< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد محمد یزدی

97/02/18

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مجسمه سازی

از آیات و روایات تا آنجا که خواندیم نتوانستیم حرمت قطعیه را در مورد مجسمه سازی استفاده کنیم.

در باب نماز مصلی هم چند روایت وارد شده است که البته ممکن است ارتباط مستقیمی با بحث ما نداشته باشد ولی به هر حال می تواند به بحث کمک کند:

عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ ع‌ أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الْبَيْتِ يَكُونُ عَلَى بَابِهِ‌ سِتْرٌ فِيهِ‌ تَمَاثِيلُ أَ يُصَلَّى فِي ذَلِكَ الْبَيْتِ قَالَ لَا قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْبُيُوتِ يَكُونُ فِيهَا التَّمَاثِيلُ أَ يُصَلَّى فِيهَا قَالَ لَا.[1]

مراد از تماثیل در اول روایت همان تصاویر است زیرا چیزی که روی پرده قرار می گیرد نمی تواند مجسمه باشد. البته در مورد دوم می تواند به معنای مجسمه باشد.

جالب اینکه در روایات باب آمده است که اگر در خانه ای یهودی و مسیحی باشد می توان نماز خواند ولی اگر مجوسی باشد نمی توان. این در حالی است که علماء حکم مجوسی را با یهودی و نصاری یکی می دانند.

 

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ إِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَانِي فَقَالَ إِنَّا مَعَاشِرَ الْمَلَائِكَةِ لَا نَدْخُلُ بَيْتاً فِيهِ كَلْبٌ وَ لَا تِمْثَالُ جَسَدٍ وَ لَا إِنَاءٌ يُبَالُ‌ فِيهِ‌.[2]

این روایت اطلاق دارد و هر نوع مجسمه ای چه از ذوی الارواح باشد یا نه را شامل می شود. (مگر اینکه آن را با سایر روایات مقید کنیم.)

به هر حال از این روایت استفاده می شود که نماز را نباید در چنین منزلی خواند مانند روایاتی که می فرماید که در حمام نباید نماز خواند.

 

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ جَمَاعَةٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا عَنِ التَّمَاثِيلِ فِي الْبَيْتِ فَقَالَ لَا بَأْسَ إِذَا كَانَتْ عَنْ يَمِينِكَ وَ عَنْ شِمَالِكَ وَ مِنْ خَلْفِكَ أَوْ تَحْتِ رِجْلِكَ وَ إِنْ كَانَتْ فِي الْقِبْلَةِ فَأَلْقِ‌ عَلَيْهَا ثَوْباً.[3]

در این روایت آمده است که اگر مجسمه در سمت راست و چپ و پشت سر باشد اشکال ندارد ولی اگر روبروی تو است روی آن چیزی بیندازد.

این ظاهرا دلیل بر این است که اگر انسان در حال نماز است نباید روبروی تصویر و مجسمه نماز بخواند زیرا این کار انسان را از یاد خدا مشغول می دارد. به همین دلیل نهی شده است که انسان رو به آتش، درب باز، کتاب باز و مانند آن نماز بخواند.

از مجموع آیات و روایات استفاده می شود که مجسمه علی الخصوص در صدر اسلام که بت پرستی رواج داشته است منصرف به همان بت پرستی می باشد و بدین جهت غالب این روایات نبوی می باشد. به هر حال، مجسمه ای که برای پرستش ساخته می شود یقینا اشکال دارد و خرید و فروش چنین مجسمه ای و نگهداری آن همه حرام می باشد و حتی خرید و فروش مواد اولیه ی آن نیز اشکال دارد همانند انگور که آن را نمی توان به کسی که شراب درست می کند فروخت. چنین مجسمه ای که برای بت پرستی است حتی اگر ناقص باشد همچنان جایز نیست. بنا بر این اینکه بعضی گفته اند که اگر مجسمه ناقص باشد اشکالی ندارد به نظر ما صحیح نیست.

اما اگر مجسمه را برای پرستش نسازند و برای ساخت آن غرض های عقلایی وجود داشته باشد مثلا برای معرفی یک شخصیت تاریخی باشد اشکال ندارد. بر همین اساس است مجسمه ی مومیایی فرعون که در مصر است. خداوند نیز در قرآن می فرماید: ﴿فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ‌ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً[4] بنا بر این خداوند اراده فرموده بود که پیکر فرعون باقی بماند تا درس عبرتی برای دیگران باشد.

بله اگر نگهداری مجسمه ی فرعون برای احترام و تجلیل از او باشد به این معنا که روزی پادشاه مقتدری بوده است حرام است.

صدوق در این مورد می فرماید: ولا تصلّ وقدّامك تماثيل، ولا في بيت فيه تماثيل ، ولا في بيت فيه بول مجموع و لا فی بیت فیه کلب.[5]

 

در روایتی نیز می خوانیم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ أَبِيهِ عَمْرِو بْنِ إِبْرَاهِيمَ الْهَمْدَانِيِّ رَفَعَ الْحَدِيثَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‌ لَا بَأْسَ أَنْ يُصَلِّيَ الرَّجُلُ وَ النَّارُ وَ السِّرَاجُ‌ وَ الصُّورَةُ بَيْنَ يَدَيْهِ إِنَّ الَّذِي يُصَلِّي لَهُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ.[6]

در این روایت تعلیل شده است که خدایی که انسان با او در نماز صحبت می کند از مجسمه ای که روبروی اوست نزدیک تر است. بنا بر این به این روایت حتی می شود بر جواز نگهداری تصویر استدلال کرد.

این روایت قرینه می شود که روایات ناهیه در نماز خواندن در روبروی مجسمه مکروه است. مانند نماز در حمام. کراهت در این موارد دلالت بر اقل ثوابا دارد.

همچنین صدوق در کتاب هدایة می فرماید: تكره الصلاة في القبور، و الماء، و الحمام، و قرى النمل، و معاطن الإبل، و مجرى الماء، و السبخة... و في بيت فيه التماثيل، إلا أن تكون بعين واحدة، أو قد غير رءوسها.[7]

شیخ مفید متوفای 412 در مقنعه می فرماید: وكل ما حرمه الله تعالى، وخطره على خلقه، فلا يجوز الاكتساب به، ولا التصرف فيه. فمن ذلك عمل الخمر في الصناعة، وبيعها في التجارة. وعمل العيدان والطنابير، وسائر الملاهي محرم، والتجارة فيه محظورة وعمل الأصنام والصلبان والتماثيل المجسمة والشطرنج والنرد وما أشبه ذلك حرام، وبيعه وابتياعه حرام.[8]

شیخ مفید ساختن مجسمه را حرام می داند چون مانند شطرنج جزء ملاهی است.

بنا بر این اگر مجسمه برای کارهای حلال باشد اشکال ندارد مخصوصا مجسمه هایی که دست در آن دخالت ندارد و با کارخانه می سازند و امام قدس سره در تحریر نیز به آن اشاره می کند. البته اگر برای پرستش باشد همه نوع آن به هر روشی که باشد حرام می باشد.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo