موضوع: درمان بیماری‌های دهان و دندان

صحبت راجع به بیماری بَخر یا بدبویی دهان است و تا کنون درمان‌هایی برای آن ذکر شد ولی درمان عمده آن، درمانی است که امروز می‌خوانیم.

شانزدهمین درمان داروی بلغم است، این دارو بلغم را درمان می‌کند و درنتیجه آن، بدبویی دهان را درمان می‌کند. این دارو از ترکیب هلیله زرد و خردل و عاقرقرحا تشکیل می‌شود. هلیله زرد، زرد رنگ و از هلیله سیاه بزرگ‌تر است، و هرچه زردتر و پرگوشت‌تر باشد بهتر است. هرگاه بخواهند از آن در دارو استفاده کنند باید هسته آن‌را جدا کنند، هسته آن آسیاب نمی‌شود. خردل دانه‌هی ریزی به رنگ قهوه‌ای یا سیاه است، البته دانه‌های خردل که از روسیه می‌آورند سفید رنگ است، وقتی این دانه‌ها را آسیاب کنند زرد رنگ می‌شود، در روایت آمده که برای ساخت داروی بلغم، خردل باید دو برابر هلیله زرد باشد. عاقرقرحا ریشه گیاه ترخون وحشی است، و کاربرد زیادی دارد، این دارو میکروب‌کش است. این سه دارو باید آسیاب شوند و با آنها مسواک زده شود، این ترکیب سه‌گانه، سه خاصیت دارد، هم بلغم را قطع می‌کند، هم لثه را تقویت می‌کند و هم بدبویی دهان را برطرف می‌کند. در روایت آمده: «املى على علي بن موسى الرضا عليهما السلام هذه الادوية للبلغم تأخذ اهليلج اصفر وزن مثقال ومثقالين خردل ومثقال عاقرقرحا فتسحقه سحقا ناعما وتستاك به على الريق فانه ينقى البلغم ويطيب النكهة ويشد الاضراس ان شاء الله تعالى.»[1] یعنی «امام رضا (ع) این را فرمودند تا ما بنویسیم، این دارو برای بلغم است، هلیله زرد به اندازه یک مثقال بگیر، و دو مثقال خردل، و یک مثقال عاقرقرحا، این سه را نرم آسیاب کنید، و ناشتا با این پودر مسواک بزن، همانا بلغم را پاکسازی می‌کند، و دهان را خوش‌بو می‌کند، و دندان را محکم می‌کند.» در این روایت اشاره نشده که این مواد الک شوند، گویا باید کمی زبری داشته باشد و شاید هسته هلیله زرد هم باید همراه آن باشد، و با مسواک یا حتی با انگشت باید به دندان مالیده شود.

در روایت دیگر آمده: «عليكم بالكحل ، فإنه يطيب الفم ، وعليكم بالسواك فإنه يجلو البصر. قال : قلت : كيف هذا؟ قال : لانه إذا استاك نزل البلغم فجلا البصر وإذا اكتحل ذهب البلغم فطيب الفم.»[2] یعنی «بر شما باد سرمه، زیرا این دهان را خوش‌بو می‌کند، و بر شما باد مسواک زیرا بینایی را جلا می‌دهد، سؤال شد چگونه است؟ امام فرمودند زمانی که مسواک می‌زنید بلغم نازل می‌شود و بینایی جلا پیدا می‌کند (تقویت می‌شود)، و زمانی که سرمه می‌کشید بلغم برطرف می‌شود و دهان خوش‌بو می‌شود.»

با توجه به روایاتی که مطرح شد علت بدبویی دهان بلغم است، و اگر بلغم برطرف گردد، بدبویی دهان هم درمان می‌شود.

هفدهمین درمان پنیر است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «نعم اللقمة الجبن يطيب النكهة ويهضم ما قبله ويمرئ ما بعده»[3] یعنی «بهترین لقمه پنیر است، دهان را خوش‌بو می‌کند، و غذای قبلی را هضم می‌کند، و آماده می‌کند برای غذای بعدی.» البته پنیری که با مایه درست شود و شاید این پنیری که امروزه رایج است این خاصیت را ندارد.

هجدهمین درمان انار است، مخصوصاً اگر همراه با پیه آن مصرف شود، در روایت آمده: «أنه دخل على أمير المؤمنين (ع) وهو على العشاء، فقال: يا صعصعة ادن فكل، قال: قلت قد تعشيت، وبين يديه نصف رمانة فكسر لى وناولني بعضه وقال: كله مع قشره، (يريد مع شحمه،) فانه يذهب بالحفر وبالبخر ويطيب النفس»[4] یعنی «بر حضرت امیر (ع) وارد شد و حضرت امیر (ع) مشغول خوردن شام بودند، فرمودند ای صعصعه نزدیک شوید و بخورید، عرض کردم شام خوردم، در مقابل امام نصف انار بود و تکه‌ای از آن‌را به من داد و فرمود این انار را با پوست آن بخور، مراد پیه انار است، همانا جرم دندان را برطرف می‌کند، و بدبویی دهان را برطرف می‌کند، و نفس را خوش‌بو می‌کند.» با توجه به روایت لازم نیست که انار کامل مصرف شود و تکه‌ای از انار هم کافی است، و منظور از پیه بخش سفید بین دانه‌های انار و پرده‌های آن است.

آفت دهان

جوش‌هایی است که روی زبان می‌زند.

در روایتی از رساله ذهبیه آمده: «وقد يحتجم تحت الذقن لعلاج القلاع في الفم»[5] یعنی «چه بسا حجامت شود زیر چانه برای درمان جوش‌های دهان (آفت دهان) ... » بلکه برای کل بیماری‌های دهان.

تلخی دهان

برخی در دهان خود احساس تلخی می‌کنند، مخصوصاً صبح‌ها. و عامل آن باید سودا و صفرا باشد.

درمان اول سعد کوفی است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «اتخذوا في أشنانكم السعد، فانه يطيب الفم ويزيد في الجماع»[6] یعنی «در اشنان (شوینده‌های) خود سعد قرار دهید، زیرا دهان را خوش‌طعم می‌کند و عمل همبستری را زیاد می‌کند.»

و در نقل دیگری از این روایت آمده: «اتخذوا في أسنانكم السعد فإنه يطيب الفم ويزيد في الجماع»[7] یعنی «در دندان‌های خود سعد قرار دهید، زیرا دهان را خوش‌طعم می‌کند و عمل همبستری را زیاد می‌کند.»

به نظر می‌آید نقل دوم صحیح‌تر باشد. و مراد این است که سعد را روی دندان قرار دهند و با آن مسواک بزنند و بشویند.

درمان دوم پیاز است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «البصل يطيب الفم»[8] یعنی «پیاز دهان را خوش‌طعم می‌کند.»

درمان سوم خلال کردن است، از امام صادق (ع) نقل شده: «إن رسول الله صلى الله عليه وآله كان يتخلل وهو يطيب الفم.»[9] یعنی «پیامبر (ص) خلال می‌کردند و خلال کردن دهان را خوش‌طعم می‌کند.»

همچنین پیامبر (ص) می‌فرمایند: «تخللوا فإنه ينقي الفم»[10] یعنی «خلال کنید زیرا دهان را پاک می‌کند.»

درمان چهارم سرمه است، در روایت آمده: «الكحل يعذب الفم.»[11] یعنی «سرمه دهان را گوارا و شیرین می‌کند.»

در روایت دیگری آمده: «يعذب الريق»[12] یعنی «(سرمه) آب دهان را گوارا و شیرین می‌کند.»

در روایتی دیگر آمده: «إذا اكتحل ذهب البلغم فطيب الفم.»[13] یعنی «زمانی که سرمه می‌کشید بلغم برطرف می‌شود و دهان خوش‌طعم می‌شود.»

روایت اخیر دال بر این است که علت تلخی دهان بلغم است.

درمان پنجم مسواک زدن با چوب زیتون است، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «نعم السواك الزيتون من الشجرة المباركة يطيب الفم ويذهب بالحفر»[14] یعنی «بهترین مسواک چوب زیتون است، از درخت مبارک، دهان را خوش‌طعم می‌کند، جرم دندان را از بین می‌برد.» برای مسواک زدن با چوب زیتون ابتدا باید سر آن‌را در آب بگذارید سپس آن را ریش‌ریش کنید و مسواک بزنید.

درمان ششم آب آسمان است، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «إن الله يدفع عمن يشرب هذا الماء، كل داء وكل أذى في جسده، ويطيب الفم، ويقطع البلغم»[15] یعنی «همانا خدا از کسی که این آب را بنوشد هر بیماری و درد که در جسم دارد را دفع می‌کند، و دهان را خوش‌طعم می‌کند، و بلغم را برطرف می‌کند.»

درمان هفتم آب ولرم است، در روایت آمده: «كان يفطر على الحلو فإذا لم يجده يفطر على الماء الفاتر وكان يقول إنه يبقي الكبد والمعدة ويطيب النكهة والفم ويقوي الاضراس»[16] یعنی «پیامبر (ص) با حلوا (شیرینی) افطار می‌کردند، و اگر حلوا نبود با قند یا خرما، و اگر هیچکدام نبود با آب ولرم افطار می‌کردند، و می‌فرمودند کبد را پاکسازی می‌کند و معده را، و بدن و دهان را خوش‌بو می‌کند، و دندان‌ها را تقویت می‌کند.»

سقوط لهات

لهات قسمت بالایی و نرم دهان است که اگر پایین بیاید در بلع و حرف زدن ایجاد مشکل می‌کند. درمان آن قرقره کردن با سرکه است.

در روایت آمده: «من أراد ان لا يسقط اذناه، ولالهاته، فلا يأكل حلواً الا تغرغر بخل ومن اراد ان لا يفسد اسنانه فلا يأكل حلواً الا اكل بعده كسرة خبز»[17] یعنی «کسی که نمی‌خواهد مبتلا به افتادگی گوش و لهات شود، هیچ‌وقت شیرینی نخورد مگر اینکه بعد از آن با سرکه قرقره کند و کسی که نمی‌خواهد دندان‌هابیش خراب شود شیرینی نخورد مگر اینکه قبل از آن کمی نان بخورد.»

هندوانه ابوجهل و بیماری‌های دهان و دندان

هندوانه ابوجهل درمان شاخص بیماری‌های دهان و دندان است.

سوراخ شدن دندان (کرم‌خوردگی دندان)

در روایتی از امام کاظم (ع) آمده: «دواء الضرس تأخذ حنظلة فتقشرها ثم تستخرج دهنها فإن كان الضرس مأكولا منحفرا تقطر فيه قطرات وتجعل منه في قطنة شيئا وتجعل في جوف الضرس وينام صاحبه مستلقيا يأخذه ثلاث ليال»[18] یعنی «درمان دندان، یک هندوانه ابوجهل بگیرید، پوستش را بگیرید سپس روغنش را خارج کنید، اگر دندان خورده شده (سوراخ شده) چند قطره داخل دندان بریزید و تکه پارچه‌ای(ترجیحاً از جنس کتان) را با روغن آغشته کنید و در سوراخ دندان قرار بدهید و سه شب به پشت بخوابید.»

در روایت معین نشده که چگونه روغن گرفته شود پس این مسئله می‌تواند بسته به امکانات متغییر باشد البته من به این روش روغن می‌گیرم که پوست هندوانه اوجهل را می‌گیرم و هندوانه را خرد می‌کنم و قدری روغن کنجد یا زیتون (ترجیحاً روغن زیتون) روی آن می‌ریزم و در معرض آفتاب قرار می‌دهم، پس از دو روز همه تبدیل به آب می‌شود، سپس صاف می‌کنم و روی آتش می‌گذارم تا آب آن بخار شود و روغن آن بماند. نکته دیگر این که در روایت در مورد دندان گفته شده «منحفرا»، اگر از حفره باشد همان سوراخ شدن دندان مراد است و اگر از حَفر باشد مراد جرم دندان است، شاید چنین استفاده شود که این درمان جرم دندان هم است. هندوانه ابوجهل یک میکروب‌کش قوی برای میکروب‌هایی است که باعث فساد دندان هستند و با از بین بردن این میکروب‌ها شرایط را برای ترمیم آسیب‌ها فراهم می‌کند.

التهاب ریشه دندان (دندان بدون سوراخ)

در روایتی از امام کاظم (ع) آمده: «فإن كان الضرس لا أكل فيه وكانت ريحا قطر في الاذن التي تلي ذلك الضرس. ليالي كل ليلة قطرتين، أو ثلاث قطرات يبرأ بأذن الله»[19] یعنی «اگر دندان خورده نشده (سوراخ نشده) و صرفاً یک آبسه است، از روغن هندوانه ابوجهل در سوراخ گوشی که در سمت دندان مورد نظر است، چند قطره بریزید، چند شب (سه الی پنج شب) و هر شب، دو الی سه قطره بریزید، به اذن خدا خوب می‌شود.»

درد دهان، خون‌ریزی لثه، درد همراه با رگ زدن و سرخی داخل دهان (ناشی از آبسه یا عفونت)

در روایتی از آمده: «لوجع الفم و الدم الذي يخرج من الأسنان والضربان والحمرة التي تقع في الفم تأخذ حنظلة رطبة قد اصفرت فتجعل عليها قالبا من طين ثم تثقب رأسها وتدخل سكينا جوفها فتحك جوانبها برفق ثم تصب عليها خل تمر حامضا شديد الحموضة ثم تضعها على النار فتغليها غليانا شديدا ثم يأخذ صاحبه منه كلما احتمل ظفره فيدلك به فيه و يتمضمض بخل وإن أحب أن يحول ما في الحنظلة في زجاجة أو بستوقة فعل وكلما فنى خله أعاد مكانه وكلما عتق كان خيرا له إن شاء الله»[20] یعنی «(از امام کاظم (ع) شنیدم) برای درد دهان، و خون‌ریزی لثه، و درد همراه با رگ زدن، و سرخی دهان، یک هندوانه ابوجهل تازه که دارد زرد می‌شود بگیرید، دور آن را گل بگیرید و سوراخی در سر آن ایجاد کرده و مواد داخل آن را بتراشید و مواد را در داخل هندوانه جمع کنید، هندوانه پاره نشود، سپس روی آن سرکه خمر (ترش) که خیلی ترش باشد بریزید، و هندوانه را با همان قالب گلی روی آتش بگذارید تا شدیداً بجوشد، سپس کسی که بیمار است از مواد داخل آن به اندازه یک ناخن بردارد و به موضع بیماری بمالد و بعد با سرکه مزمزه کند، اگر دوست دارد این دارو را داخل شیشه یا کوزه قرار دهد و اگر خشک شد به آن سرکه اضافه کند، و هرچه کهنه‌تر شود بهتر می‌شود.»

در مورد سرکه خمر دو احتمال وجود دارد، یکی اینکه اگر خمر را تبدیل به سرکه کنند به آن سرکه خمر می‌گویند و روش دیگر اینکه سرکه‌ای که ابتدا خود به خود تبدیل به خمر شود و سپس تبدیل به سرکه شود، مثل انگور، خرما، انجیر، عسل و جو که در فقه داریم و شش تا هستند که در ابتدا تبدیل به خمر می‌شوند و سپس تبدیل به سرکه می‌شوند.