درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری
98/08/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حج/استطاعت /فرع دهم
فرع دهم: استقرار و عدم استقرار حج بر شخصی که اعتقاد به وجود مانع شرعی داشته و حج را ترک کرده اما بعد از حج خلاف آن روشن شده
اگر شخصی معتقد به وجود مانع شرعی در مسیر انجام حج باشد مثلاً معتقد است که انجام حج موجب ترک یک واجب أهم یا انجام یک حرامی میشود که ترک آن أهم است و بر این اساس حج را ترک میکند سپس معلوم میشود که چنین مانع شرعی وجود نداشته، آیا حج بر این شخص مستقر میگردد؟
قول اول: استقرار حجسید محقق یزدی قائل به این قول است و در این رابطه میفرماید: «و إن اعتقد وجوده فترك فبان الخلاف فالظاهر الاستقرار.»[1]
حضرت امام هم به تبع از ایشان قائل به استقرار حج است. «و إن اعتقد وجود مزاحم شرعي أهم فترك فبان الخلاف استقر عليه.»
دلائل استقرار حجاین مسأله باید بر اساس دو مبنای معروف و مشهور در باب استطاعت - مبنای اعتبار استطاعت عرفیّه و استطاعت شرعیّه مورد بررسی قرار گیرد. اما بنا بر اعتبار استطاعت عرفیّه؛
دلیل اول: وقتی قائل به استطاعت عرفیّه شویم اساساً مانع شرعی (مزاحمت با یک واجب و یا حرام دیگری) از تحقق این استطاعت ممانعت نمیکند اگر چه موجب سلب استطاعت شرعیّه شود به دلیل اینکه فردی که معتقد به مانع شرعی است حتی اگر علم به وجود این مانع و مزاحم داشت استطاعت عرفیّه محقق بود تا چه رسد به اینکه اعتقاد به وجود این مانع داشته و فی الواقع نباشد.
نظر تحقیقی: این استدلال تام است و لذا حج و تکلیف به حج در این فرض متوجه این شخص شده و در صورت ترک آن، حج استقرار پیدا میکند.
دلیل دوم: آنچه که در تحقق استطاعت لازم است این است که فی الواقع مزاحم شرعی وجود نداشته و انجام حج مستلزم ترک واجب و یا فعل حرامی نشود و در مانحن فیه فرض این است که چنین مزاحمی فی الواقع وجود ندارد هرچند که این شخص معتقد به این مزاحم است در نتیجه این فرد مستطیع است و تکلیف به حج به دلیل قاعده واقعیّۀ الشرائط متوجه او شده و وقتی تکلیف به حج متوجه او شد در صورت ترک آن، حج استقرار پیدا میکند.[2] [3] [4]
نقد این استدلال: این استدلال برای کسانی که قائل به استطاعت عرفیّه هستند مفید فایده نیست. چون اساساً عدم مزاحمت با یک واجب دیگر یا با یک حرام دیگر در تحقق استطاعت عرفیّه معتبر نیست تا بگوییم اگر واقعاً بود مانع استطاعت میشد و اگر واقعاً نبود مانع استطاعت نمیشد. لذا مقایسه این فرع با فرعی که شخص معتقد به ضرر یا حرج یا عدم استطاعت بود مقایسه مع الفارق است و تعجب است از سید محقق حکیم و بعضی دیگر از اعاظم که مانحن فیه را با آنجا مقایسه کردند در حالی که معتقد به اعتبار استطاعت عرفیّه هستند.