درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری
98/07/16
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حج/استطاعت /فرع دوم و سوم
فرع سوم: صحت و عدم صحت حج در صورت انجام آن بعد از مزاحمت با واجب اهم یا فعل حرام اهم‌الترک
اگر شخصی اقدام به انجام حج نمود در حالی که انجام حج مستلزم ترک واجب اهم و یا مستلزم فعل حرام اهم الترک می‌باشد آیا این حج شرعاً صحیح است و مجزی از حجه‌ی الاسلام می‌باشد؟
حضرت امام در پاسخ به این سوال می‌فرماید «لكن إذا خالف و حج صح و أجزأه عن حجة الإسلام.»
وجه صحت حج آنچه است که در علم اصول مبنی بر جواز اجتماع امر و نهی مطرح شده است و اینکه اگر کسی امر به اهم را مخالفت نماید و مشغول به امر مهم شود در حالی که امر مهم عبادتی از عبادات است این عبادت صحیح است یا به دلیل اینکه ملاک امر در آن محفوظ است - بنابر جواز اجتماع امر و نهی - و یا به دلیل ترتّب - کما ذهب سید الماتن.
فرع چهارم: وجوب و عدم وجوب حج در صورت وجود شخص ظالمی که مانع عبور حاجیان به سمت اماکن حج می‌شود
چنانچه در راهی که برای رفتن به حج باید طی شود شخص ظالمی وجود داشته باشد که مانع عبور حاجیان و حرکت آنها به سمت اماکن حج - میقات یا مکه و یا عرفات و منا - شود و از طرفی با پرداخت مالی به این شخص ظالم دست از ممانعت و ظلمش برمی‌دارد آیا در این صورت، حج بر مکلف واجب است و مستطیع شناخته می‌شود؟
این فرع در بیان سید محقق یزدی وجود ندارد و حضرت امام در متن تحریر آن را اضافه کرده و در پاسخ به این سوال می‌فرماید: «و لو كان في الطريق ظالم لا يندفع إلا بالمال فان كان مانعا عن العبور و لم يكن السرب مخلى عرفا و لكن يمكن تخليته بالمال لا يجب، و إن لم يكن كذلك لكن يأخذ من كل عابر شيئا يجب إلا إذا كان دفعه حرجيا.»[1]
کلام حضرت امام1 مرکب از چند فرض است:
هدف شخص ظالم و مانع، مجرد منع از عبور اشخاص از آن مسیر است ولی با پرداخت مالی می‌توان راضی به عبور نمود. در این صورت حج واجب نیست.
راه فی نفسه باز است و هدف ظالم از ممانعت، اخاذی و گرفتن مال است و از طرفی، مکلف می‌تواند بدون اینکه به عسر و حرج بیفتد با پرداخت مقداری مال، این ممانعت را مرتفع سازد. در این صورت حج بر او واجب است.
مثل فرض دوم است با این تفاوت که پرداخت مال به این شخص از جانب مکلف موجب حرج شدید برای او می‌شود. در این صورت حج بر او واجب نیست.
