درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: توالد و تناسل

در جلسه ی گذشته از آیات شریفه استفاده کردیم که همواره از نسل آدم خلیفة اللهی در زمین خواهد بود. دوام و بقاء نسل آدم در روی کره ی زمین از طریق ماء مهین انجام می گیرد همان گونه که خداوند می فرماید: ﴿ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِينٍ﴾[1]

«مهین» به معنای بی ارزش و پست است ولی در سوره ی واقعه این آب به عنوان یکی از مظاهر قدرت خدا معرفی شده است: ﴿أَ فَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُونَ‌﴾[2] ﴿أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ‌ أَمْ نَحْنُ الْخالِقُونَ﴾[3] این اشاره به وجود موجودات زنده در منی است زیرا «خلق» در برابر «جعل» و «کون» است و «خلق» غالبا به مواردی گفته می شود که حیات در کار باشد. علم امروز هم اثبات کرده است که در منی، موجودات زنده وجود دارند.

بیرون ریختن منی از طریق استمناء حرام است و مانند بول و امثال آن نیست. در روایات سخن از استمناء با دست است و آیات قرآن هم بر حرمت آن دلالت دارد آنجا که خداوند می فرماید: ﴿وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ﴾[4] ‌ ﴿إِلاَّ عَلى‌ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ﴾[5] ‌ ﴿فَمَنِ ابْتَغى‌ وَراءَ ذلِكَ‌ فَأُولئِكَ هُمُ العادُونَ﴾[6] ‌ که آیه ی اخیر دلالت بر حرمت استمناء دارد. بنا بر این هرچند منی «ماء مهین» است ولی راه استفاده از آن فقط مسأله ی نکاح است و در غیر نکاح، سفاح می باشد.

حدود ده جا مورد در قرآن این مسأله ذکر شده است که ما شما را می بریم و به جای شما قوم دیگری را می آوریم و مکررا می فرماید که گذشتگان گاه ثروتمندتر و قویتر از شما بودند ولی رفتند و شما به جای آنها آمدید.

گاه به سبب بیماری در وجود مرد و زن منی نمی تواند کار خود را انجام دهد. در اینجا بحث است که آیا صنعت می تواند در آن تصرف کند. این تصرف گاه در محل آن که رحم است صورت می گیرد و گاه در مورد منی مرد انجام می گیرد که در صلب اوست و گاه در آب زن که در ترائب که سینه های اوست.

در اینجا اصلی وجود که حتی بین معاصرین هم در آن اختلاف نظر است. به نظر ما اصل بر جواز است و بعضی تصور می کنند که اصل بر احتیاط و منع است زیرا باید در مسائل مربوط به فروج احتیاط کرد. به نظر ما اصل بر حلیت و جواز است مادامی که دلیل قطعی بر حرمت اقامه شود و الا حتی اگر در نفس الامر هم حرام باشد ما که به ظاهر باید حکم کنیم حکم به جواز می کنیم. بنا بر این می توان منی را از راه شرعی عزل کرد و به آزمایشگاه داد. حتی اگر صحت و سلامت انسانهایی متوقف بر این تحقیق باشد همه حکم به جواز می کنند حتی در جایی که احتمال حرمت است. همان گونه که در مسأله ی تشریح چنین می گویند. تشریح بدن مؤمن جایز نیست زیرا حرمت مؤمن در حالت مرگ و حیات یکسان است و باید رعایت شود ولی اگر حیات دیگران بر تشریح متوقف باشد تشریح فی الجمله جایز است.

حال اگر منی را در آزمایشگاه ببرند و بخش حیاتی آنها که همان اسپرم است که در مایع منی شناور است را جدا کنند این کار جایز است و تا اینجا عمل حرامی انجام نمی شود. همین اسپرم و قابلیت هایی که در آن است در شکل و رنگ مو و پوست و غیره تأثیر می گذارد و خداوند از طریق آن تصویرنگاری انسان را انجام می دهد همان گونه که در سوره ی انفطار می خوانیم: ﴿يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ﴾[7] ﴿الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ﴾[8] ﴿فِي أَيِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَكَّبَكَ﴾‌[9]

بنا بر این زن و شوهر در اینکه فرزندشان چه خصوصیتی داشته باشد نمی تواند نقشی داشته باشند. در میان هزاران و بلکه میلیون ها اسپرم که در مایع منی است یکی یا دو تا به اوول می رسد و وقتی یکی از آن اسپرم ها به اوول برسد دیگر مابقی نمی توانند وارد شوند.

همان گونه که منی مرد حالت پرش و دفق دارد بدن زن هم حالت جذب و پذیرش منی دارد. حتی گاه اگر دخول هم صورت نگیرد و منی در بیرون مجرا ریخته شود امکان جذب در بدن زن وجود دارد و او می تواند بچه دار شود. در زمان امیر مؤمنان علی علیهم السلام همین حالت پیش آمد که زنی باکره مایع منی را از همسرش جذب کرد و بچه دار شد. ابتدا عثمان می خواست بر او حد جاری کند که امیر مؤمنان علی علیه السلام مسأله را بر آنها واضح گردانید.

به هر حال بعد از جدا کردن اسپرم از مایع منی آن را فریز می کنند به گونه ای که اگر مدت ها بعد دوباره تحت حرارت قرار گیرد زنده می شود و می تواند منشأ حیات انسانی باشد. تا اینجا مشکل فقهی وجود ندارد.

حال گاه مرد و یا زن مبتلا به مشکل جنسی هستند و بچه دار نمی شوند که گاه آنها را از طریق قرص و دارو درمان می کنند و گاه اسپرم و اوول را در خارج رحم ترکیب می کنند و نطفه تشکیل می شود و آن را در رحم کشت می کنند. البته این کار مستلزم رؤیت عورت است که حرام است ولی گاه خود زن می تواند این کار را برای خودش انجام دهد و یا طبیب زن این کار را انجام دهد آن هم چون جنبه ی علاج دارد اشکالی ندارد. همچنین در صورت امکان شوهر می تواند این کشت را انجام دهد.

در اینجا هم نطفه را می توان در رحم همسر مرد کشت کرد و هم در رحم همسر دیگر مرد و هم در رحم زنی اجنبی و این ربطی به زنا ندارد.