درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: مجسمه سازی

گفتیم جمعی معتقد هستند که مجسمه سازی مطلقا کتابا و سنة و نصا و فتوی حرام است. به دلالت روایات رسیده ایم:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَيْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ زَيْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِي حَدِيثِ‌ الْمَنَاهِي‌ قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ التَّصَاوِيرِ وَ قَالَ مَنْ صَوَّرَ صُورَةً كَلَّفَهُ اللَّهُ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ- أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا وَ لَيْسَ بِنَافِخٍ وَ نَهَى أَنْ يُحْرَقَ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْحَيَوَانِ بِالنَّارِ وَ نَهَى عَنِ التَّخَتُّمِ بِخَاتَمِ صُفْرٍ أَوْ حَدِيدٍ وَ نَهَى أَنْ يُنْقَشَ شَيْ‌ءٌ مِنَ الْحَيَوَانِ عَلَى الْخَاتَمِ. [1]

در سند شعیب بن واقد کسی است که فقط یک روایت دیگر از او نقل شده است.

تقریب استدلال به این است که در روز قیامت کسی که چیزی کشیده است را مأمور می کنند در آن روح بدمد. این قرینه بر آن است که مراد نقاشی نیست بلکه مجسمه است. بنا بر این منظور از «تصاویر» «تماثیل» می باشد. همچنین مراد تماثیل ذوی الارواح می باشد. دیگر اینکه او نمی تواند روح بدمد و در عین حال، به انجام آن مکلف شده است و این علامت آن است که عذاب خواهد شد.

البته از این روایت می توان استفاده کرد که تصویر ذی روح (و نه صرفا مجسمه ی آن) نیز حرام است و در نتیجه به طریق اولی مجسمه حرام می باشد.

در این روایت امام صادق علیه السلام نقل کرده است که رسول خدا (ص) نهی کرده است. اما مشخص نیست که صیغه و ماده ی نهی در آن چه بوده است و فقط اجمالا می دانیم که تصویرگری و مجسمه سازی امری مبغوض باشد ولی نمی دانیم آیا به حد حرمت هم رسیده است یا نه. مبغوض می تواند کراهتی باشد و می تواند تحریمی باشد. بله اگر عین کلام رسول خدا (ص) ذکر می شد و حضرت می فرمود: «لا تصوّروا» صیغه ی نهی دلالت بر حرمت داشت ولی نمی دانیم حضرت به چه لفظی نهی فرمود.

حتی می توان گفت در این روایت قرینه بر این وجود دارد که نهی، حرمتی نیست. زیرا در ادامه می فرماید: حیوان موذی را با آتش نسوزانید. یا انگشتر آهن در دست نکنید. این امور نمی تواند حرام باشد.

همچنین شاید وجه نهی از نقاشی و مجسمه سازی ذی روح این باشد که این کار نوعی تشبه به خالق است و به همین دلیل نهی شده است از اینکه حیوانی را با آتش بسوزانند زیرا عذاب با آتش نیز مخصوص خداوند می باشد و اگر کسی این کار را انجام دهد این کار نوعی تشبه به خالق تلقی می شود. بنا بر این مراد این نیست که کسی که نقاشی یا مجسمه درست کرده است را به سبب حرمت این کار مأمور می کنند که روح در آن بدمد بلکه او را به سبب تشبه به خالق مأمور می کنند که در آن روح بدمد.

اضافه بر آن حضرت عیسی با دست خود مجسمه ی گلی در قالب پرنده ای می ساخت و در آن می دمید و زنده می شد. واضح است که پرنده، حیوان ذی روح است و در ن می توان مجسمه ی آن را ساخت کما اینکه عیسی ع این کار انجام می داد. البته این کار حضرت عیسی یک نوع معجزه بود و شاید نتوان آن را به ما نحن فیه قیاس کرد.

اضافه بر اینکه سند روایت فوق محکم نیست.

در روایت دیگری می خوانیم:

فِي الْخِصَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمِيثَمِيِّ عَنْ هِشَامِ بْنِ أَحْمَرَ وَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ‌ ثَلَاثَةٌ يُعَذَّبُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ- مَنْ صَوَّرَ صُورَةً مِنَ الْحَيَوَانِ يُعَذَّبُ حَتَّى يَنْفُخَ فِيهَا وَ لَيْسَ بِنَافِخٍ فِيهَا وَ الْمُكَذَّبُ فِي مَنَامِهِ (خوابی دروغین نقل کند) يُعَذَّبُ حَتَّى يَعْقِدَ بَيْنَ شَعِيرَتَيْنِ (بین دو جو گره بزند) وَ لَيْسَ بِعَاقِدٍ بَيْنَهُمَا وَ الْمُسْتَمِعُ إِلَى حَدِيثِ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ كَارِهُونَ (استراق سمع کند) يُصَبُّ فِي أُذُنِهِ الْآنُكُ وَ هُوَ الْأُسْرُبُ‌ (در گوشش سرب می ریزند).[2]

ان شاء الله در جلسه ی آینده این روایت را بحث می کنیم.