درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: مسأله ی نسب

قبل از شروع بحث این نکته را توضیح می دهیم که اصل اولیه در شبهات حکمیه برائت است. ادله ی آن نیز روایات معروفی مانند «کل شیء طاهر حتی تعلم انه قذر» یا «کل شیء حلال حتی تعرف انه حرام» و مانند آن است. البته این مسأله نباید با شبهه ی موضوعیه و محصوره اشتباه شود که در آن قدر متیقن وجود دارد. مثال معروف آن نماز خواندن در چهار جهت است برای کسی که جهت قبله را نمی شناسد. اگر متیقنی در کار هست ولی بین دو یا چند مورد است باید احتیاط کرد تا آن متیقن را به دست بیاورند. ولی بحث ما در جایی است که قدر متیقنی در کار نیست. همچنین بین شبهه ی محصوره و غیر محصوره فرق است. در شبهه ی محصوره باید احتیاط کرد ولی در غیر محصوره لازم نیست زیرا در روایت مشهوری آمده است: أَ مِنْ أَجْلِ مَکانٍ وَاحِدٍ یجْعَلُ فِیهِ الْمَیتَةُ حُرِّمَ فِی جَمِیعِ الْأَرَضِینَ[1] . که غذای حرامی در بازار بود که امام می فرماید: به سبب یک یا چند مورد غذای حرام نمی توان از کل سوق اجتناب کرد مگر در موردی که یقین پیدا کنیم که حرام است.
به هر حال بحث در نسب بود که گفتیم یک امر واقعی است و آیات مختلف قرآنی بر آن دلالت دارد از جمله: ﴿وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ﴾[2] که خداوند قسم به پدر و آن کسی را که به وجود می آورد قسم می خورد. والد و ولد یک اصل مسلم قرآنی است که ملاک اصلی آن مسأله ی نطفه است.

همچنین است در مورد ﴿لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ‌﴾[3] که وقتی می خواهند بچه را شیر دهند اگر مادر درخواست مبلغی داشت نه پدر باید ضرر ببیند نه مادر بلکه باید ملاحظه ی هر دو شود. از این آیه استفاده می شود که ولد و والد و والده ریشه ی شرعی دارد که همان مسأله ی نکاح است.

همچنین است در مورد آیه ی ارث که می فرماید: ﴿يُوصيكُمُ اللَّهُ في‌ أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ‌ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ﴾[4] ذِکر اولاد در اینجا همان فرزندان دختر و پسر هستند. همچنین است در مورد آیه ی ﴿لِلرِّجالِ‌ نَصيبٌ‌ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ﴾.[5] همین مضمون در آیات دیگر نیز ذکر شده است. یا آیه ی ﴿وَ أُولُوا الْأَرْحامِ‌ بَعْضُهُمْ‌ أَوْلى‌ بِبَعْضٍ﴾[6] که به درجات و طبقات ارث اشاره می کند.

از مجموع این آیات یقین حاصل می شود که در شرع مسأله ای به نام نسب وجود دارد که شارع به آن عنایت دارد و بر آن احکامی را مترتب کرده است. همچنین است در مورد مسائلی اخلاقی که مرتبط با نسب است مانند آیۀ: ﴿وَ قَضى‌ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاه‌ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍ‌ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَريماً﴾[7] حتی خداوند در این آیه احسان به والدین را در کنار پرستش خود قرار داده است.

حال که نسب تا این اندازه مهم است در جایی که مسأله ی نطفه بخواهد این مسأله را خدشه دار کند حرام می باشد.

توضیح اینکه مثلا در قرآن می خوانیم: ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ‌ أُمَّهاتُكُمْ‌ وَ بَناتُكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خالاتُكُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ...﴾[8] اینها محرمات هستند یعنی نکاح با آنها جایز نیست. حال اگر اسپرم مردی را با تخمک یکی از این محرمات ترکیب کنند قانون نسب از بین می رود در نتیجه انجام این کار حتی در آزمایشگاه هم حرام است.

بنا بر این هر جا در طبیعت قانون نسب، تحقق نطفه را اجازه می دهد در صنعت هم صحیح است ولی در غیر آن جایز نیست. بنا بر این اسپرم و تخمک دو غریبه را می توان با هم مخلوط کرد زیرا آن دو در خارج می توانستند با هم ازدواج کنند.