مشاوره‌ی اسلامی را اجرایی می‌کنند. پس اولین خصلت مشاوره‌ی اسلامی این است که آغازش از خداوند متعال است؛ پس هر کجا از رضای خدا خاج شدند، به نسبت از اسلامیت فاصله گرفتند؛ ولو اینکه در شهر مسلمانان و مرکز اسلامی باشد.

2.4- فرمایش امام صادق (علیه‌السلام) در مورد شرایط مشاوره

برخی از روایات در عناوین مختلف می‌آید و ما می‌توانیم یک روایت را در عناوین مختلف داشته باشیم.

مرحوم مجلسی (رحمه‌الله) از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کنند که حضرت فرمودند: «إذا أرادَ أَحَدُکُم أمراً فَلا یُشاوِرُ فیه أحداً حتّی یَبدَأَ فَیُشاوِرُ اللهَ عَزّوَجَلَّ. فقیل له: ما مُشاوَرَةُ اللهِ عَزّوَجَلَّ؟ قال: یَستخیرُ اللهَ فیه أوّلاً ثُمَّ یُشاوِرُ فیهِ فإنه إذا بدأ بالله أجرى الله له الخير على لسان من شاء من الخلق».[8] در قرآن هم داشتیم «و شاورهم فی الأمر» این امر، همان مقام صدور اوامر و نواهی الهی است، تا کارهایی که از انسان‌ها صادر می‌شود بر وفق اوامر و نواهی الهی باشد. اراده، خصلت قبل از فعل است. هیچ فعلی بدون اراده نیست؛ اعم از اراده‌ی اختیاری، یا اراده‌ی جبری.

اولین مشاوره باید مشاوره از حضرت حق باشد. این مشاوره، مشاوره‌ی الهی باشد. اول باید طرف مشورت حضرت حق باشد.

بعدا می‌رسیم که چگونه می‌تواند با خداوند مشورت کند. فعلا عناوین ویژگی‌های مشاوره‌ی اسلامی را مطرح می‌کنیم. هر یک از این‌ها باید موضوع بحث قرار بگیرد.

2.5- استخاره، روش مشاوره با خداوند

«فقیل له: ما مشاورة الله عزوجل؟ قال: یستخیر الله فیه أوّلا ثم یشاور فیه». متأسفانه بین استخاره‌ی لغوی و استخاره‌ی اصطلاحی و استخاره‌ی اسلام خلط شده است؛ در حالی که بین این دو تفاوت است.

2.6- انواع استخاره و معنای استخاره

ما قائلیم که کلمه‌ی استخاره، مشترک لفظی است. گاهی استخاره، لغوی است و گاهی اصطلاحی است و گاه علمی و فرهنگی است که در روایات ما هم آمده است. البته منافاتی ندارد که یک استخاره، مجمع همه‌ی این خصوصیات باشد. مصادیق استخاره، قابل جمع است. استخاره در اینجا یعنی طلب خیر کند.

2.7- معنای استشاره و استخاره با خداوند، طلب خیر مطلق

پس اولین مبدأ مشاوره با خدا این است که بداند که یک خیر مطلقی در نظام وجود است و کسی که می‌خواهد کار کند، خیر نسبی است و خیر نسبی به خیر مطلق متصل است و استخاره کننده با آن خیر نسبی، آن خیر مطلق را طلب کند. رسول مکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به ام سلمه فرمودند: «أنتِ عَلَی خَیرٍ».[9] وقتی که می‌گویند خیر ببینی، یعنی این جزیی از خیر مطلق است و به دنبال آن خیر مطلق باشید. پس استخاره، یعنی نسبت‌سنجی بکند و خود را با خدا بسنجد و بداند که این جزیی از خیر مطلق است. این حدیث ادامه دارد.

2.8- تفاوت مشاور اسلامی و مشاور غیر اسلامی

پس این خصلت مبدأ بودن حضرت حق در مشاوره‌ی اسلامی، خصلتی است که تمام مشاورین عالم اگر خودشان را با این خصلت سنجیدند، مشاور اسلامی هستند. در این نسبت‌سنجی هم فرقی نیست که کسی واقعا معتقد است و دارد مشاوره می‌کند و یا اینکه کسی در گوشه‌ی دیگر عالم این کار را می‌کند. البته کسی که اعتقادی به خداوند ندارد و مشاوره می‌دهد، تا اتصال اختیاری به خداوند نداشته باشد، نمی‌تواند مشاوره‌ی اسلامی داشته باشد؛ هرچند اتصال تکوینی داشته باشد.