< فهرست دروس

درس قواعد فقهیه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

98/08/13

بسم الله الرحمن الرحیم


موضوع:
قواعد عامه/قاعده تقیه /ادله اثبات قاعده تقیه (آیات)

بحث در خصوص قاعده مهمِ التقیه فی کلّ شیء جائزة بود و در همین راستا پیرامون ادله این قاعده بحث کردیم و عرض شد اولین دلیل برای اثبات قاعده مهمِ التقیه فی کلّ شیء جائزة آیات قرآن کریم است

سه آیه در این مورد بیان شد و مورد بررسی قرار گرفت

چهارمین آیه از آیات مورد استناد برای این اثبات این قاعده، آیه ۱۰۶ سوره نحل است خداوند متعال میفرماید: ﴿مَنْ كَفَرَ بِاللّٰهِ مِنْ بَعْدِ إِيمٰانِهِ إِلاّٰ مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمٰانِ وَ لٰكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اَللّٰهِ وَ لَهُمْ عَذٰابٌ عَظِيمٌ﴾ ﴿النحل‌، 106﴾

هر کس پس از ایمان آوردنش به خدا کافر شود [به عذاب خدا گرفتار آید]؛ مگر کسی که به کفر می بور شده [امّا] دلش مطمئن به ایمان است، ولی آنان که سینه برای پذیرفتن کفر گشاده اند، خشمی سخت از سوی خدا بر آنان است و آنان را عذابی بزرگ خواهد بود. آیه شریفه دلالت دارد بر اینکه چنانچه کسی مجبور به اظهار کفر شد و از روی کراهت تظاهر به کفر نمود تا از ضرر متوجه به خودش از کفار ممانعت نماید درحالی‌که قلب او مطمئن به ایمان است این‌چنین شخصی مورد مذمت قرار نمی‌گیرد.

بامطالعه و تتبع در فرمایشات اعاظم از علماء عامه و خاصه روشن می‌شود که اختلافی بین اندیشمندان علماء در تفسیر این فقره از آیه به تقیه و دلالت این آیه شریفه بر مشروعیت تقیه از کفار از ابتدای اسلام اختلافی در این خصوص بین آن‌ها دیده نمی‌شود.

ازجمله کسانی که تصریح دارد به اینکه این آیه شریفه دلالت دارد بر جواز تقیه از کفار طبری در تفسیر جامع ‌البیان است ابتدا ایشان می‌فرماید: این آیه شریفه شان نزولش در مورد عمار بن یاسر است[1] و در انتها این‌گونه نتیجه می‌گیرد که تفسیر آیه شریفه این است که من کفر بالله من بعد ایمانه اینها عذاب خدا دارند من كفر بالله من بعد إيمانه، إلا من أكره على الكفر، فنطق بكلمة الكفر بلسانه وقلبه مطمئنّ بالإيمان، موقن بحقيقته، صحيح عليه عزمه، غير مفسوح الصدر بالكفر، لكن من شرح بالكفر صدرا فاختاره وآثره على الإيمان، وباح به طائعا، فعليهم غضب من الله، ولهم عذاب عظيم.[2]

 

تصریح می‌کند که آیه شریفه در مقام تبیین این مطلب است که کسانی است که بعد ایمانشان حقیقتا اظهار کفر می‌کنند، عذاب خدا شامل حال آن‌ها می‌شود مگر اینکه کفرشان حقیقی نباشد، تظاهر کفر به لسان باشد ولی واقعا کافر نباشد.

علاوه طبری
ازجمله کسانی که تصریح دارند این آیه شریف در جواز تقیه دارد، جصاص کتاب أحکام القرآن در تفسیر قرآن کریم استوَقَدْ اقْتَضَتْ الْآيَةُ جَوَازَ إظْهَارِ الْكُفْرِ عِنْدَ التَّقِيَّةِ، وَهُوَ نَظِيرُ قَوْله تَعَالَى: ﴿مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْأِيمَانِ﴾ [النحل: 106][3]

و در جای دیگری در کتاب أحكام القرآن خود تصریح دارد وَقَدْ يَجُوزُ إخْفَاءُ الْإِيمَانِ وَتَرْكُ إظْهَارِهِ تَقِيَّةً بَعْدَ أَنْ يَكُونَ مُطْمَئِنَّ الْقَلْبِ بِالْإِيمَانِ، قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْأِيمَانِ﴾ [النحل: 106][4]
یکی دیگر از مفسرین عامه تصریح دارد که این آیه دلالت بر جواز تقیه دارد قرطبی در تفسیر معروف به قرطبی است

می‌گوید: این آیه شریفه در قول اهل تفسیر راجع به داستان عمار بن یاسر نازل شده است و داستان از این قرار است به طبق بیان ایشان که ابن عباس می گوید مشرکین عده‌ای از مسلمانان که تازه مسلمان شده بودند گرفتند و شکنجه کردند که بعضی از این ها تسلیم نشدند حتی در ظاهر و از جمله مادر عمار بود، ولی عمار عن اکراه اظهار کرده قبول خواسته مشرکین را وَأَمَّا عَمَّارٌ فَأَعْطَاهُمْ مَا أَرَادُوا بِلِسَانِهِ مُكْرَهًا بعد پشیمان بود آمد فَشَكَا ذَلِكَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، پیش پیغمبر رفت و شکایت که در چنین موقعیتی من چنین کاری انجام دادم پیغمبر پرسید: فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: كَيْفَ تَجِدُ قَلْبَكَ؟ قلبت را چگونه می بینیی؟ قَالَ: مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: فَإِنْ عَادُوا فَعُدْ.[5] قلب مطمئن ایمان به خدا بود پیغمبر فرمود: اگر در چنین موقعیتی باز قرار گرفتی باز این کار را انجام بده. قرطبی در ادامه این تعبیر را باز دارد، أَجْمَعَ أَهْلُ الْعِلْمِ عَلَى أَنَّ مَنْ أُكْرِهَ عَلَى الْكُفْرِ حَتَّى خَشِيَ عَلَى نَفْسِهِ الْقَتْلَ، أَنَّهُ لَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنْ كَفَرَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ،[6]

از جمله علمای اهل سنت که تصریح دارد این آیه دلالت بر جواز تقیه دارد شوکانی است در کتاب فتح القدیر: وَيَدُلُّ عَلَى جَوَازِ التَّقِيَّةِ. قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمانِ﴾[7]

این که اشاره کردیم به تعدادی از اندیشمندان اهل سنت دلیلش این است که در بعضی از آثار ادعا می شود که تقیه در نزد اهل سنت از اساس مشروعیت ندارد و قابل قبول نیست به خصوص کتاب هایی که توسط وهابیون نوشته می شود این چنین ادعا وجود دارد و الا اصل دلالت این آیه شریفه بر جواز تقیه عند علما اعم از علمای شیعه و سنی واضح و روشن است و تعمداً تعدادی از علمای اهل سنت را در مورد دلالت آیه شریف بر جواز تقیه را ذکر کردیم

میتوانید در ادامه به کتاب القواعد الفقهیة ج 8 قاعده تقیه مراجعه کنید.
اشکال

لکن در استدلال به این آیه شریفه اشکال شده است و گفته اند این آیه اخص از مدعا میباشد چون مدعای ما در قاعده تقیه
کل شی است و این آیه شریفه از دو جهت اخص از این مدعاست.

جهت اول اینکه: این آیه در خصوص اظهار کلمه کفر به وجه تقیه واردشده است یعنی می‌فرماید: شما اگر در موقعیتی قرار گرفتید که مجبور بودید کلماتی را کفرآمیز بر زبان جاری کنید درحالی‌که قلب شما مطمئن به ایمان است این جایز است.

و لذا آیه اخص از مدعای شما می‌شود مبنی بر اظهار التقیه به ای نحو کان من القول و الفعل است و این آیه نهایت این دلالت دارد که با اظهار به قول ...
جهت دوم از اخصیت این است: که این آیه در جهت اکراه واردشده است اما ادعای شما جواز تقیه به‌مجرد خوف بر نفس یا مال یا عرض و یا مسلمانان است چه مکره بر فعل یا ترک داشته باشید و چه نداشته باشید

پاسخ:

هر دو جهت اشکال قابلیت پاسخ دارد

اما پاسخ از جهت اول اینکه کفر و شرک از اعظم مظاهر گناه است و وقتی آیه شریفه دلالت کند بر جواز تقیه با اظهار کفر به‌طریق‌اولی دلالت می‌کند بر جواز تقیه به امور دیگر، از کفر و شرک بالاتر نداریم آیه می‌گوید با شرک و کفر می‌توانید اظهار تقیه بکنید وقتی این می‌شود به‌طریق‌اولی می‌شود بر غیر کفر و شرک هم انجام داد.اما اشکال دوم که مطرح کردن وارد نیست این‌که اولاً مورد مخصّص نیست و ثانیاً اخبار و روایات که تفسیرکننده آیه شریفه است که انشا الله بعضی از این اخبار بعداً می‌آید دلالت دارند بر اینکه خصوصیتی در اکراه نیست و با این اخبار و روایات می‌توانیم استفاده کنیم که تقیه در غیر مورد اکراه هم جایز هستاین تمام کلام در مورد آیات هست که انشا الله می‌رسیم در مورد روایات و اخبار و سنت انشا الله جلسات بعد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo