موضوع: بیماری چشم و سرفه های خشک
ابن سینا در قانون می گوید: اما چیزهایی که برای چشم انسان مفید است (مثلا نور چشم را زیاد می کند اشک ریزی بیمورد را خوب می کند، یا موجب می شود که انسان دچار سنگ در مجرای اشک نشود و یا به عفونت چشمی مانند تراخم مبتلا نشود. آب سیاه و آب مروارید نگیرد و یا دچار شب کوری نشود و به ورم ورم ملتحمه مبتلا نشود و مانند آن) و قوت چشم را حفظ می کند (که انسان مبتلا به عیوب انکساری چشم نشود و یا مبتلا به قوز قرنیه نشود) عبارتند از:
اِثمِد، (سنگ سیاه سرمه ی اصفهان که جزء سنگ های نیمه فلز می باشد. برای تحقیق بیشتر می توان به کتاب راهنمای تشخیص کانی های جهان تألیف چارلز سوره ی ترجمه ی دکتر محمد بهزاد ص 94 و 102 مراجعه شود.)
در روایت است:
عَنِ الرِّضَا ع قَالَ عَلَيْكَ بِالْإِثْمِدِ فَإِنَّهُ يَجْلُو الْبَصَرَ وَ يُنْبِتُ الْأَشْفَارَ (رشد موی مژه) وَ يُطَيِّبُ النَّكْهَةَ وَ يَزِيدُ فِي الْبَاهِ[1]

عن الصادق علیه السلام: الْكُحْلُ عِنْدَ النَّوْمِ أَمَانٌ مِنَ الْمَاءِ الَّذِي يَنْزِلُ فِي الْعَيْنِ[2]
یعنی برای پیشگیری از آب مروارید شب قبل از خواب سرمه باید کشید. البته سرمه سمی است و نباید وارد بینی و حلق شود.

از امام صادق علیه السلام روایت است که هویج زرد (جَزَر) نور چشم را زیاد می کند (علت آن وجود ویتامین آ در آن است. در هویج زرد متاکاروتن وجود دارد که با اسید کلریدریک معده ترکین بشده ویتامین آ تولید می کند که هم برای پوست خوب است و هم برای نور چشم.)

پزشکی جدید برای آب مروارید درمان ندارد و فقط جراحی می کند ولی درمان آن در طب اسلامی آمده است و آن سرمه کشیدن با أثمد است. همچنین هر شب اول مغرب یا قبل از شام سه عدد قرهقاط سیاه با عسل جویده و میل شود که هم نور چشم را زیاد می کند و هم آن را تقویت می کند و هم از شب کوری پیشگیری و درمان می کند و هم آب سیاه و آب مروارید را پیشگیری و درمان می کند.
قرهقاط زرد با آن متفاوت است و در کاهش قند خون مفید می باشد.

سپس ابن سینا در مورد دوم به توتیا اشاره می کند. توتیا در اکثر کتب به یک نوع سنگ معرفی شده و آمده است که بیشتری استعمال آن در از بین بردن بوی بد عرق است. در پزشکی قدیم بیشتری کاربرد آن برای از بین برد بوی زیاد عرق زیر بغل بوده است. در فرهنگ ابجدی آمده است که یک نوع جانور دریایی صدفی است که البته این قول شاذ و نادر است.
به هر حال ابن سینا می گوید که أثمد و توتیا را با آب مرزنجوش و عرق رازیانه مخلوط کرده با آن سرمه بکشند. همچنین در بیست و چهار ساعت هر وقت انسان با عرق رازیانه سرمه بکشد فایده ی بسیار زیاد و عجیبی دارد.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَمِعْتُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ ع وَ قَدِ اشْتَكَى فَجَاءَهُ الْمُتَرَفِّعُونَ بِالْأَدْوِيَةِ يَعْنِي الْأَطِبَّاءَ فَجَعَلُوا يَصِفُونَ لَهُ الْعَجَائِبَ فَقَالَ أَيْنَ يَذْهَبُ بِكُمْ اقْتَصِرُوا عَلَى سَيِّدِ هَذِهِ الْأَدْوِيَةِ الْهَلِيلَجِ وَ الرَّازِيَانَجِ وَ السُّكَّرِ فِي اسْتِقْبَالِ الصَّيْفِ ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ فِي كُلِّ شَهْرٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ فِي اسْتِقْبَالِ الشِّتَاءِ ثَلَاثَةَ أَشْهُرٍ فِي كُلِّ شَهْرٍ ثَلَاثَةَ مَرَّاتٍ وَ يُجْعَلُ مَوْضِعَ الرَّازِيَانَجِ مُصْطَكَى فَلَا يَمْرَضُ إِلَّا مَرَضَ الْمَوْتِ[3]

در جهان بیش از نود نوع ادویه وجود دارد و کشور ایران گاه تا هشتاد نوع آنها را تولید می کند. در کشور هندوستان بیشتر از این مقدار است.
امام علیه السلام در روایت فوق می فرماید: در میان این ادویه به چند تا که سید ادویه ها هستند بسنده کنید.
یکی از آنها هلیله است که البته خودش چند نوع است: هلیله ی سیاه، زرد، کابلی، صینی و هلیله ی کبیر. هلیله ی سیاه و زرد کابردهای بسیاری دارند.
دیگری رازیانه است. و سومی شکر است (شکر زرد خوستان و شکر سرخ مازندران که از انواع نیشکر هستند.)

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ قَالَ دَخَلْتُ مَعَ جَمَاعَةٍ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ عَلَى الرِّضَا ع فَسَلَّمْنَا عَلَيْهِ فَرَدَّ وَ سَأَلَ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ حَاجَةً فَقَضَاهَا ثُمَّ نَظَرَ إِلَيَّ فَقَالَ لِي وَ أَنْتَ تَسْأَلُ حَاجَتَكَ فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَشْكُو إِلَيْكَ السُّعَالَ الشَّدِيدَ (سرفه های شدید) فَقَالَ أَ حَدِيثٌ أَمْ عَتِيقٌ (تازه است یا مزمن می باشد.) قُلْتُ كِلَاهُمَا قَالَ خُذْ فُلْفُلًا أَبْيَضَ جُزْءاً (یک جزء فلفل سفید) وَ إِبْرِفْيُونَ جُزْءَيْنِ (دو جزء ابرفیون که گیاهی شبیه کاسنی است که صمغی از آن می گیرند که مانند کندر است و در آب سریع حل می شود که به آن کندر مغربی هم می گویند.) وَ خَرْبَقاً أَبْيَضَ جُزْءاً وَاحِداً (یک جزء خربق سفید.) وَ مِنَ السُّنْبُلِ جُزْءاً وَ مِنَ الْقَاقُلَّةِ جُزْءاً (یک جزء هل) وَاحِداً وَ مِنَ الزَّعْفَرَانِ جُزْءاً وَ مِنَ الْبَنْجِ جُزْءاً (شاهدانه) وَ يُنْخَلُ بِحَرِيرَةٍ (پودر این مخلوط را صاف می کنند) وَ يُعْجَنُ بِعَسَلٍ مَنْزُوعِ الرَّغْوَةِ مِثْلَ وَزْنِهِ (به نسبت وزن این مخلوط با عسل مصفّی مخلوط کنند.) وَ تُتَّخَذُ لِلسُّعَالِ الْعَتِيقِ وَ الْحَدِيثِ مِنْهُ حَبَّةٌ وَاحِدَةٌ بِمَاءِ الرَّازِيَانَجِ عِنْدَ الْمَنَامِ (موقع خواب یک حبه از آنها که بیست گرم و یک دهم گرم است را با آب رازیانه مخلوط شود) وَ لْيَكُنِ الْمَاءُ فَاتِراً (آب جوشیده ی ولرم باشد.) لَا بَارِداً فَإِنَّهُ يَقْلَعُهُ مِنْ أَصْلِهِ (سرفه ی خشک را از ریشه قطع می کند.)[4]

اگر زن حامله سرفه های شدید داشته باشد، زمینه برای لکه بینی و سقط جنین در او به وجود می آید.
خربق که در روایت فوق آمده است خواص مختلفی دارد از جمله ضد لک های سفید پوستی است. ضد برص و ضد کک و مک و ضد تیرگی و سیاهی پوست چهره است.
پزشکی سنتی برای درمان برص برگ های قازیاقی در برنج شلتوت دار را تجویز می کند که هر شب یا یک شب در میان مصرف شود.
ابو علی سینا در مورد سنبل می گوید که سنبل بر دو نوع است گاه سنبل الطیب است که به آن سنبل الاصافیر و یا سنبل هندی نیز می گویند. گاه ناردین است که سنبل رومی می باشد. به هر حال سنبل در روایت فوق به همان نوع رایج که سنبل الطیب است منصرف می باشد.
در تب سنتی برای درمان سرفه های مزمن و خشک آمده است که سه مثقال از شکر تیقال، چهار مثقال گل زوفا و پنج مثال عناب را می جوشانند و از آن مصرف کنند.
انار شیرین با پرده ی نازک روی دانه های ریه را تقویت می کند. گلابی هم قلب را تقویت می کند و هم ریه را. جوشانده ی گل زوفا سرفه های خشک را درمان می کند. خرمالوی رسیده ضد خشونت حلق و سرفه های خشک و حاد است. همچنین می توان روزی دو عدد در وسط روز و شب خورد. در فصولی که خرمالو نیز می توان از دم کرده ی کاسبرگ های آن استفاده کرد.
لعاب بهدانه برای رفع خروسک، خشونت صدا و سرفه های خشک مفید است هچنین است جوشانده ی نخود زرد (نه نخود سبز که موجب عقیمی می شود.) که آن را قرقره کرده قورت می دهند. همچنین ضد احتقان هم می باشد و از شربت اسپکتورانت قوی تر است.
برگ بارهنگ قوی ترین دارو ضد سرفه های ناشی از آسم (تنگی نفس) است. در عربی به آن لسان الحمل و یا لسان الکبش هم می گویند.
اگر کسی هم سرفه های خشک دارد و هم یبوست، خیسانده ی چهارتخم در آب را مصرف کند. پهارتخم عبارت است از تخم بارهنگ، قدومه، بهدانه و بالنگو
کوبیده ی برگ بارهنگ با تخم کتان برای درمان کوبیدگی اعضاء و کشیدگی عضله مفید است.

---