درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: ولایت فقیه و ادله ی آن

بحث به اینجا منتهی شد که جوامع بشری به حکم فطرت و خلقت و طبیعت خود چون اجتماعی و مختار هستند نیازمند به قانون می باشند. آنها همچنین به قانونگذار و مجری قانون نیز احتیاج دارند. از بدو خلقت اجتماعی انسان تا الآن این مسأله وجود داشته است که به قانونگذار و مجری احتیاج بوده است و اگر چنین نباشد هرج و مرج و زندگی جنگلی بار می آید و هر کس که قوی تر باشد غلبه می کند.

اما ملّییون یعنی کسانی که به دینی از ادیان آسمانی اعتقاد دارند علاوه بر قانون، به شریعت و احکامی خاص نیز اعتقاد دارند. در اینجا نیز به حکم کننده و متصدی اجرا احتیاج است و اگر حکم کننده و متصدی اجرا نداشته باشد حیات روحی انسان آسیب می بیند. وقتی بحث متصدی اجرا مطرح می شود به مبحث ولایت فقیه نزدیک می شویم.

در اسلام نیز قرآن از ناحیه ی خداوند نازل شده است و قرآن بیانگر همه چیز می باشد.

وقتی احکام به انسان ها تکلیف می شود باید قابلیت انبعاث هم وجود داشته باشد به همین دلیل به دیوار نمی توان امر کرد که نماز بخوان. حتی به قول امام قدس سره به فردی مانند خروسچف که بی ایمان است نیز نمی توان امر کرد که نماز بخواند.

به هر حال این شریعت متصدی اجرا می خواهد. همان خدایی که این احکام را صادر کرده است برای آن مجری هم معین کرده است. ما اعتقاد داریم که رسول خدا (ص) علاوه بر آورنده ی احکام، مجری و متصدی اجرای آن نیز می باشد. بنا بر این وقتی آیاتی مانند حد زدن به زانی و زانیه و یا قطع دست سارق و یا مجازات محارب و مانند آن مطرح می شود، رسول خدا (ص) متصدی اجرای آنها می باشد. اینکه رسول خدا (ص) مجری احکام نیز می باشد احتیاج به دلیل دارد:

یک دلیل آن آیه ی ﴿النَّبِيُ‌ أَوْلى‌ بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾[1] می باشد. استدلال این گونه است که نبی یکی از القاب پیغمبر اکرم (ص) است و از «نبأ» گرفته شده و به معنای گرفتن خبر است و اگر نبی مأموریت ابلاغ هم داشته باشد رسول نامیده می شود. یکی از شؤون رسول خدا (ص) نبی بودن است به همین دلیل احکامی در اسلام وجود دارد که رسول خدا (ص) آنها را به مردم اعلام نکرده است بلکه به امیر مؤمنان سپرده است و حضرت نیز به امام بعد از خود از این رو در عصر صادقین علیهما السلام احکامی بیان شده است که از رسول خدا (ص) شنیده نشده است و حتی شاید احکامی هم وجود داشته باشد که امام زمان (عج) بیان فرموده باشد.

به هر حال می دانیم که مؤمنین حق تصرف مشروع در اموال خود را دارند ولی پیغمبر در این حق از مؤمنان بر خودشان پیشی دارد.

جنگ و صلح که از احکام حکومتی است به دست رسول خدا (ص) بوده است از این رو در حضرت در جنگ ها مخصوصا در سریه ها حضور داشتند و یا مانند صلح حدیبیه را امضاء کردند با آنکه بسیاری از مشاورین حضرت مخالف بودند.

در اینجا بعضی شبهه می کنند که آیا ولیّ فقیه می تواند به کسی بگوید که همسرش را طلاق دهد و یا جلوی کسی که می خواهد همسرش را طلاق دهد بگیرد؟ همان گونه که رسول خدا (ص) به زید فرمود: ﴿أَمْسِكْ‌ عَلَيْكَ زَوْجَكَ﴾[2]

به هر حال، آیه ی ﴿النَّبِيُ‌ أَوْلى‌ بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ﴾ دلالت بر این دارد که حاکمیت یکی از شؤون رسول خدا (ص) است. حضرت در مقام عمل نیز کارهای حاکمیتی بسیاری انجام دادند. به نظر ما حضرت، حاکمیت خود را از مکه شروع کردند و آن زمانی بود که دستور هجرت به حبشه را صادر کردند. همچنین است در مورد جریان شعب ابی طالب هرچند ظواهر حکومتی بیشتر در مدینه بروز کرد. حتی حضرت در مدینه کارهای قضاوتی نیز انجام می داد و از جمله آن دخالت ایشان در مشکل نصب حجر الاسود بود که جلوی دعوای اقوام مختلف را گرفت که هر کسی می خواست آن را نصب کند که عبای خود را پهن کردند و هر کدام یک طرف آن را گرفت و بلند کرد.

همچنین دستور ایشان به خوابیدن امیر مؤمنان ع در بسترشان هنگام هجرت از مکه به مدینه از جمله احکام حکومتی حضرت است. همچنین دستور حضرت به اینکه امیر مؤمنان فواطم ثلاث را باید از مکه به مدینه ببرد و یا امانات او را پرداخت کند.

به هر حال علماء بیشتری که ولایت فقیه را بحث کرده اند به این آیه تمسک کرده اند.

آیه ی دوم: ﴿وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ‌ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبيناً﴾[3]

مراد از «قضی» قضاوت نیست و مراد از «امر» مطلبی وسیع تر از قضاوت می باشد و به معنای دستور است. شأن نزول آیه نیز مطلب غیر قضایی است و در مورد عروس کردن خانمی است که خیال می کرد حضرت برای خودش می خواست ولی پیغمبر اکرم (ص) برای زید می خواست او را عروس کند.

بر اساس این آیه کسی حق ندارد در مقابل دستور رسول خدا (ص) بایستد و از خودش نظر بدهد.

ان شاء الله در جلسه ی آینده این آیه را بیشتر توضیح می دهیم.