درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: مجسمه سازی

گفتیم جمعی معتقد هستند که مجسمه سازی مطلقا کتابا و سنة و نصا و فتوی حرام است. به دلالت روایات رسیده ایم:

فِي الْخِصَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمِيثَمِيِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ‌ ثَلَاثَةٌ يُعَذَّبُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ- مَنْ صَوَّرَ صُورَةً مِنَ الْحَيَوَانِ يُعَذَّبُ حَتَّى يَنْفُخَ فِيهَا وَ لَيْسَ بِنَافِخٍ فِيهَا وَ الْمُكَذَّبُ فِي مَنَامِهِ (خوابی دروغین نقل کند) يُعَذَّبُ حَتَّى يَعْقِدَ بَيْنَ شَعِيرَتَيْنِ (بین دو جو گره بزند) وَ لَيْسَ بِعَاقِدٍ بَيْنَهُمَا وَ الْمُسْتَمِعُ إِلَى حَدِيثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ كَارِهُونَ (استراق سمع کند) يُصَبُّ فِي أُذُنِهِ الْآنُكُ وَ هُوَ الْأُسْرُبُ‌ (در گوشش سرب می ریزند).[1]

این روایت صحیحه است

در روایت مشابه دیگری می خوانیم:

فِي الْخِصَالِ عَنِ الْخَلِيلِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الدُّبَيْلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ سُفْيَانَ عَنْ أَيُّوبَ السَّخْتِيَانِيِّ عَنْ عِكْرِمَةَ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ مَنْ صَوَّرَ صُورَةً عُذِّبَ وَ كُلِّفَ أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا وَ لَيْسَ بِفَاعِلٍ وَ مَنْ كَذَبَ فِي حُلُمِهِ عُذِّبَ وَ كُلِّفَ أَنْ يَعْقِدَ بَيْنَ شَعِيرَتَيْنِ وَ لَيْسَ بِفَاعِلٍ وَ مَنِ اسْتَمَعَ إِلَى حَدِيثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ كَارِهُونَ يُصَبُّ فِي أُذُنَيْهِ الْآنُكُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ قَالَ سُفْيَانُ الْآنُكُ الرَّصَاصُ. [2]

از ذیل این روایت استفاده می شود که ذیل روایت قبلی که می گوید: وَ هُوَ الْأُسْرُبُ‌ از راوی است نه از امام زیرا در ذیل این روایت آمده است: قَالَ سُفْيَانُ الْآنُكُ الرَّصَاصُ

تقریب استدلال به این است که اگر کسی را مکلف به انجام کار محال کنند برای این است که می خواهند او را عذاب کنند.

دیگر اینکه تصویر در اینجا اعم از تصویر و تمثیل است. که البته در مورد تصویر کسی قائل به حرمت نشده است.

البته از اینکه روایت می فرماید: مَنْ صَوَّرَ صُورَةً مِنَ الْحَيَوَانِ يُعَذَّبُ حَتَّى يَنْفُخَ فِيهَا وَ لَيْسَ بِنَافِخٍ فِيهَا یعنی عذاب او تا ابد ادامه دارد زیرا او هرگز نمی تواند در آن روح بدمد.

اما در دو مورد دیگری که امام علیه السلام نقل می کند که کسی خواب دروغ نقل کند و یا استراق سمع کند نیز همین تعبیر آمده است و بعید است که عذاب آنها ابدی باشد.

البته خواب گاه تخیلی است که به سبب زیاد خوابیدن یا نامناسب بودن وضعیت مزاجی و سنگین بودن معده آنها را می بیند.

استراق سمع نیز حرام است و در قرآن نیز در این مورد آیاتی وجود دارد و همان که حضرت رسول به بعضی از همسرانش مطلبی را به شکل سرّ فرمود و او سرّ رسول خدا (ص) را نگه نداشت و خداوند از طریق جبرئیل پیغمبر اکرم (ص) را آگاه کرد.

خلاصه اینکه خواب دروغ و استراق سمع حرام است از این رو باید مجسمه سازی هم حرام باشد. همچنین کسی را برای کار حلال و مکروه عذاب نمی کنند.

البته عذاب شدن مزبور ممکن است به سبب تشبه آن فرد به خالق باشد همان گونه که در جلسه ی گذشته به آن اشاره کردیم.

این نکته نیز باید مد نظر باشد که اگر بخواهند حرمت چیزی را بیان کنند آن را با نهی صریح بیان می کنند. نه اینکه بگویند اگر کسی این کار را بکند به او می گویند که در آن روح بدمد یا بین دو جو گره بزند و مانند آن.

همچنین بعید است که خواب دروغ و یا استراق سمع تا این مقدار عذاب وجود داشته باشد.

مضافا بر اینکه کسی را در روز قیامت تکلیف نمی کنند بنا بر این معنا ندارد که کسی را تکلیف کنند که در چیزی روح بدمد و یا بین دو جو گره بزند.

حال تصور شود که گاه ممکن است خواب دروغین برای خوشحال کردن کسی باشد و یا استراق سمع برای کمک به حکومت باشد. در زمان نیز گاه به حکم قاضی تلفن افراد کنترل می شود و یا گاه برای اصلاح ذات البین دروغ گفته می شود.

خلاصه اینکه ممکن است فی الجمله تصویرگری و مجسمه سازی حرام باشد ولی علی الاطلاق نمی توان به آن فتوا داد. البته قبیح بودن و مبغوض بودن این کار را می توان متوجه شد.

بنا بر این اینکه بعضی گفته اند که هر چیزی که در آن وعده ی آتش در روز قیامت داده شود آن گناه از گناهان کبیره است در نتیجه مجسمه سازی نیز گناه کبیره است زیرا فرد را موظف می کنند در آن روح بدمد و تا ندمد او را عذاب می کنند و عذاب هم فقط با آتش است استدلال صحیحی نیست. همان گونه که گفتیم مراد از این روایات عدم تشبّه به خالق است.