درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: ولایت فقیه

قبل از ورود به بحث می گوییم که آیت الله مؤمن و آیت الله طاهری بحث ولایت فقیه را مطرح کرده اند و آیت الله مؤمن آن را به شکل مفصل بحث کرده است. همچنین در فقه القرآنِ ما هم این بحث ذکر شده است.

بحث به اینجا رسید که گفتیم: تمام مجامع انسانی قوانینی دارند زیرا انسان قادر و مختار است و اگر قانون نداشته باشد زندگی او به هرج و مرج می انجامد. همچنین شرایع به سبب این به وجود آمدند که ما به روح اعتقاد داریم زیرا روح از عالم امر است و برای همیشه باقی می ماند و قوانین مربوط به آن باید از طریق وحی صادر شود که همان تشریع است.

همچنین تقنین با تشریع فرق دارد و متصدی اجرای آنها متفاوت می باشد. قوانین شرعی عبارت از یک سری احکام ثابت می باشد ولی قوانین بشری قابل جابجا شدن هستند. اجرای شرع به دست خداوند است و خداوند اعلم نسبت به آن می باشد و او به مصالح و مفاسد احکام علم بیشتری دارد و او نیز ولایت بیشتری نسبت به تصدی قوانین شرعی دارد و از آنجا که خداوند فی نفسه نمی تواند متصدی اجرای آن شود آن را به رسول خدا (ص) اعطاء کرده است. از اینجا بود که ادله ی ولایت رسول خدا (ص) را مطرح کردیم. رسول خدا (ص) غیر از ابلاغ، اجرائیات را نیز بر عهده داشتند و بر این اساس عزل و نصب هایی داشتند و یا به رؤسای ادیان دیگر نامه می نوشتند و قرادادهای صلح را امضاء می کردند و جنگ هایی را بر پا می نمودند.

سپس به آیه ی دوم رسیدیم که مربوط به داستان زینب بنت جحش بود: ﴿وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ‌ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبيناً﴾[1] و آن را مفصلا بحث کردیم.

آیه ی سوم آیاتی است که امر به اطاعت از خدا و رسول می کند مانند: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ‌ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ في‌ شَيْ‌ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكَ خَيْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْويلا﴾[2]

این قبیل آیات در قرآن مجید بسیار است.

در آیه ی فوق لفظ ﴿أَطيعُوا﴾ تکرار شده است یعنی هم خدا را اطاعت کنید و هم رسول را اطاعت نمایید. مقصود این نیست که وقتی رسول نسبت به نماز چیزی فرمود او را اطاعت کنید زیرا با نماز خواندن ما خدا را اطاعت می کنیم. مراد از اطاعت از رسول این است که اگر در مورد جهاد چیزی فرمود مثلا اسامه را فرمانده ی لشکر جنگ با روم قرار داد باید از او اطاعت کرد همچنین اگر در موردی مانند حدیبیه صلحی را امضاء کرد نباید با او مخالفت نمود کما اینکه جمعی در صلح حدیبیه با حضرت مخالفت کردند.

در آیه ی دیگر این نکته با تأکید بیشتری مطرح می شود: ﴿فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا في‌ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْليماً﴾[3] در آیه ی قبل آمده است که وقتی اختلاف دارید باید به خدا و رسول مراجعه کنید که این در مورد مسائل قضا می تواند باشد که یکی از شاخه های مهم حکومت است. حتی بعضی که حکومت را نتوانستند اثبات کنند قضاوت را ثابت دانسته اند.

ولی این آیه می گوید که آنها ایمان نمی آورند مگر اینکه شما (رسول خدا (ص) را حَکَم و حاکم قرار دهند (به نظر ما حَکَم با حاکم فرق دارد. هر کسی می تواند حَکَم باشد ولی حاکم کسی است که مسأله را از لحاظ شرعی بررسی کند و نتیجه را اعلام نماید.) و بعد از آنکه رسول خدا (ص) حکمی را صادر کردید حتی در قلب خود نیز احساس حرج و ضیق و ناراحتی نکنند. (البته بحث ما در رسول خدا (ص) است که معصوم است نه در ولیّ فقیه که از مقام عصمت برخوردار نیست).

احکام حکومتی در فقه ما از احکام عبادی بسیار بیشتر است که این نقش ولایت را برجسته می کند.

در آیه ی دیگر می خوانیم: ﴿قُلْ أَطيعُوا اللَّهَ‌ وَ الرَّسُولَ‌ فَإِنْ‌ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرينَ﴾[4]

و یا ﴿وَ أَطيعُوا اللَّهَ‌ وَ الرَّسُولَ‌ لَعَلَّكُمْ‌ تُرْحَمُونَ﴾[5]

و مانند: ﴿وَ أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ احْذَرُوا فَإِنْ‌ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّما عَلى‌ رَسُولِنَا الْبَلاغُ الْمُبينُ﴾[6]

و همچنین در مورد: ﴿وَ أَطيعُوا اللَّهَ‌ وَ رَسُولَهُ‌ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ﴾[7] و آیات متعدد دیگری از سوره ی انفال.

و مانند: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ‌﴾[8]

این آیات به ما می گوید که رسول خدا (ص) همان گونه که نبی است متصدی اجرای احکام نیز می باشد. بنا بر این دین ما از سیاست جدا نیست زیرا همان رسول خدا (ص) که دستور به نماز می دهد دستور به احکام حکومتی نیز می دهد.