درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: رحم استیجاری و وجود نسب

مسأله ی نسب به دو جزء اصلی که نطفه را تشکیل می دهد مرتبط می باشد که همان اسپرم مرد و تخمک زن می باشد. صاحب اسپرم، پدر و صاحب تخمک مادر می باشد.

ما منکر اینکه غذا در اخلاق و روحیات تأثیر دارد نیستیم این بحث را در باب رضاع مفصلا بحث کردیم و روایاتی در این مورد آمده است که اگر می خواهید برای بچه دایه بگیرید بچه را به یهودیه و نصرانیه و نامسلمان ندهید بلکه به زن مسلمانی که حلال و حرام را مراعات می کند بدهید زیرا شیر اثر می کند. بنا بر این خصوصیات اخلاقی مادر استیجاری به فرزند منتقل می شود ولی اینها موجب محرمیت نمی گردد.

حتی بعضی از معاصرین که احتمال داده اند مادر استیجاری همانند رضاع موجب محرمیت شود ولی ما در جلسه ی گذشته بیان کردیم که این کار قیاس است و در مذهب ما قیاس وجود ندارد.

بعضی تصور کرده اند که نسب یک امر عرفی است و هر کس عرفا پدر و مادر شخصی باشد در واقع نیز پدر و مادر او محسوب می شود. چنین تصوری باطل است زیرا پدر و مادر باید واقعی باشند و منتسب به نطفه باشند. در باب ارث که گفته می شود ﴿وَ أُولُوا الْأَرْحامِ‌ بَعْضُهُمْ‌ أَوْلى‌ بِبَعْضٍ﴾[1] همه بر اساس نسب محاسبه می شود که وارثان را به سه طبقه تقسیم می کنند.

همچنین است در مورد ﴿حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً﴾[2] مادر بودن به نطفه منتسب شده است که آن را با سختی حمل می کند و با سختی وضع می کند.

همچنین است در مورد ﴿وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ‌ أَوْلادَهُنَ‌﴾[3] که والده مادر کسی است که نطفه را پرورش می دهد. همچنین در مورد ﴿وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ‌ بِوالِدَيْهِ حُسْناً﴾[4] که والدین صاحبان نطفه هستند.

بنا بر این نسب یک حقیقت شرعیه است و در شرع برایش حدود مشخصی در نظر گرفته شده است.

در روایات هم نکات بسیاری در این مورد ذکر شده است مانند آنچه رسول خدا (ص) به امیر مؤمنان ع می فرماید که یا علی من و تو از یک نسب و یک شاخه هستیم و ما بقی شیعیانِ ما از شاخه ی دیگری می باشند.

همچنین در روایات به قبائل و عشیره و مانند آن به شکل فراوان اشاره شده است.

البته غذا نیز در نطفه اثر می گذارد و به همین دلیل یک سری از نوشیدنی ها و غذاها حرام شده است زیرا آنها در روح انسان اثر می گذارد.

مادر رضاعی نیز مجعول شرعی است و شارع آن را جعل کرده است مانند: ﴿أُمَّهاتُكُمُ اللاَّتي‌ أَرْضَعْنَكُمْ‌﴾[5] در روایات هم آمده است که يَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا يَحْرُمُ‌ بِالنَّسَب‌. که مادر و خواهر غیره از طریق رضاع به وجود می آید همان گونه که در نسب وجود دارد. اما کسی که نطفه ای را در رحم خود پرورش داده است نمی تواند مانند مادر رضاعی او باشد و محرمیت در آن به وجود نمی آید. البته می توان قائل به احتیاط شد ولی بی دلیل نباید دایره را با إعمال احتیاط بر افراد تنگ کرد.

به هر حال نسب بسیار مورد اهتمام شارع است و جلوگیری از ارتباط نامشروع و مشکوک همه برای حفظ نسب و عدم اختلاط میاه است.

در روایتی هم هست که پیرمردی بود که دختری جوان گرفت و بعد دختر که باکره بود آبستن شد. او نزد رسول خدا (ص) آمد و جریان را عرض کرد. حضرت فرمود: رحم زن راه های متعددی دارد و راه بول با حیض و راه قبل از نطفه با هم فرق دارد. مشابه همین قضیه در زمان عثمان اتفاق افتاد و عثمان دستور به حد داد و امیر مؤمنان ع با خبر شد و پرسید که آیا منی را به دهانه ی فرج ریخته است یا نه و وقتی پیرمرد اقرار کرد حضرت فرمودند که فرزند مال خودتان است و رحم مایع را جذب کرده است و در روایت است که آن فرزند سرآخر جوان خوبی شد.

حتی در جایی که بچه از راه زنا تولید می شود زانی اگر شناخته شده است پدر اوست و باید نفقه ی نوزاد را بدهد و حضانت او را هم باید به زانیه سپرد.

به هر حال، در طبیعت بدون ترکیب اسپرم و نطفه نسلی تولید نمی شود. حتی در مورد جوجه نیز باید نطفه ی خروس در تخم مرغ باشد. بنا بر این این گونه نیست که هر تخم مرغی در شرایط مخصوص تبدیل به جوجه شود.

بنا بر این هر جا که در طبیعت، اسپرم را با تخمک می توان ترکیب کرد در محیط آزمایشگاهی هم می توان آنها را ترکیب کرد و الا جایز نیست. بنا بر این اگر اسپرم را از برادر و تخمک را از خواهر بگیرند نسب به هم می خورد از این رو ترکیب این دو در آزمایشگاه هم حرام است.

باید توجه داشت که طبق صریح قرآن تمامی انسان ها در حال خسران و زیان دیدن هستند: ﴿إِنَّ الْإِنْسانَ لَفي‌ خُسْرٍ﴾[6] بعد چند طائفه استثناء شده اند: ﴿إِلاَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ﴾[7] یکی از طرق ایمان به خداوند این است که بدانیم حیات از ذات او نشئت می گیرد و خداوند در طبیعت دو جزء از یک جفت را با هم ترکیب می دهد تا موجود جدیدی به وجود آید. حتی در مورد میوه ها هم بادها موجب لقاح درخت نر و ماده می شوند.

بنا بر این ایمان به خداوند به صرف شهادتین حاصل نمی شود بلکه باید باور داشت که حیات کلی، علم و قدرت و اراده ی کلی همه و همه از خداوند است و حد و نهایت هم ندارد. این صفات نه اول دارد نه آخر و همیشه در ذات خداوند وجود داشته است و ازلی و ابدی می باشد و خداوند ماهیّت ندارد.

همچنین ما باید در برابر حوادث و مشکلات یکدیگر را به حق و صبر سفارش کنیم و خودمان نیز صبر نماییم.