درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: حج/استطاعت /صورت سوم از صور متصور ذیل فرع اول

صورت سوم:
باز شدن راه با انجام جنگ با سدکنندگان یقینی است یعنی علم به غلبه بر آنها وجود دارد.

حضرت امام به نحو مطلق می‌فرماید حج در این صورت واجب نیست.«لا يجب و لو مع العلم بالغلبة.»

تحقیق مطلب (استاد معظّم): بر اساس قواعد موجود در فقه می‌توان سه فرض در اینجا تصور کرد.

    1. مکلف هم مطمئن به غلبه و سلامت خود است و هم انجام این قتال مستلزم ضرر یا حرج نوعاً نیست.

در این صورت حج واجب است چون عندالعرف تخلیۀالسرب صدق می‌کند و مجرد وجود اشخاصی که ممانعت از رفتن به حج می‌کنند و از طرفی، دفع آنها سهل و آسان و بدون ضرر و حرج است موجب صدق عدم تخلیۀالسرب نمی‌کند.

    2. مکلف متمکن از قتال با مسدودکنندگان و مطمئن به غلبه بر آنها و سلامت خود و همراهان است لکن انجام این قتال موجب مشقت شدیده‌ای می‌شود که عرف آن را تحمل نمی‌کند.

در این صورت وجوب حج ساقط است چون تخلیۀالسرب یا صادق نیست و یا اگر صدق کند استطاعت لازم عرفی برای این شخص وجود ندارد و مجرد اطمینان به غلبه و سلامت نهایت چیزی را که موجب شود صدق عرفی تخلیۀالسرب است و این در تحقق استطاعت عرفی کفایت نمی‌کند کما اینکه اگر شخصی از نظر مالی متمکن و راه باز و از نظر بدنی هم سالم باشد ولی رفتن او به حج مستلزم حرج شود عندالعرف مستطیع شناخته نشده بلکه اگر قائل به اعتبار استطاعت شرعیّه شویم بعید نیست که صدق تخلیۀالسرب در صدق استطاعت کفایت کند لکن وجوب حج از باب حکومت قاعده لاحرج بر ادله احکام اولیه برداشته می‌شود.

    3. مکلف متمکن از قتال با مسدودکنندگان و مطمئن به غلبه بر آنها و سلامت خود و همراهان است و انجام این قتال برای او حرجی نیست لکن مستلزم ضرر مالی و یا غیر مالی می‌باشد.

در این صورت اگر ضرر معتدٌبه عندالعقلاء بود طبعاً سقوط حج ثابت است چون قاعده لاضرر دلالت بر خروج این فرد از حج از وجوب حج دارد.

فرع دوم: وجوب و عدم وجوب حج در صورت دفع مانعین حج و علم به غلبه بر آنها

چنانچه طریق حج باز باشد ولی اشخاصی مانع از خروج مکلف از وطنش شوند و از طرفی امکان دفع آنها با انجام قتال وجود دارد و علم به غلبه بر آنها و سلامت خود هم وجود دارد در این صورت، آیا حج واجب بوده و به تبع آن انجام قتال هم واجب می‌شود؟

حضرت امام می‌فرماید: «و لو تخلى لكن يمنعه عدوّ عن الخروج للحج فلا يبعد‌ وجوب قتاله مع العلم بالسلامة و الغلبة أو الاطمئنان و الوثوق بهما، و لا تخلو المسألة عن إشكال.»

استاد معظّم: وجه اشکال همان است که در ذیل صورت سوم از فرع گذشته بیان شد مبنی بر اینکه به مجرد باز بودن طریق و در صورتی که با انجام قتال به حرج بیفتد صدق استطاعت نمی‌کند و اما در صورتی که با انجام قتال به حرج نیفتد و یا ضرری متوجه او نشود مانعی از وجوب حج و وجوب قتال نخواهد بود کما اینکه اگر انجام قتال موجب ضرر شود قاعده لاضرر وجوب آن را برطرف می‌کند.

نتیجه: در صورتی که فرد متمکن از قتال باشد و علم به سلامت و غلبه هم وجود داشته باشد و ضرر و حرجی متوجه او نباشد طبعاً استطاعت عرفیه صادق بوده و انجام قتال به عنوان یکی از مقدمات حج واجب، به حکم عقل واجب می‌شود لذا حج بر او واجب و انجام قتال هم واجب خواهد شد.