درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: حج/استطاعت /

تحقیق مطلب (استاد معظّم): آنچه که مشهور فقها و حضرت امام بیان کرده را اختیار نموده و فرقی نیست بین اینکه شخص در حالی اقدام به حج نماید که فاقد امنیت طریقی و یا صحت بدنی است و بین اینکه اقدام به حج موجب وقوع او در مشقت شدیده و حرج و یا ضرر می‌گردد. به این دلیل که حج تنها در صورتی واجب می‌شود که مکلف مستطیع باشد و در صورتی که استطاعت معتبره در وجوب حج را استطاعت شرعیّه بدانیم تفصیلی که سید محقق خوئی مطرح کردند تفصیلی موجّه و قابل پذیرش است و اساساً آنچه که ایشان فرمودند به دلیل اعتبار استطاعت شرعیّه در وجوب حج است. اما اگر مقصود از استطاعت معتبره در وجوب حج، استطاعت عرفیّه باشد - کما هو التحقیق - تفصیلی که ایشان مطرح کردند بی مورد است یعنی شخصی که فاقد صحت بدن و امنیت طریقی است و همینطور انجام حج برای او حرجی می‌باشد عندالعرف مستطیع شناخته نمی‌شود و چون مستطیع نیست این حجی که انجام داده مصداق حجۀ الاسلام و حج واجب نمی‌گردد.

در خصوص موردی که انجام حج موجب ضرر متوجه به مکلف می‌شود دو صورت وجود دارد؛ یا این ضرر به حدی نیست که شرع از تحمل آن منع کرده باشد که در اینجا یا ضرر یسیر و غیر قابل اعتنا است به گونه‌ای که قاعده لاضرر شامل آن نمی‌شود پس این ضرر مانع از وجوب حج نشده و حج انجام گرفته بر او واجب است. یا ضرر معتدٌبه است پس قاعده لاضرر به اعتبار فقره اول آن (لاضرر) وجوب این عمل را بر می‌دارد و به اعتبار فقره دوم آن (لاضرار) حرمت تکلیفی این عمل را ثابت می‌کند و وقتی حرمت تکلیفی ثابت شد امکان تحقق این عمل به عنوان عبادت وجود ندارد و در هر صورتی چنانچه این عمل مقترن به ضرر معتدٌبه باشد به عنوان حج واجب تحقق پیدا نکرده و مجزی از حجۀ الاسلام نخواهد بود.