واژه شناسی اسم شریف «سبحان»_ جایگاه اسم شریف «سبحان» در سیر اسماء الهی_ لزوم تجزیه و تحلیل اسم شریف «سبحان»_ کاربرد اسم شریف «سبحان» در احکام الهی_ دستور العمل ذکر شریف «سبحان»/اسم شریف «سبحان» /شرح اسماء الهی

موضوع: شرح اسماء الهی/اسم شریف «سبحان» /واژه شناسی اسم شریف «سبحان»_ جایگاه اسم شریف «سبحان» در سیر اسماء الهی_ لزوم تجزیه و تحلیل اسم شریف «سبحان»_ کاربرد اسم شریف «سبحان» در احکام الهی_ دستور العمل ذکر شریف «سبحان»

1- شرافت علم اسماء الهی

هیچ موضوع علمی و معرفتی در نظام وجود، بالاتر از موضوع اسماء الهی نیست. از این رو مطالب را با کمال دقت و معرفت دنبال کنید. هر کسی در هر مرحله‌ی علمی و عملی و اجرایی که هست، این افراد در سیر اسماء الهی، حرکت تکوینی دارند. اگر تشریعاً و با اراده‌شان آمدند و در مسیر اسماء الهی قرار گرفتند، این افراد، به کمال مطلوب‌شان می‌رسند.

2- نسبت بین برهان، عرفان و قرآن

من با کمال صراحت و صداقت عرض می‌کنم که تمام علوم در اثبات موضوع‌شان، محتاج به مسائل عقلی و حکمت و فلسفه هستند. فلسفه در نیاز دقیق و بر جان نشستن آن، محتاج به عرفان است. عرفان، در کنار آیات قرآن است. آیات قرآن، لُبّ و لُبابش، اسماء الهی است. این همان سیر معرفتی است که ما بیان کردیم.

3- فایده‌ی معرفت به اسماء الهی

انسان بی‌نیاز از اسماء الهی نیست؛ بلکه اصلاً همراه با اسماء الهی است؛ فقط باید بشناسد که با کدام اسم حشر و نشر دارد. پس مطالب گذشته که چندین جلسه توضیح دادیم، این است که هر موجودی از موجودات با اسمی از اسماء الهی یا با اسمائی از اسماء الهی، محشورند و مأنوسند و به عبارت بهتر، هر موجودی یا موجوداتی، جلوه‌ی آن اسم یا اسماء هستند. اگر انسان اسمش را شناخت و معرفت پیدا کرد، می‌تواند با آن اسم با معرفت بیشتری حرکت کند.

4- حرکت انسان در گرو معرفت و شناخت

حضرت امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در وصیتی به جناب کمیل فرمودند: «يا كُميلُ، ما مِن حَرَكةٍ إلاّ و أنتَ مُحتاجٌ فيها إلى مَعرِفَةٍ»؛[1] هیچ حرکتی نیست، مگر اینکه ما نیاز به معرفت و شناخت داریم.

5- سیر حرکت انسان با اسماء الهی در قوس صعود و نزول

حرف مهم دیگری است که باز در جلسات گذشته توضیح دادیم و آن اینکه: ما در اسماء الهی، معرفت‌مان گرچه که در نیاز اول‌مان، از اینجا شروع می‌شود، اما در ادامه‌ی راه‌مان باید دریافت‌ها از آنجا باشد.

6- تفاوت سیر اسمائی با سیرهای دیگر

تفاوت سیر اسمایی با سیرهای دیگر این است که در سیرهای علمی دیگر، از مدرسه، دانشگاه، حوزه، خانه، دامن مادر یا هر محیطی که باشد، شروع می‌شود؛ اما بستر اولیه در سیر اسمائی، دامن مادر، اراده‌ی خانواده و اراده‌ی شخص و حوزه و مدرسه و مکتب است؛ اما بعدا مکتب و مدرس عوض می‌شود و به جایی می‌رسد که به دریافت‌های الهی، راه را ادامه می‌دهد. اینجاست که هر لحظه ما نیاز به نقشه راه داریم. تقاضا می‌کنم مطالب گذشته را که بحمدالله رب العالمین با دقت دنبال می‌کردید و اجرایی می‌کردید ادامه دهید.

7- واژه شناسی اسم شریف «سبحان»

در میان این اسماء، که بحث از اسماء و رسیدن به اسماء یک ضرورت و نیاز است، عرض کردیم که در اسم شریف «سبحان» وارد شده‌ایم. واژه لغوی‌ این اسم شریف این است که گفتیم: حرکت در فضا، حرکت در آب که با موانع مختلف، انسان پیش می‌رود، عرب، ماده‌ی «تسبیح» و «سبح» و «سابحات» و «سابح» را به کار می برد.[2]

8- جایگاه اسم شریف سبحان در سیر اسماء الهی

این اسم شریف «سبحان»، اولین بال پروازی انسان در سیر اسماء الهی است و به عبارت دیگر چون انسان پرنده خوش‌پروازی است که نه بی‌بال می‌تواند پرواز کند و نه تک‌بال، نیاز به دو بال دارد، و من طلبه عرض می‌کنم: دو بال پروازی انسان در سیر اسماء الهی، اسم شریف «سبحان» است.

9- لزوم تجزیه و تحلیل اسم شریف سبحان

اسم شریف «سبحان»، یک جنبه‌ی نفیی دارد و دو جنبه‌ی اثباتی. ذکر شریف «لا اله الا الله» نفی آلهه و خدایان دیگر و اثبات و تثبیت خدای واحد و احد است. تا نفی نباشد، اثباتی نیست. «لا اله الا الله». این اسم شریف «سبحان» نتیجه‌ی جمعی و گام اولی این تجمیع است. برای همین، شما وقتی که اسم شریف «سبحان» را به کار می‌برید، ببینید از اسم شریف «سبحان» چه فهمیده می‌شود. چون ما تا لفظ را نفهمیم، به معنا نمی‌رسیم و تا به معنا نرسیم، به حقیقت نائل نمی‌شویم. ما باید لفظ را بدانیم، معنا را بفهمیم، به حقیقت برسیم.

10- مراحل اُنس و ارتباط با اسماء الهی

لذا بارها ما بحمدالله رب العالمین در این فقره‌ها و فرازهای الهی‌نامه گفتیم: «الهی صد هزار مرتبه شکر که دانستم، فهمیدم، رسیدم». این فرازها، آن‌هایی که با الهی‌نامه حشر و نشر دارند، آن فرازهایی که ما قبلش این جمله را گفتیم، در مطالب بعدی‌اش خیلی تحمل بفرمایید: دانستن، فهمیدن، رسیدن. همین را در اسماء الهی پیاده کنید: بدانید، بفهمید، ان‌شاءالله برسید.

11- تجزیه و تحلیل اسم «جبّار»

الحمدلله رب العالمین اولین روزهایی که یادمان هست _ خدای متعال درجات همه‌ی رفتگان و معلمان و کسانی که استاد علم و تربیت بودند، متعالی بگرداند _، یاد کتاب «عوامل» افتادم. اولین درسش «اول الدین، معرفت الجبار» بود، درس بعدی آن، «تفویض الامر» بود که اولش «معرفت الجبار» است و آخرش «اول العلم معرفت الجبار»؛ و در ادامه‌ی آن، درس «علم تفویض الامر الیه» بود. می‌دانید که این علم است. این «جبار» یک معنایش این است که می‌گوییم جبر و قهر و غلبه، که معمولاً در متداول عرف مردم وقتی که می‌گویند جبار؛ یعنی بزن و بکوب و انتقام بگیر و برو جلو؛ اما معنای اولیه‌ی «جبار»، از جابر است؛ یعنی ترمیم و جبران کننده.[3] این جراح و شکسته‌بند که عرب به آن‌ها می‌گوید: جابر؛ یعنی استخوان شکسته را ترمیم و جبران می‌کند. در دعای جوشن کبیر و دعاهای دیگر هست که «ياجابِرَ كُلِّ كَسِيرٍ»؛[4] این «جبار» وقتی که غلبه پیدا کند، شدت پیدا کند، عینیت پیدا بکند و اینقدر این جبران تکرار شود که اصلاً موجود عین جبر و عین جبران شود که جز ترمیم چیز دیگری نپذیرد. «اول العلم، معرفت الجبار»؛[5] یعنی ما برسیم به اینکه ما یک ترمیم‌کننده و یک جبران‌کننده داریم.

12- تبیین و تجزیه و تحلیل معنای اسم شریف «سبحان»

اولین سیر اسمائی الهی _ که اسم شریف سبحان را ما در معرفت سیر و سلوکی‌مان بستر پرواز انسان و رسیدن به اسماء الهی می‌دانیم _، اسم شریف «سبحان» است. اسم شریف «سبحان»؛ یعنی شما وقتی که به حضرت حق نگاه می‌کنید، تمام نواقص را کنار می‌گذارید و وقتی نواقص کنار برود، عین کمال و جمال تجلی و جلوه می‌کند. وقتی که می‌گویید «سبحان» و «یا سبحان»، یعنی خدایا من نسبتم را با تمام موجودات، که از همین اطراف و اکناف خودم شروع بکنم، به تِعداد و تَعداد همه موجودات، من نسبت دارم.

13- تمثیل اول برای کارکرد اسماء الهی، خصوصا اسم شریف «سبحان»

برهانی است و آن اینکه شما انسان هستید و غیر انسان نیستید، و در این «غیر انسان» خیلی حرف‌ها است. به عدد غیر انسان بودن، شما از وجود نفسانی خودتان، سلب دارید. از همین‌جا شروع کنیم. الان بنده محضر شما حرف می‌زنم و شما هم شنونده‌ی بصیر و فهیم و سمیعی هستید. هم شما و هم من، وقتی که می‌گوییم ما اینگونه هستیم؛ یعنی بلندگو نیستیم، این فضا نیستیم، این درخت نیستیم،و غیره. همین‌طور ببینید که چقدر دایره شروع می‌شود.

14- تمثیل دوم برای کارکرد اسماء الهی، خصوصا اسم شریف «سبحان»

جانم به قربانش، حضرت علامه حسن‌زاده (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) که من در چند روز قبل در کنار مزارشان از سخن ایشان مطلبی را عرض کردم. اعزه‌ای که تشریف داشتند و در جمع ما هم کسانی هستند که در آن جمع تشریف داشتند. ایشان می‌فرمودند: «آقا جان من! این حباب روی دریا را ببینید. شما در یک نقطه‌ای نشستید و ایستادید. یک جسمی را و یک شیئی را داخل آب می‌گذارید. خب این یک وقت هست که این شیئ لیوان است و همین قطره‌ای که داخل این لیوان می افتد و حبابی که ایجاد می‌کند چقدر می‌شود؟ به قدر همین وسعت این ظرف. این قطره، تا بیاید به حوض خانه‌ی شما و تا بیاید به دریاچه و تا بیاید به اقیانوس و تا بیاید به آب‌های تمام عالمی که گسترده است». آن‌هایی که می پرسند، سیر و سلوک چه هست؟ این است که من و شما مثل همان قطره‌ای هستیم در این دایره‌ی گسترده‌ی اسماء الهی.

15- نقش انسان یا دیگران در یافتن اسم خود از میان اسماء الهی

از هر نقطه‌ای که شروع بکنیم، نقطه‌ی مرکزی شروع سیر اسماء خودتان جز خودتان شخص دیگری نمی‌تواند باشد. هر شخص دیگری که به کمک شما بیاید، حتی استاد، حتی کتاب، حتی مدرسه و هر کسی را که شما می‌خواهید در نظر بگیرید، همه‌ی این‌ها تمام معد این هستند که شما نسبت خودتان را با دیگران بسنجید و به یک نسبت برسید که شما جز یک نسبتی چیز دیگری ندارید. آن نسبت، نسبت ما با حقیقتی است که این حقیقت همه‌جا هست. گاهی از اوقات یک ظاهری می‌گیرد که این ظاهر باعث می‌شود که آن حقیقت دیده نشود، یا کم دیده شود.

16- اولین مرحله‌ی اسم شریف «سبحان»

دیدید معنی شناگری چه هست؟ سبحان و سکوت چیست؟ تسبیح چیست؟ تسبیح، یعنی اینکه شما به یک حقیقتی برسید که آن حقیقت هیچ نقصی ندارد. تمامش کمال در کمال است. من طلبه با کمال صراحت و صداقت عرض می‌کنم که اولین مرحله‌ی اسم شریف «سبحان»، قطع و نفی نواقص است. این نواقص وقتی که یکی یکی برود، کمال جلوه‌گری می‌کند.

17- اسماء مفرد و ترکیبی در آیات و روایات

﴿يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ﴾؛[6] گاهی اوقات در قرآن و روایات، اسماء الهی فرد آمده‌اند، گاهی از اوقات هم اسماء الهی جمع آمده‌اند. جمع آمدن، یعنی چند تا اسم در کنار همدیگر با تقدم و تأخر قرار گرفتند. در همین آیه‌ی «و هو الغنی الحمید» سه اسم قرار گرفته است، چون «هو» هم خودش یک اسم حساب می‌شود. حالا رسیدید که چرا می‌گوییم «سبحان‌الله و الحمد‌لله».

18- نقش اسم شریف «سبحان» در رفع موانع و جلب تجلیات الهی

اسم شریف «سبحان»، یعنی وارد شدن در یک حریمی که شما مرتب دارید نواقص و نقیصه‌ها را برطرف می‌کنید تا یک حقیقت جلوه‌گری بکند. یک مثالی بزنیم و این که نورهایی که الان در این جلسه هست، اگر مانعی جلوی این نورها باشد، این نورها کم می‌شود، ولی وقتی که این مانع هرچه برطرف می‌شود، نور جلال پیدا می‌کند.

19- تمثیل سوم برای کارکرد اسماء الهی، خصوصا اسم شریف «سبحان»

بحمدالله من سؤال کردم از این جراح ها که الان ‌این جراحی‌های قوی که الان انجام می‌شود، با لیزر انجام می‌شود. این لیزر چیست؟ می‌دانید که لیزر و این جراحی‌های جدید، این نور و این انرژی را در یک نقطه‌ای جمع می‌کند و بعد، همه‌ی آثار را طبق اراده‌ای که دارد، از آن می‌گیرد. همین مثال را در اسماء، بالا ببرید.

20- لزوم دریافت اسماء الهی

با کمال صراحت و صداقت دارم عرض می‌کنم: اسماء الهی، دریافتی است. درست است که خواندن است، نوشتن است و فهمیدن است، اما برسید به جایی که ظرفیت وجودی‌تان اسماء الهی را دریافت بکند؛ چنانچه که یک طبیب، یک پزشک، یک متخصص در علوم اختصاصی و تخصصی خودش تا انرژی را در یک مسیری هدایت نکند، نمی‌تواند استفاده بکند.

21- تمثیل چهارم برای کارکرد اسماء الهی، خصوصا اسم شریف سبحان

عزیزی داشت آهنگری می‌کرد. این ساختمان‌هایی که بحمدالله ساخته می‌شود را دیدید. وقتی که اکسیژن با هوا و بقیه ترکیب می‌شود، چی می‌شود؟ عصاره‌ی آتش می‌شود. می‌بینید آهن به آن قطوری که هیچ چیز نمی‌تواند آن را خورد کند، چه می‌کند؟ اسماء هم همینطور است.

22- معنای دیگری از اسم شریف «سبحان»

«سبحان‌الله»، تعریف جدید و به عبارت بهتر راهنمایی در سیر اسماء الهی است. «سبحان‌الله»، یعنی اینکه تک‌تک من و شما که اینجا نشستیم و هر کسی که در هر کجا هست، یک قوه، یک توان، یک استعداد دارد. این استعداد را بیایید و آن را با اسم الهی جلا دهید. «سبحان‌الله» خیلی ذکر عجیبی است. تسبیح، یعنی سیر در موانع و موانع را ندیدن و یک حقیقت را دیدن و دنبال کردن.

23- نقش اُنس با اسماء الهی در موفقیت تحصیلی

عزیزان درس خوانده و قبول شدگان، وقتی زمان کنکور فرا می‌رسد، با بنده تماس می‌گیرند. یکی از آن‌ها به من گفت که این سیره و ذکرها و دعاهایی که گفتید، من انجام دادم و همان مراحلی که گفتید گذراندم و بحمدالله رب العالمین نتیجه داد و در کنکور موفق شدم. این‌ها بچه‌های خوب شما هستند که با اسماء سروکار دارند. الان فرق بین یک دانش‌آموز و دانشجویی که سبقت گرفته و رتبه‌های اولیه کنکور را آورده یا پهلوانی که مدال آورده با دیگران چیست؟ او از قوه به فعلیت رسیده است. برنامه‌ریزی کرده است.

24- اهمیت طلب استاد در مسیر سیر و سلوک

اهل برنامه باشید. سیر و سلوک برنامه می‌خواهد. برنامه می‌خواهد. هرچه که زودتر شروع کنید، به نتیجه‌ی زودتر و بهتر می‌رسید. دیر شروع نکنید. عارف بلند پایه حاج میرزا علی آقای قاضی (رحمه‌الله) استاد اخلاق علامه طباطبائی (رحمه‌الله) می‌گوید: «کسی که طالب راه سلوک طریق خدا باشد اگر برای پیدا کردن استاد این راه نصف عمر خود را در جستجو و تفحص بگذارند تا پیدا کند ارزش دارد و کسی که به استاد رسید نصف راه را طی کرده است».[7] انسان اگر استاد راهنما نداشته باشد، نمی‌تواند به نتیجه برسد.

25- بزرگی و شأنیت حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)

فرمایش امام سجاد (علیه‌السلام) است که فرمودند: «الحمد لله الذی جعل أرزاقنا بأیدی الکُرَماء»؛[8] حضرت می‌فرماید: خدایا تو را شکر می‌کنیم که روزی ما را به دست بزرگان قرار دادی.

26- جایگاه حضرت معصومه (سلام الله علیها)

ما در محضر حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) هستیم. به ایشان لقب «کریمه‌ی اهل بیت» داده‌اند. «کریمه»، یک خصلت است؛ یک خصلتی که اولیاء الهی در مکاشفات‌شان به قبر ناپیدای حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) هدایت شدند.[9] آن قبر كه در مدينه شد گم/ پيدا شده در مدينه‌ی قم؛[10] قبر گمشده‌ی در مدینه، پیدا شده‌ی در شهر مقدس قم است. قدر خودتان را بدانید که در این شهر مقدس هستید. اسماء الهی برکات کریمانه را معرفی می‌کند.

27- حکمت مکان حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)

اصلاً تا به حال تأمل کردید در این که چرا این حضرت باید در منطقه‌ی کویر باشند؟ جواب این است که چون آدم تا تشنه نشود، دنبال آب نمی‌گردد. آن مصرعی که گفت: «آب کم جو، تشنگی آور به دست/ تا بجوشد آب از بالا و پست»؛[11] کویر معناش همین است؛ یعنی تشنه بودن. اما می‌دانید که همین کویر تشنه، تمام ابرها را جمع می‌کند. سرسبزی و خرمی دشت و جنگل و حتی دریا، از همین کویر است. تا کویری نباشد، دریایی نیست و تا دریایی نباشد رطوبتی نیست و تا آسمانی نباشد، هیچ یک از این‌ها نیست. آسمان معرفتی قلبتان را دریابید و جلوه‌ی اسماء الهی را دریافت کنید.

28- کاربرد اسم شریف سبحان در احکام الهی

28.1- نمونه‌ی اول

می‌دانید که کسی که مسافر است و نمازش قصر واقع می‌شود. آن دو رکعتی که حذف می‌شود، چه چیزی عوض آن دو رکعت انجام دهد؟ امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاةِ الْفَرِيضَةِ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ ثَلَاثِينَ مَرَّةً»؛[12] بعد از نماز،۳۰ مرتبه «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» را بگویید.

28.2- نمونه‌ی دوم

امام صادق (علیه‌السلام) از جد بزرگوارشان امام علی (علیه‌السلام) روایتی را نقل می کنند که حضرت می‌فرمایند: {خانمی محضر امام علی (علیه‌السلام) رسید و به ایشان گفت: «آقا‌ جان! ما با مردان، ۶ سال تفاوت سن بلوغ داریم. حضرت فرمودند: مبارکتان باشد. شما می‌خواهید امر الهی را بگیرید و به بچه‌ها و دیگران بدهید. سؤال بعدی را از حضرت پرسید و گفت: آقا جان! ما ایامی را که نمی‌توانیم نماز بخوانیم و نباید نماز بخوانیم چه کنیم؟ حضرت فرمودند: ۳۰ مرتبه بگو «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر». حضرت فرمودند: در مصلی بنشین و ذکر را بگو: یکی ذکر صلوات بر محمد و آل محمد و یکی دیگر «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر»}.[13] این اسم، تسبیح است. این «سبحان الله» در تمام نظام وجود، ساری و جاری است. این سریان و این جریان را دریافت کنید و فقط هم از خودتان.

29- اسم شریف «سبحان»، زبان حال و مقال تمام موجودات

نکته‌ی دیگری که در این ذکر شریف «سبحان» است، این است که «سبحان» و «سبح» و «قدوس» و «تسبیح»، ندا و زبان حال و حتی مقال تمام موجودات است. ﴿يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ﴾؛[14] در بعضی از آیه‌ها به جای «مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ»، ﴿مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾[15] دارد؛ یعنی هرچه ذی العقول موجود در این نظام ملک و ملکوت است، همه «سبحان الله، سبحان الله، سبحان الله» دارند.

30- لزوم انس با اسم شریف «سبحان» و هم‌نوایی با سایر موجودات

این‌ها را تمرین کنید؛ چون اسماء الهی نیاز به تمرین دارد. یک ورزشکار می‌داند که در مسابقه برنده می‌شود، اما اگر در همین دانش بماند، به جایی نمی‌رسد؛ باید بیاید این اسماء الهی را در وجودش پیاده کند. حالا که من و شما فهمیدیم که تمام نظام ملک و ملکوت، «سُبّوح» و «قُدّوس» و «سبحان الله» دارند، چرا من و شما نداشته باشیم؟ این عرض را نهادینه کنیم. ان‌شاءالله من هم قول می‌دهم در این عرض با شما شریک باشم؛ یعنی گوینده و شنونده این را اجرایی کنیم.

31- ملاک ذکر کثیر

کسی آمد محضر امام صادق علیه‌السلام آمد و سوالی پرسید: {آقا جان، ﴿حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ﴾؛[16] یعنی شب و روز و صبح و شامگاه را چگونه بگذرانم؟ حضرت فرمودند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا﴾؛[17] مداومت در گفتن ذکر کثیر. در ادامه از حضرت سوال کرد: آقا جان، ذکر کثیر چه هست؟ من چه ذکری داشته باشم؟ حضرت فرمودند: «سبحان الله» را زیاد بگو}.[18] از همین امروز و فردا، روزتان را با «سبحان الله» آغاز کنید. شب‌ها را هم ان‌شاءالله با «سبحان الله» پایان دهید.

32- سفارش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) قبل از خواب برای رفع مشکلات

وَ رُوِيَ‌ أَنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (علیه‌السلام): «قَالَ لِرَجُلٍ مِنْ بَنِي سَعْدٍ- أَ لَا أُحَدِّثُكَ عَنِّي وَ عَنْ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ- أَنَّهَا كَانَتْ عِنْدِي فَاسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّى أَثَّرَ فِي صَدْرِهَا وَ طَحَنَتْ بِالرَّحَى حَتَّى مَجِلَتْ يَدَاهَا وَ كَسَحَتِ الْبَيْتَ‌ حَتَّى اغْبَرَّتْ ثِيَابُهَا وَ أَوْقَدَتْ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّى دَكِنَتْ ثِيَابُهَا فَأَصَابَهَا مِنْ ذَلِكَ ضُرٌّ شَدِيدٌ فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَيْتِ أَبَاكِ فَسَأَلْتِهِ خَادِماً يَكْفِيكِ حَرَّ مَا أَنْتِ فِيهِ‌ مِنْ هَذَا الْعَمَلِ فَأَتَتِ النَّبِيَّ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فَوَجَدَتْ‌ عِنْدَهُ حُدَّاثاً فَاسْتَحْيَتْ فَانْصَرَفَتْ فَعَلِمَ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) أَنَّهَا قَدْ جَاءَتْ لِحَاجَةٍ فَغَدَا عَلَيْنَا وَ نَحْنُ فِي لِحَافِنَا فَقَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ فَسَكَتْنَا وَ اسْتَحْيَيْنَا لِمَكَانِنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ‌ فَسَكَتْنَا ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ فَخَشِينَا إِنْ لَمْ نَرُدَّ عَلَيْهِ أَنْ يَنْصَرِفَ وَ قَدْ كَانَ يَفْعَلُ ذَلِكَ‌ فَيُسَلِّمُ ثَلَاثاً فَإِنْ أُذِنَ لَهُ وَ إِلَّا انْصَرَفَ فَقُلْنَا وَ عَلَيْكَ السَّلَامُ يَا رَسُولَ اللَّهِ ادْخُلْ فَدَخَلَ وَ جَلَسَ عِنْدَ رُءُوسِنَا ثُمَّ قَالَ يَا فَاطِمَةُ- مَا كَانَتْ حَاجَتُكِ أَمْسِ عِنْدَ مُحَمَّدٍ فَخَشِيتُ إِنْ لَمْ نُجِبْهُ أَنْ يَقُومَ فَأَخْرَجْتُ رَأْسِي فَقُلْتُ أَنَا وَ اللَّهِ أُخْبِرُكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ- إِنَّهَا اسْتَقَتْ بِالْقِرْبَةِ حَتَّى أَثَّرَ فِي صَدْرِهَا وَ جَرَتْ بِالرَّحَى حَتَّى مَجِلَتْ يَدَاهَا وَ كَسَحَتِ الْبَيْتَ حَتَّى اغْبَرَّتْ ثِيَابُهَا وَ أَوْقَدَتْ تَحْتَ الْقِدْرِ حَتَّى دَكِنَتْ ثِيَابُهَا فَقُلْتُ لَهَا لَوْ أَتَيْتِ أَبَاكِ فَسَأَلْتِهِ خَادِماً يَكْفِيكِ حَرَّ مَا أَنْتِ فِيهِ مِنْ هَذَا الْعَمَلِ قَالَ أَ فَلَا أُعَلِّمُكُمَا مَا هُوَ خَيْرٌ لَكُمَا مِنَ الْخَادِمِ إِذَا أَخَذْتُمَا مَنَامَكُمَا فَكَبِّرَا أَرْبَعاً وَ ثَلَاثِينَ تَكْبِيرَةً وَ سَبِّحَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِينَ تَسْبِيحَةً وَ احْمَدَا ثَلَاثاً وَ ثَلَاثِينَ تَحْمِيدَةً فَأَخْرَجَتْ فَاطِمَةُ (علیها‌السلام) رَأْسَهَا وَ قَالَتْ رَضِيتُ عَنِ اللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ رَضِيتُ عَنِ اللَّهِ وَ عَنْ رَسُولِهِ»‌؛[19] ترجمه‌ی روايت: روایت شده كه امیرمومنان امام على (عليه‌السّلام) به مردى از قبيله بنى سعد به نام ابن اعبد فرمودند: آيا مى‌خواهى مقدارى از حالات فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را در آن زمانى كه در خانه من بود، براى تو بيان كنم؟ او با وجود اينكه از محبوب‌ترين اشخاص در نزد رسول خدا (صلى‌اللَّه‌عليه‌و‌آله) بود، ولى خدمتكارى نداشت و خود كارهاى منزل را انجام مى‌داد. او با مشك آب مى‌آورد تا آنجا كه اثر بند آن در شانه و سينه‌ی او باقى مانده بود و آنقدر خانه را جارو كرد كه غبار تمام لباس‌هايش را در بر گرفته بود، و آن‌قدر در زير ديگ غذا آتش افروخته بود كه لباس‌هايش رنگ عوض كرده و بوى دود مى‌داد، هنگامى كه سختى‌هاى او بيشتر شد، به او گفتم: چرا نزد پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نمى‌روى و از او كنيزى نمى‌خواهى تا در كارهاى خانه به تو كمك كند؟ حضرت فاطمه (عليها‌السلام) به نزد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و سلّم رفت تا در اين باره با وى سخن بگويد، ولى از آن جهت كه اشخاصى نزد پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) بودند، چيزى نگفته به خانه بازگشت. پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) كه دريافته بود فاطمه (سلام‌الله‌علیها) براى عرض حاجتى به نزد وى آمده، صبح روز بعد به نزد ما آمد و از فاطمه درباره‌ی‌ علّت مراجعه روز گذشته‌اش سؤال نمود. و من آنچه را كه بين خودم و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) صحبت شده بود، به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) عرض كردم. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمودند که فعلا كنيزى در اختيار ندارم، اگر خدا بخواهد به زودى به جنگ مى‌رويم و اگر كنيزى غنيمت گرفتم به تو خواهم داد، ولى بهتر از خدمتكار آن است كه هر گاه مى‌خواهيد در بستر خويش بخوابيد، سى و چهار بار «اللَّه اكبر» و سى و سه بار «الحمد للَّه» و سى و سه بار «سبحان اللَّه» بگوييد كه آن براى شما بهتر است. در اين حال فاطمه (سلام‌الله‌علیها) سه بار فرمودند: از خدا و رسولش راضى شدم و چنين خواهم كرد.

32.1- کیفیت ذکر تسبیحات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) در اوقات نماز و در غیر آن

در زیارت‌نامه حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) که همین تکبیر، تسبیح و تحمید آمده، به همین جهت است.[20] در هنگام خواب هم، به همین روش آمده است.[21] اما همین تسبیح در بعد از نمازها چطور آمده؟ در نمازها، ذکر «الحمدلله» مقدم بر ذکر «سبحان الله» است؛ یعنی در صبح وقتی که می‌خواهید تسبیحات را بگویید باید چه بکنید؟ تکبیر، تحمید، تسبیح.[22] تفاوت بین تسبیح صبحگاهی شماست و تسبیح شامگاهی. این‌ها خیلی نکته‌های لطیفی هستند. ذکر «سبحان الله» را زیاد بگویید.

33- سفارش علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله) به اسم شریف «سبحان»

من در سالگرد حضرت علامه حسن زاده (رحمه‌الله) در روستای ایرای ایران، غار حرای حضرت استاد، عرض کردم که ایشان دعای عشرات را زیاد می‌خواندند و خواندن آن را سفارش می‌کردند. دعای شریف عشرات، بال پروازی انسان است. تمرین کنید که به این مقام برسید.

34- نسبت اسم شریف «سبحان» با عرفان

اگر از من طلبه بپرسید عرفان در چه خلاصه می‌شود؟ می‌گویم که در اسماء الهی. اسماء الهی در چه خلاصه می‌شود؟ عرض می‌کنم که گام اول پروازی است و معراج، اسم شریف «سبحان» است.

35- اسم شریف سبحان، مقدمه‌ی رسیدن به مقام رضا و اقسام رضا

و اسم شریف «سبحان» در مقام «رضا» خلاصه می‌شود. مقام رضا هم دو تا گام دارد: گام اولش رضایت خدا از شما، چون خدای متعال یا سریع الرضاست؛ ﴿رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ﴾؛[23] و گام دومش هست رضایت شما از خدا؛ ﴿وَرَضُوا عَنْهُ﴾.[24] این شیطان می‌آید شیطنت می‌کند و می‌گوید که دیدی فلانی چطوری است؟ دیدی فلان خانم چطوری است؟ مکرر می‌آید شیطنت می‌کند که این «رضا» را به هم بزند. از خدا راضی باشید و زبان حالتان دعای شریف عشرات باشد.

36- زمان خواندن دعای عشرات

اگر می‌توانید این دعای شریف را هر صبح و هر شب بخوانید، اگر هم نمی‌توانید حداقل روزی یک مرتبه بخوانید، اگر نمی‌توانید در عصرهای جمعه حتماً بخوانید. دیگر حیفم می‌آید بگویم ماهانه بخوانید و سالانه بخوانید. در پرونده رضایتتان باشد. تا هم می‌توانید اسم شریف «سبحان الله» را تکرار بکنید.

37- دستور العمل ذکر شریف «سبحان»

همه‌ی پدر و مادرهای ما _ خدای متعال بر درجاتشان بیفزاید _، برای من و شماها، اسم‌هایی انتخاب کردند. به این اسم‌های انتخابی که یا شهرت دارید یا نامیده شده‌اید، به عدد اسم ابجدش اسم شریف «سبحان» را برای خودتان تکرار بکنید. اگر می‌خواهید بیشتر نتیجه بدهد، قبلش هم صد تا صلوات بر محمد‌ و آل‌ محمد بفرستید: «اللهم صل علی محمد و آل محمد». حداقل یک چله‌ای این را داشته باشید. حالاتتان با اسماء الهی چقدر ظریف می‌شود. حشر و نشرتان با اسماء الهی زیاد باشد. ان‌شاءالله هرچه که این موانع کنار برود، وجود نفسانی شما بیشتر تجلی می‌کند. این جانتان، آماده‌ی دریافت برکات اسماء الهی می‌شود. این جان را دریافت کنید.

38- لزوم پرهیز از تنبلی و برنامه‌ریزی برای اجرای ذکر و برنامه‌های سلوکی

البته مزاحم‌ها زیاد است. اولین مزاحم، مزاحم تنبلی است. منظم باشید و برنامه‌ی خود را یادداشت کنید. سیر و سلوک با برنامه‌ریزی میسر است. برنامه‌ریزی را هم گرچه که حرف زیاد است، اما گفت: اگر در خانه کس است، یک حرف بس است. آن حرف چه هست؟ موانع را برطرف کنید تا درونتان و نفستان خودش را نشان بدهد.

39- مقام شأن برای حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)

هر روزی، روزی از نو؛ ﴿كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ﴾.[25] الحمدلله در محضر حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) هستیم. امشب هم متعلق به ایشان است. راجع به ایشان می خوانیم که «يا فاطِمَةُ اشْفَعِي لِي فِي الجَنَّةِ فَإِنَّ لَكَ عِنْدَ الله شَأْنا مِنَ الشَّأْنِ»؛[26] شأن خیلی چیز عجیبی است؛ یعنی حضرت به یه مقامی رسیده است که این اسماء به خود ایشان اختصاص یافته است و ایشان یک شأن پیدا کرده‌اند. به موقع در مورد این «شأن» توضیح خواهیم داد که این «شفاعت» حضرت هم، نتیجه‌ی «شأنیت» است.