موضوع: ادامه بحث دعا درمانی

در مورد دعا باید اثبات کنیم که دعا درمان است و همچنین باید اثبات کنیم دعا درمان عام و درمان کل بیماری ها است.

در مورد اینکه دعا درمان است روایات متعددی وجود دارد.

امام رضا (ع) در تفسیر قول پیامبر (ص) می‌فرماید:

لِكُلِ‌ دَاءٍ دَوَاءٌ سَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ لِكُلِّ دَاءٍ دُعَاءٌ فَإِذَا أُلْهِمَ الْعَلِيلُ الدُّعَاءَ فَقَدْ أُذِنَ فِي شِفَائِهِ[1]

یعنی مراد از اینکه برای هر بیماری درمانی این است که برای هر بیماری دعا است. پس وقتی به بیمار الهام می‌شود که دعا کند همانا خداوند اذن به درمان او داده است.

روایت صحیح السند در کافی می‌فرماید:

عَلَيْكَ‌ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّهُ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاء[2] یعنی بر تو باد دعا زیرا درمان همه بیماری ها است.

این روایت دلالت دارد که دعا، درمان است و همچنین این روایت دلالت دارد که دعا درمان عمومی است.

در روایت اول کلمه «دواء» داشت و روایت دوم کلمه «شفاء» دارد. ممکن است کسی درباره کلمه شفاء شک کند که مراد از شفاء پیشگیری و درمان نیست درحالیکه در روایت اول کلمه «دواء» آمده بود.

در روایت دیگری آمده است:

عَلَيْكَ‌ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّ فِيهِ شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاء[3] یعنی بر تو باد دعا کردن زیرا در دعا کردن شفاء از هر بیماری است.

وقتی کلمه «فیه» اضافه شده است شاید احتمال درمان بودن «دعا کردن» بیشتر بشود.

روایات در مورد دعا درمانی متعدد است. در فقه الرضا آمده است:

لَا يَذْهَبُ‌ بِالْأَدْوَاءِ إِلَّا الدُّعَاءُ وَ الصَّدَقَةُ وَ الْمَاءُ الْبَارِد[4] یعنی چیزی بیماری ها را از بین نمی‌برد مگر دعا و صدقه و آب سرد.

در داروخانه اسلامی به جای داروهای شیمیایی چیزهای دیگری مانند دعا و صدقه و آب سرد وجود دارد. این داروها در طب های دیگر وجود ندارد.

مراد از «آب سرد» بیشتر پاشویه و درمان تب است.

روایت دیگری می‌فرماید:

عَلَيْكُمْ‌ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّهُ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ [وَ] إِذَا دَعَوْتَ فَظُنَّ أَنَّ حَاجَتَكَ بِالْبَاب‌[5]

یعنی بر شما باد دعا کردن زیرا شفاء از هر بیماری است. هنگامی که دعا کردی باید گمان داشته باشی حاجتت دم درب است.

مطلب دوم اینکه دعا دارویی است که عمومیت درمان دارد:

ابن طاووس با سند خودش از امام باقر(ع) نقل می‌کند:

قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي‌ هَذِهِ‌ الْحَبَّةِ السَّوْدَاءِ مِنْهَا شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ فَقَالَ نَعَمْ ثُمَّ قَالَ أَ لَا أُخْبِرُكَ بِمَا فِيهِ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ حَتَّى السَّامِ قُلْتُ بَلَى قَالَ الدُّعَاء[6]

یعنی به امام باقر عرض کردم پیامبر فرمود در سیاهدانه شفاء از همه بیماری ها به غیر از سام است. سپس امام فرمود آیا به شما خبر بدهم از درمانی که حتی مرگ را درمان می‌کند؟ عرض کردم بله فرمود دعا

مفاد این روایات این است که داروهای دیگری هم عمومیت دارند مانند سیاهدانه که درمان همه بیماری ها به غیر از بیماری سام است. ولی دعا عمومیت بیشتری و «سام» یعنی مرضی که منجر به مرگ می‌شود را درمان می‌کند.

در روایت دیگری می‌فرماید:

أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ النَّبِيِّ ص فِي الْحَبَّةِ السَّوْدَاءِ فَقَالَ قَدْ قَالَ‌ ذَلِكَ‌ قِيلَ وَ مَا قَالَ قَالَ فِيهَا شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ إِلَّا السَّامَ يَعْنِي الْمَوْتَ ثُمَّ قَالَ ع‌ لِلسَّائِلِ أَ لَا أَدُلُّكَ عَلَى مَا لَمْ يَسْتَثْنِ فِيهِ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ بَلَى قَالَ الدُّعَاءُ فَإِنَّهُ يَرُدُّ الْقَضَاءَ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً وَ ضَمَّ أَصَابِعَهُ مِنْ كَفَّيْهِ جَمِيعاً وَ جَمَعَهُمَا جَمِيعاً وَاحِدَةً إِلَى الْأُخْرَى الْخِنْصِرَ بِحِيَالِ الْخِنْصِرِ كَأَنَّهُ يُرِيكَ شَيْئا[7]

یعنی از قول پیامبر درباره سیاهدانه سوال شد امام فرمود درست است. عرض شد پیامبر چه چیز درباره سیاهدانه گفته است؟ فرمود در سیاهدانه درمانی از هر بیماری است به جز موت سپس امام باقر فرمود آیا به شما چیزی را بگویم که پیامبر در آن استثنا نفرمود؟ عرض بله فرمود دعا زیرا دعا قضای محکم شده است را بر می‌گرداند و امام دو دست خود را به هم جمع کردند و انگشتان را به هم آمیختند به گونه ای که انگشتان دو دست در مقابل یکدیگر قرار گرفتند گویا امام خواست چیزی به ما بگوید.

یعنی هرچند قضا و قدر مثل دو دستی که به هم گره می‌خورد محکم و حتمی شده باشد، دعا آن را بر می‌گرداند. بنابراین دعا مرگ را بر می‌گرداند.

روایتی را از امام رضا(ع) خواندیم که فرمود:

لِكُلِّ دَاءٍ دُعَاءٌ[8] یعنی برای هر بیماری دعائی است.

بنابراین معلوم می‌شود دعاهای مختلف دعائی داریم. بایستی به تعداد بیماری ها دعا داشته باشیم. پس یک داروخانه‌ی دعائی وجود دارد.

دوستان ما خیلی دنبال جمع آوری دعاهای بیماری ها نرفته اند. دعاهایی را که ارتباط با درمان دارند را جمع کنند و ترجمه کنند. ما در قم و مشهد و اصفهان خیلی سفارش کردیم اما هنوز کاری صورت نگرفته است.

ما نسبت به 95 درصد بیماری ها دعا داریم علاوه بر دعاهایی که عمومیت دارند. مانند داروهایی که بعضی عمومیت دارند و بعضی برای بیماری خاصی هستند دعا نیز همینگونه است. مانند دعای تب، سرماخوردگی، سرطان، فلج، لقوه، شب کوری، شب ادراری و همینطور باقی بیماری ها.

در این روایت می‌فرماید:

فَإِذَا أُلْهِمَ الْعَلِيلُ الدُّعَاءَ فَقَدْ أُذِنَ فِي شِفَائِهِ[9] هنگامی که به بیمار دعا الهام می‌شود همانا اذن در شفاء او داده شده است.

شاید مراد از الهم این است که هر دعائی را که به ذهن بیمار آمد بخواند که شفاء بیمار در این دعاء است. اما اینگونه نیست و باید دعای ماثور و دعایی که از ائمه وارد شده است را بخواند.

البته در کتاب دعا تفصیلی داریم: مردمی که مقرب هستند هر دعائی بر زبان آن ها جاری بشود کافی است. اما غیر آن ها و مردم عادی باید دعای ماثور بخوانند.

بنابراین از این که می‌فرماید «لکل داء دعاء» یعنی برای هر بیماری دعائی است، معلوم می‌شود که دعاء خاصی مراد است. چون ما از کجا می‌دانیم که مثلا دعای سرطان چیست؟

در اول جلد سه این بحث آمده است که اگر ذهن انسان در زمانی که بیمار می‌شود به سمت دعا و ذکر و قرآن برود اعتقادش درست است و مشکلی ندارد اما اگر در وحله اول به سمت دکتر و دارو و امثال این ها برود در اعتقادش خللی وجود دارد و باید اعتقاداتش را باز بینی کند.

خود انبیاء درمان می‌کردند مثل حضرت عیسی (ع) البته احتمالاتی وجود دارد زیرا دعای ائمه مستجاب است. شاید استفاده از دارو توسط معصومین (ع) حالت آموزشی دارد و تشویق مردم به استفاده از دارو است. چون دعای مردم شاید به جهت حلال نبودن لقمه مستجاب نیست.

دعاهای عام

دعاهایی که عمومیت درمان دارند و شامل درمان کل بیماری ها می‌شوند. این دعا شاید در مفاتیح هم باشد اما در اینجا بنده این دعاها را در اینجا دسته بندی کرده ام.

دعاهایی که خود شخص برای خودش می‌خواند و دعاهایی که شخص برای دیگری می‌خواند.

دعاهایی که از سند معتبر است در اینجا ذکر شده است. دعاهایی که در کتاب کافی و کتاب های شیخ صدوق وجود دارد و شاید در مفاتیح نباشد. شیخ عباس دنبال سند نبوده است علی رغم اینکه آدم محققی بوده است.

بنده تجربه کرده ام که اثر دعاهایی که سند معتبر دارند بیشتر است و نفس هم نسبت به دعاهایی که سند معتبری دارند اطمینان بیشتری دارند.

کتاب طب الائمه کتاب معتبری است و ظاهرا امام هادی و امام عسکری علیهما السلام آن را تایید کرده اند.

روایتی از امام رضا (ع) در کتاب طب الائمه آمده است:

وَ قَالَ لِي يَوْماً يَا زَكَرِيَّا قُلْتُ لَبَّيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ قُلْ عَلَى جَمِيعِ الْعِلَلِ يَا مُنْزِلَ‌ الشِّفَاءِ وَ مُذْهِبَ الدَّاءِ أَنْزِلْ عَلَى وَجَعِيَ الشِّفَاءَ فَإِنَّكَ تُعَافَى بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل‌[10]

یعنی امام روزی به من گفت ای زکریا عرض کردم بله ای فرزند رسول خدا فرمود بگو برای جمیع بیماری ها « يَا مُنْزِلَ‌ الشِّفَاءِ وَ مُذْهِبَ الدَّاءِ أَنْزِلْ عَلَى وَجَعِيَ الشِّفَاءَ» زیرا عافیت پیدا می‌کنی به اذن خداوند.

در روایت دیگری آمده است:

لِلْأَمْرَاضِ كُلِّهَا قُلْ عَلَيْهَا يَا مُنْزِلَ‌ الشِّفَاءِ وَ مُذْهِبَ‌ الدَّاءِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ] وَ أَنْزِلْ عَلَى وَجَعِيَ الشِّفَاء[11]

یعنی برای تمامی بیماری ها می‌گویی « يَا مُنْزِلَ‌ الشِّفَاءِ وَ مُذْهِبَ‌ الدَّاءِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ [وَ آلِ مُحَمَّدٍ] وَ أَنْزِلْ عَلَى وَجَعِيَ الشِّفَاء»

کلینی با سند معتبر نقل می‌کند:

يَا مُنْزِلَ‌ الشِّفَاءِ وَ مُذْهِبَ‌ الدَّاءِ أَنْزِلْ عَلَى مَا بِي مِنْ دَاءٍ شِفَاء[12]

روایت دیگر را باز هم کلینی با سند معتبر از امام صادق (ع) نقل می‌کند:

اشْتَكَى‌ بَعْضُ‌ وُلْدِهِ‌ فَقَالَ يَا بُنَيَّ قُلِ- اللَّهُمَّ اشْفِنِي بِشِفَائِكَ وَ دَاوِنِي بِدَوَائِكَ وَ عَافِنِي مِنْ بَلَائِكَ فَإِنِّي عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِك‌[13]

یعنی یکی از فرزندان امام بیمار شدد فرمود ای فرزندم این را بگو اللَّهُمَّ اشْفِنِي بِشِفَائِكَ وَ دَاوِنِي بِدَوَائِكَ وَ عَافِنِي مِنْ بَلَائِكَ فَإِنِّي عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِك

در روایت دیگر آمده است:

كَانَ يَقُولُ عِنْدَ الْعِلَّةِ- اللَّهُمَّ إِنَّكَ‌ عَيَّرْتَ‌ أَقْوَاماً فَقُلْتَ‌ قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ‌ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ‌ فَلا يَمْلِكُونَ كَشْفَ الضُّرِّ عَنْكُمْ وَ لا تَحْوِيلًا فَيَا مَنْ لَا يَمْلِكُ كَشْفَ ضُرِّي وَ لَا تَحْوِيلَهُ عَنِّي أَحَدٌ غَيْرُهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اكْشِفْ ضُرِّي وَ حَوِّلْهُ إِلَى مَنْ يَدْعُو مَعَكَ إِلَهاً آخَرَ لَا إِلَهَ غَيْرُك‌ فَيَا مَنْ لَا يَمْلِكُ كَشْفَ ضُرِّي وَ لَا تَحْوِيلَهُ عَنِّي أَحَدٌ غَيْرُهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اكْشِفْ ضُرِّي وَ حَوِّلْهُ إِلَى مَنْ يَدْعُو مَعَكَ إِلَهاً آخَرَ لَا إِلَهَ غَيْرُكَ[14]

یعنی امام صادق (ع) هنگام بیماری می‌فرمود ای خدا شما به اقوامی ایراد گرفتی و فرمودی ای بت پرستانی که غیر خدا را می‌خوانید آن ها از شما بیماری را برطرف نمی‌کنند و در شما دگرگونی ایجاد نمی‌کنند. ای کسی که فقط او بیماری من را برطرف می‌کند و آن را دگرگون می‌کند به پیامبر و آل او درود بفرست و آن را به کسی منتقل کن که به همراه تو خدای دیگری غیر از تو می‌خوانند.

این روایت مرسل است اما چون از طریق بنی فضال رسیده است مورد قبول است چون امام درباره آن ها فرمود:

خُذُوا بِمَا رَوَوْا وَ ذَرُوا مَا رَأَوْا[15] یعنی هر چه آنها از راويان ديگر نقل كرده‌اند، عمل كنيد و آنچه را خودشان نقل كرده و در آن اظهار نظر نموده‌اند ترك نمائيد

روایت دیگری می‌فرماید:

مَرِضَ عَلِيٌّ ص فَأَتَاهُ رَسُولُ اللَّهِ ص فَقَالَ لَهُ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ تَعْجِيلَ عَافِيَتِكَ وَ صَبْراً عَلَى‌ بَلِيَّتِكَ‌ وَ خُرُوجاً إِلَى رَحْمَتِكَ[16]

یعنی علی (ع) مریض شد و نزد رسول خدا (ص) آمد حضرت فرمود بگو اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ تَعْجِيلَ عَافِيَتِكَ وَ صَبْراً عَلَى‌ بَلِيَّتِكَ‌ وَ خُرُوجاً إِلَى رَحْمَتِكَ

در این روایت بیماری خاصی مشخص نشده است بنابراین شاید عمومیت داشته باشد.

در روایت دیگری آمده است:

إِلَهِي كُلَّمَا أَنْعَمْتَ‌ عَلَيَ‌ بِنِعْمَةٍ قَلَّ لَكَ عِنْدَهَا شُكْرِي وَ كُلَّمَا ابْتَلَيْتَنِي بِبَلِيَّةٍ قَلَّ لَكَ عِنْدَهَا صَبْرِي فَيَا مَنْ قَلَّ شُكْرِي عِنْدَ نِعَمِهِ فَلَمْ يَحْرِمْنِي وَ يَا مَنْ قَلَّ صَبْرِي عِنْدَ بَلَائِهِ فَلَمْ يَخْذُلْنِي وَ يَا مَنْ رَآنِي عَلَى الْمَعَاصِي فَلَمْ يَفْضَحْنِي وَ يَا مَنْ رَآنِي عَلَى الْخَطَايَا فَلَمْ يُعَاقِبْنِي عَلَيْهَا صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِي ذَنْبِي وَ اشْفِنِي مِنْ مَرَضِي- إِنَّكَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِير[17]

این روایت مضمون دیگری دارد که انسان اقرار می‌کند که هر نعمتی که به من داده می‌شود کمتر شکر می‌کنم و هروقت مبتلا می‌شوم کمتر صبر می‌کنم.

دعای علیل (انسان معلول و مریض)

این روایت سند معتبری ندارد اما مضمون بالایی دارد

امام صادق (ع) می‌فرماید:

اللَّهُمَّ إِنِّي أَدْعُوكَ‌ دُعَاءَ الْعَلِيلِ‌ الذَّلِيلِ الْفَقِيرِ دُعَاءَ مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ وَ قَلَّتْ حِيلَتُهُ وَ ضَعُفَ عَمَلُهُ وَ أَلَحَّ الْبَلَاءُ عَلَيْهِ دُعَاءَ مَكْرُوبٍ إِنْ لَمْ تُدْرِكْهُ هَلَكَ وَ إِنْ لَمْ تُسْعِدْهُ فَلَا حِيلَةَ لَهُ فَلَا تُحِطْ بِي مَكْرَكَ وَ لَا تُثْبِتْ عَلَيَّ غَضَبَكَ وَ لَا تَضْطَرَّنِي إِلَى الْيَأْسِ مِنْ رَوْحِكَ وَ الْقُنُوطِ مِنْ رَحْمَتِكَ اللَّهُمَّ إِنَّهُ لَا طَاقَةَ لِي بِبَلَائِكَ وَ لَا غِنَى بِي عَنْ رَحْمَتِكَ وَ هَذَا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ أَخُو نَبِيِّكَ وَ وَصِيُّ نَبِيِّكَ أَتَوَجَّهُ بِهِ إِلَيْكَ فَإِنَّكَ جَعَلْتَهُ مَفْزَعاً لِخَلْقِكَ وَ اسْتَوْدَعْتَهُ عِلْمَ‌ مَا سَبَقَ وَ مَا هُوَ كَائِنٌ فَاكْشِفْ بِهِ ضُرِّي وَ خَلِّصْنِي مِنْ هَذِهِ الْبَلِيَّةِ إِلَى مَا عَوَّدْتَنِي مِنْ رَحْمَتِكَ يَا هُوَ يَا هُوَ يَا هُوَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ إِلَّا مِنْك‌[18] خدایا تو را می‌خوانم دعای انسان علیل و مریض و ذلیل و فقیر و کسی که نیازش شدید شده است و راه چاره ای ندارد و عمل درستی ندارد و بلا او را گرفتار کرده و طولانی شده است.

خوب است این دعا تکثیر شود و به بیماران داده بشود.

دعاهای اشخاص برای بیماران خود

روایتی از پیامبر (ص) آمده است:

مَا دَعَا عَبْدٌ بِهَذِهِ‌ الْكَلِمَاتِ‌ لِمَرِيضٍ إِلَّا شَفَاهُ اللَّهُ مَا لَمْ يُقْضَ أَنَّهُ يَمُوتُ مِنْهُ وَ هُنَّ أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِيمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَنْ يَشْفِيَك‌[19]

یعنی بنده ای به این کلمات برای شخص بیماری دعا نمی‌کند مگر اینکه خداوند او را درمان می‌کند مادامیکه تقدیر او مرگ نباشد: أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِيمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَنْ يَشْفِيَك‌

در دعای بعدی آمده است:

أَذْهِبِ‌ الْبَأْسَ رَبَ‌ النَّاسِ‌ وَ اشْفِ أَنْتَ الشَّافِي لَا شِفَاءَ إِلَّا شِفَاؤُكَ شِفَاءً لَا يُغَادِرُ سُقْماً اللَّهُمَّ أَصْلِحِ الْقَلْبَ وَ الْجِسْمَ وَ اكْشِفِ السُّقْمَ وَ أَجِبِ الدَّعْوَةَ[20]

خوب است که یک روحانی و طلبه و اهل علم این دعاها را بلد باشد وقتی وارد بر بیمار می‌شود این دعاها را بخواند این دعاها در روحیه بیمار خیلی موثر است و کمک در درمان بیمار می‌کند بالاخره اهل علم یک امتیازی دارند و مانند بقیه نیست.

در روایت دیگری آمده است:

كَانَ يَقُولُ إِذَا دَخَلَ عَلَى مَرِيضٍ أَذْهِبِ الْبَأْسَ رَبَّ النَّاسِ بِيَدِكَ الشِّفَاءُ لَا كَاشِفَ لِلْبَلَاءِ إِلَّا أَنْت‌[21]

یعنی پیامبر(ص) هنگامی که بر بیماری داخل می‌شدند می‌فرمود: أَذْهِبِ الْبَأْسَ رَبَّ النَّاسِ بِيَدِكَ الشِّفَاءُ لَا كَاشِفَ لِلْبَلَاءِ إِلَّا أَنْت

معلوم است که دعای شخص برای دیگران است.

سوال: بخاطر سوختگی خفیف پوست انگشت داروی پوستی مالیدنی استفاده کردم و خوب شد اما دوباره

جواب: استفاده از پوستی مالیدنی در این مورد صلاح نیست. پوستی مالیدنی زرنیخ و آرسنیک دارد و پوست را می‌کند و از بین می‌برد بنابراین استفاده در موارد سوختگی صلاح نیست.

درمان آن عسل یا جامع با عسل را حل کنند و روی محل بمالند تا پوست ترمیم بشود. بعد از آن مخلوط روغن گل سرخ و سرکه ترش را روی محل بمالند تا اثر سوختگی از بین برود.

سوال: برای جلوگیری از ریزش موی ارثی چه دستوری می‌فرمایید؟

جواب: بهترین درمان مالیدن روغن بنفشه پایه زیتون است. داروی تقویت مو هم جلوی ریزش مو را می‌گیرد همچنین خوردن زیاد انجیر نیز موثر است.

علت ریزش مو بخاطر صفرا است

سوال: چه دعایی برای تقویت اراده انسان

جواب: برای قوی شدن اراده دعاهایی وجود دارد ولی فعلا در تخصص ما نیست چون بحث ما طب است. البته روایاتی وجود دارد اللهم ارزقنی عزم المرسلین و فهم النبیین

سوال: درمان افتادگی پلک چشم چیست؟

جواب: استفاده از تقویت عصب مفید است.

همچنین استفاده از دارویی که تهیه آن اینگونه است: ده گرم میخک را در یک شیشه قرار بدهند و در آن را محکم ببندند و گل مالی کنند و در زمستان دو روز و در تابستان یک روز در معرض آفتاب قرار بدهند سپس آسیاب کنند و با آب باران حل کنند و روی پلک و اطراف چشم بمالند و صبر کنند تا خشک بشود وقتی خشک شد انشاءالله خوب می‌شود

شاید هم استفاده از سرمه اثمد و کافوری هم بی‌فایده نباشد.