درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری
98/08/22
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حج/استطاعت /فرع هفتم
فرع هفتم: استقرار و عدم استقرار حج بر شخصی که اعتقاد به عدم استطاعت داشته و حج را ترک کرده اما بعد از موسم حج خلاف آن روشن شده
اگر کسی معتقد به عدم استطاعت باشد در حالی که مستطیع است و حج را ترک نماید آیا حج بر این شخص مستقر می‌شود؟
در مسأله دو نظریه وجود دارد:نظریه اول: استقرار حج. به دلیل قاعده فقهیه واقعیۀ الشرائط که شرط استطاعت در اینجا فی الواقع وجود دارد. این نظریه را سید محقق یزدی اختیار کرده «و إن اعتقد عدم كفاية ما عنده من المال و كان في الواقع كافيا و ترك الحج فالظاهر الاستقرار عليه.»[1] و حضرت امام هم آن را نظر تحقیقی خود معرفی می‌کند «و إن اعتقد عدم كفاية ماله عن حجة الإسلام فتركها فبان الخلاف استقر عليه مع وجود سائر الشرائط.» و از آنچه در ذیل فرع گذشته مطرح شد حقانیت این نظریه و مطابقت آن با تحقیق روشن می‌شود.
نظریه دوم: عدم استقرار حج. این نظریه از محقق قمی حکایت شده و بعضی از شارحین عروه هم همین نظریه را دارند.[2]
دلیلی که برای عدم استقرار حج مطرح شده دلیل سومی است که سید محقق خوئی در فرع گذشته برای اثبات عدم استقرار حج مطرح کردند مبنی بر اینکه مجرد تأخیر حج موجب استقرار حج نمی‌شود بلکه تنها در صورتی حج مستقر می‌گردد که شخص از روی عمد حج را به تأخیر بیندازد و در مانحن فیه اعتقاد به عدم استطاعت، عذری برای این شخص در جهت ترک غیر عمدی حج است لذا به دلیل وجود عذر، حج بر او مستقر نمی‌گردد.
اما جواب این استدلال در جلسات قبل روشن شد و عرض کردیم که ملاک وجوب حج، تحقق استطاعت است و فرض آن است که استطاعت فی الواقع محقق است و وقتی استطاعت محقق شد حج بر او واجب می‌گردد و وقتی حج واجب شد در صورت ترک آن استقرار پیدا می‌کند و اما عذر، نهایتاً دلیلی برای عدم معصیت در ترک است و جز این را نمی‌رساند.
