درس خارج فقه استاد محمد یزدی

موضوع: عده های زوجه

عدّه جمع «عدد» است و چون زوجه باید ایامی را صبر کند به آن عده گفته می شود.

سپس محقق در فرع اول می فرماید: لا عدّة على من لم يدخل بها، سواء بانت بطلاق أو فسخ، عدا المتوفّى عنها زوجها، فإن العدّة تجب مع الوفاة و لو لم يدخل.[1]

زن اگر مدخول بها نباشد بعد از طلاق لازم نیست عده نگه دارد و بعد از انشاء طلاق سریعا می تواند ازدواج کند. در قرآن در این مورد می خوانیم: ﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا نَكَحْتُمُ‌ الْمُؤْمِناتِ‌ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَما لَكُمْ عَلَيْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَها فَمَتِّعُوهُنَّ وَ سَرِّحُوهُنَّ سَراحاً جَميلاً﴾[2]

در این آیه «مسّ» به معنای همان دخول و مباشرت می باشد و این ادب قرآنی را نشان می دهد که این مسائل را با کنایه ذکر می کند.

سپس محقق مسأله ی دخول شرعی را ذکر می کند و آن اینکه در افراد سالم، التقاء ختانین موجب غسل، مَهر، و حد می شود. اگر در عقد، مَهری ذکر شده باشد با دخول مستقر می شود و تا قبل از آن زن متزلزلا مالک آن است.

افرادی که ناسالم هستند مشکل آنها یا در آلت رجولیت است یا در انثیین آنها و در هر صورت امکان اینکه حمل محقق شود وجود دارد. به هر حال هرچند دخول صدق نکند ولی مادامی که احتمال حمل وجود دارد زن باید عده نگه دارد. البته باید دقت داشت که عده علت برای حمل نیست بلکه حکمت است و حکمت آن احتمال تحقق ولد است.

جدایی زن و شوهر از هم چه به طلاق باشد یا به فسخ و یا به بخشش مدت در عقد موقت اگر دخول صورت نگرفته باشد عده ای وجود دارد و اگر دخول حاصل شده باشد و انزال هم صورت گرفته باشد عده بر زن لازم است و در بعضی از روایات آمده است که عده به سبب ماء است.

عده ی دیگری که بر زن است عده ی وفات است که چه مدخوله باشد یا نه باید عده را نگه دارد.

در ما نحن فیه روایاتی وجود دارد:

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ: الْعِدَّةُ مِنَ‌ الْمَاءِ.[3]

بر اساس این روایت علت عده انزال است زیرا در صورت انزال احتمال حمل وجود دارد.

مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ وَ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع‌ فِي رَجُلٍ تَزَوَّجَ امْرَأَةً بِكْراً ثُمَ‌ طَلَّقَهَا قَبْلَ أَنْ يَدْخُلَ بِهَا ثَلَاثَ تَطْلِيقَاتٍ كُلَّ شَهْرٍ تَطْلِيقَةً (و چون دخولی در میان نبوده لازم نبوده است که در طهر مواقعه نباشد و لازم نبوده که شرایط مشابه را رعایت کند) قَالَ بَانَتْ مِنْهُ فِي التَّطْلِيقَةِ الْأُولَى (از همان طلاق اول جدایی حاصل شده بود) وَ اثْنَتَانِ فَضْلٌ (و دو طلاق دیگر بی فایده و اضافی بوده است) وَ هُوَ خَاطِبٌ يَتَزَوَّجُهَا مَتَى شَاءَتْ وَ شَاءَ بِمَهْرٍ جَدِيدٍ قِيلَ لَهُ فَلَهُ أَنْ يُرَاجِعَهَا إِذَا طَلَّقَهَا تَطْلِيقَةً قَبْلَ أَنْ تَمْضِيَ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ قَالَ لَا إِنَّمَا كَانَ يَكُونُ لَهُ أَنْ يُرَاجِعَهَا لَوْ كَانَ دَخَلَ بِهَا أَوَّلًا (و حال آنکه زوج در این طلاق با او مباشرت نکرده است) فَأَمَّا قَبْلَ أَنْ يَدْخُلَ بِهَا فَلَا رَجْعَةَ لَهُ عَلَيْهَا قَدْ بَانَتْ مِنْهُ مِنْ سَاعَةٍ طَلَّقَهَا. [4]

بر اساس این روایت اگر زوجه ای که مدخول بها نیست را طلاق دهند لازم نیست عده نگه دارد.

بحث بعدی این است که اگر کسی کل یا بعض آلت و یا آلت و انثیین را از دست داده باشد امکان انزال در او هست یا نیست و اگر نباشد عده لازم است یا نه.

اگر دخول صورت نگیرد ولی انزال صورت بگیرد و زوج آن را داخل رحم زن نماید به قول شهید عده لازم می باشد. شهید ثانی در این مورد می فرماید: إذا عرفت ذلك فالمعتبر من الوطء تغييب الحشفة أو قدرها من مقطوعها في قبل أو دبر و في حكمه دخول منيّه المحترم فرجا، فيلحق به الولد إن فرض و تعتدّ بوضعه، و ظاهر الأصحاب عدم وجوبها بدون الحمل هنا.[5]

ما نیز در تحقیقی که انجام دادیم دوازده صورت تصور کردیم که منیّ مرد می توان وارد رحم زن شود که از این اقسام آنچه در میان زن و شوهر انجام می گیرد که حدود پنج صورت است مشروع می باشد و اگر از غریبه باشد در بعضی از صور که بدون دخول است مورد اختلاف است و بعضی از آن صور جایز است و بعضی نیز جایز نمی باشد.

بنا بر این صغیره ای که حامله نمی شود (مثلا زیر نه سال است) - هرچند اگر با او دخول شده باشد - او نیز احتیاج نیست عده نگه دارد. صاحب وسائل نیز در عنوان بابی که این روایات را در آن جمع کرده است می فرماید: بَابُ أَنَّ الصَّغِيرَةَ قَبْلَ بُلُوغِ التِّسْعِ سِنِينَ إِذَا طُلِّقَتْ فَلَا عِدَّةَ عَلَيْهَا وَ إِنْ كَانَ دُخِلَ بِهَا وَ لَا رَجْعَةَ لِزَوْجِهَا وَ تَزَوَّجُ مِنْ سَاعَتِهَا‌[6]