درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: حق سکنی

مرحوم محقق در پایان بحث عده بحثی در مورد عده ی اماء و استبراء امه مطرح می کند. مراد از اماء همان مملوکات و کنیزان هستند که یکی از راه های حلیت آنها ملکیت آنها است و راه دیگر، ازدواج با آنها می باشد. وقتی با امه مباشرت می شود چون احمال حمل دارد هنگام فروش ذات ولد می شود و بعد از ناحیه ی سهم ولدش آزاد می شود و اگر بخواهد ازدواج کند باید استبراء شود تا مشخص شود که حامله نیست. به هر حال این بحث ها را از آنجا که مبتلی به نیست مطرح نمی کنیم.

بحث دیگر در مورد حق دیگری برای مطلقه است که عبارت است از حق سکنی. وقتی زن را طلاق می دهند (در طلاق رجعی و حتی در طلاق بائن هم گفته شده است که این حکم وجود دارد) زن باید در مسکن قبلی خود باشد و زن همان گونه که در ایام عده حق نفقه دارد حق سکنی هم دارد.

دلیل مسأله در درجه ی اول آیه ی شریفه است که می فرماید: ﴿يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذا طَلَّقْتُمُ‌ النِّساءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ وَ أَحْصُوا الْعِدَّةَ وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَ لا يَخْرُجْنَ إِلاَّ أَنْ يَأْتينَ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ لا تَدْري لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذلِكَ أَمْراً﴾[1]

در این آیه به صراحت آمده است: ﴿لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَ لا يَخْرُجْنَ﴾ اضافه ی بیوت به ضمیر «هنّ» به معنای همان بیت شوهران آنهاست و مراد از بیت شوهران همان جایی است که در آنجا زندگی می کنند حتی اگر بیت پدر و مادرشان باشد. یعنی همان جا که زندگی می کردند. در اینجا یک تکلیف به طلاق دهنده وجود دارد و آن اینکه او نباید زوجه را از خانه بیرون کند و یک تکلیف مربوط به مُطَلّقه است که نباید از خانه بیرون رود.

حق سکنی در آیه ی شریفه ی دیگری نیز آمده است: ﴿أَسْكِنُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ سَكَنْتُمْ مِنْ‌ وُجْدِكُمْ‌﴾[2] یعنی چه در خانه ی خودتان هستید یا خانه ی پدر و مادر و غیر آن هر چه باشد نباید زن را از آن بیرون کرد.

این حق همراه نفقه است و زن تا وقتی حق نفقه دارد حق سکنی هم دارد. اما اگر برای حق نفقه مشکلی پیش آید مثلا زن ناشزه شود و بعد مطلّقه شود او حق سکنی هم ندارد.

این دو تکلیف (عدم خروج زن و عدم اخراج او) همان گونه که در کلمات علماء نیز آمده است یک نوع حق الله است و با آن سکنایی که شوهر در حالت عادی با زن زندگی می کند فرق دارد.

در مسکن عادی خروج زن باید به اذن شوهر باشد ولی در اینجا زن خودش نباید بیرون رود و حتی گفته اند که برای عمره و یا حج مستحبی و یا دیدار پدر و مادر هم نمی تواند از خانه خارج شود مگر اینکه برای ادای تکلیف باشد مانند حج واجب. حتی با اذن شوهر هم نباید خارج شود.

این مربوط به حالات اختیاری است ولی اگر اضطرار پیش آید مثلا بیمار شود و باید دکتر رود خروجش مانعی ندارد.

در روایات آمده است که روز از خانه بیرون نرود و اگر خواست بیرون رود باید شب خارج شود و از نصف شب به بعد رود و قبل از طلوع فجر برگردد.

به هر حال، اگر زن فاحشه ی مبینه ای مرتکب شود هم خودش می تواند از خانه خارج شود و هم شوهر می تواند او را از خانه بیرون کند. مصداق بارز این فاحشه ی مبینه همان زنا است و خروج او هم فقط برای اجرای حد می باشد نه غیر آن.

برخی نیز گفته اند که مراد از فاحشه ی مبینه یک مفهوم کلی است و اختصاص به زنا ندارد بنا بر این اگر اهالی خانه را اذیت می کند مصداق فاحشه ی مبینه است. در اینجا بعضی گفته اند که اگر اهل خانه را اذیت کند مصداق فاحشه ی مبینه نیست ولی حق سکنای او ساقط می شود.

صاحب جواهر در شرح ﴿لا تُخْرِجُوهُنَّ مِنْ بُيُوتِهِنَّ وَ لا يَخْرُجْنَ﴾ به قرینه ی ﴿وَ اتَّقُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ﴾ و ﴿لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذلِكَ أَمْراً﴾ به این معنا است که یعنی با زن دشمنی نکنند و حال که او را طلاق داده اند با او تندی ننمایند و از خانه اخراجش نکنند و الا حق سکنی بعد از طلاق با حق سکنی در زندگی مشترک فرقی ندارد و هر دو یکی است. بنا بر این زن در غیر حالت اضطرار هم می تواند از خانه خارج شود.

بنا بر این سخن از حق الله نیست و و سخن در این نیست که حتی اگر شوهرش اجازه دهد باز هم نمی تواند از خانه خارج شود. همچنین مراد از ﴿لَعَلَّ اللَّهَ يُحْدِثُ بَعْدَ ذلِكَ أَمْراً﴾ این است که شاید در ایام عده ی رجعیه خداوند لطف کند و این دو به زوجیت با هم بر گردند. مراد از این بخش از آیه نمی تواند این باشد که شاید خداوند بعدها برای او شوهر دیگری پیدا کند زیرا لحن آیه این است که خداوند شاید امر خیری برای شما پیش بیاورد که ظهور در بازگشت به زوجیت است و الا غالبا زن بعد از جدایی کامل از شوهرش می تواند ازدواج کند و دیگر احتیاج به ﴿لَعَلَّ اللَّهَ﴾ ندارد.