موضوع: کتاب الدیات/فصل سوّم: دیه منافع /مسأله چهارم: دیه بویایی «2»

فائدة

شاید بتوان در پاسخ از اشکال مذکور گفت: اگرچه حسّ بویایی از جمله منافع به حساب آمده و داخل در اعضاء و جوارح نمی‌باشد ولی از آن‌جا که در تحقّق آن، مجاری بینی (منخرین) دخالت دارند و از بین رفتن حسّ بویایی ملازم است با از بین رفتن اعضاء یعنی مجاری و منخرین، اگر هر دو منخر آسیب ببینند و قوّه بویایی کاملا از بین برود، دیه کامل تعلّق می‌گیرد و اگر تنها یکی از منخرین آسیب ببیند و نصف بویایی از بین برود، نصف دیه ثابت می‌شود و شاید به همین جهت است که صاحب ریاض یکی از ادلّه حکم مذکور را روایات عامّه قرار داده[1] و بسیاری از فقهاء از قدماء، متأخّرین و بلکه معاصرین[2] قائل به آن می‌باشند‌. محقّق خویی نیز در مبانی تکملة المنهاج قائل به همین نظریّه بوده و در این زمینه می‌فرمایند: «في إذهابه من کلا المنخرین الدیة کاملة و في إذهابه من أحدهما نصف الدیة»[3] .

به نظر می‌رسد هیچ تفاوتی بین حسّ بویایی با حواسّ دیگر مانند شنوایی وجود ندارد لذا همان‌طور که با از بین بردن بخشی از آن‌ها، نصف دیه ثابت می‌شود، در ما نحن فیه نیز نصف دیه ثابت خواهد شد، مگر این‌که گفته شود: حسّ بویایی امر واحد است و نهایتا از دو مجرا قابل استفاده می‌باشد لذا با از بین رفتن بخشی از آن، چون قابل تعیین و تشخیص نبوده تا بخشی از دیه ثابت شود، مطابق قاعده ارش ثابت خواهد شد.

قانون‌گذار نیز با نظریّه مشهور موافق بوده و در قالب مادّه ۶۹۳ در مورد از بین بردن حسّ بویایی به صورت کامل می‌فرماید: «از بین بردن کامل بویایی، موجب دیه‌ی کامل است و از بین بردن قسمتی از آن، اَرش دارد» و در ادامه در قالب تبصره در مورد از بین بردن حسّ بویایی یکی از مجاری بینی می‌فرماید: «اگر در اثر جنایت، بویایی یکی از دو سوراخ بینی به طور کامل از بین برود نصف دیه‌ی کامل دارد».