موضوع: سردرد (میگرن)

سردرد انواع و علل مختلف دارد، یکی از انواع سردرد میگرن است که در روایات به صداع تعبیر شده است، مستفاد از روایت میگرن نوعی سردرد است که همراه با احساس رگ زدن (نبض) است، معمولاً درد در دو طرف سر احساس می‌شود و ممکن است در کل سر هم باشد. در روایت آمده: «قال النبي (ص) لأعرابيّ : هل أخذتك اُمُّ ملدم قطّ ؟ قال : وما اُمُّ ملدم ؟ قال : حرّ بين الجلد واللّحم قال : لا ، قال : فأخذك الصداع قطّ ؟ قال : وما الصداع ؟ قال : عرق يضرب الإنسان في رأسه ، قال : ما وجدت هذا قطّ ، فلمّا ولّى ، قال رسول الله (ص): من سرّه أن ينظر إلى رجل من أهل النار فلينظر إلى هذا.»[1] یعنی «پیامبر (ص) از یک اعرابی آیا تابه‌حال مبتلا به تب شده‌ای؟ مرد پرسید تب چیست؟ پیامبر (ص) فرمودند گرمایی مابین پوست و گوشت. مرد گفت نه مبتلا به تب نشده‌ام. پیامبر (ص) پرسید آیا مبتلا به میگرن شده‌ای؟ مرد پرسید میگرن چیست؟ پیامبر (ص) رگی است که در سر می‌زند (احساس نبض در سر همراه با درد). مرد پاسخ داد من هیچ‌وقت مبتلا به میگرن نشده‌ام، وقتی رفت و دور شد پیامبر (ص) فرمودند کسی که دوست دارد کسی از اهل جهنم را ببیند پس این (اعرابی) را ببیند.» با توجه به این روایت تعریف میگرن ازنظر روایات مشخص می‌شود. احساس رگ زدن (نبض) فقط در میگرن وجود دارد و در انواع دیگر سردرد وجود ندارد.

روایاتی وجود دارند که با توجه به آن‌ها احتمال دارد میگرن علت سردرد باشد نه نوعی از سردرد، در روایت آمده: «في الرجل يجد رأسه وجعا من صداع شديد هل يجوز له الافطار؟ قال: إذا صدع صداعا شديدا وإذا حم حمي شديدة وإذا رمدت عيناه رمدا شديدا فقد حل له الافطار.»[2] یعنی «اگر مرد از میگرن سردرد بگیرد، آیا برای او جایز است که افطار کند؟ امام صادق (ع) می‌فرمایند هرگاه مبتلا به میگرن شدید شد و هرگاه مبتلا تب شدید شد و هرگاه مبتلا به ورم ملتحمه شدید در دو چشم شد، افطار برای او حلال می‌شود.» در این روایت آمده اگر از میگرن به سردرد مبتلا شود، پس دو احتمال وجود دارد یکی اینکه میگرن خود نوعی سردرد است و احتمال دیگر اینکه میگرن علت سردرد است. نکته دیگر اینکه در این روایت اشاره به میگرن شدید شد پس می‌توان میگرن انواع شدید و غیر شدید دارد.

پیشگیری‌های میگرن

اولین پیشگیری شستن سر با گل خطمی است، امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «غسل الرأس بالخطمى يوم الجمعة من السنة يدر الرزق ويصرف الفقر ويحسن الشعر والبشر وهو امان من الصداع»[3] یعنی «شستن سر با گل خطمی در روز جمعه، از سنت است، روزی را زیاد می‌کند و فقر را از بین می‌برد و موها را نیکو می‌کند و پوست را نیکو می‌کند و ایمنی از میگرن است.» در این روایت گفته‌شده روز جمعه و به‌احتمال‌زیاد مراد هر هفته است. بهترین شوینده برای سر، خطمی است و فواید بسیار دارد، اگر موها بلند نباشد می‌توان گل خطمی سفید را آسیاب کرد و با آن سر را شست و روش دیگر اینکه گل خطمی سفید را آسیاب کنند و نیم ساعت الی یک ساعت در آب ولرم یا آب جوش بگذارند سپس صاف کنند و مایع حاصل را مانند شامپو استفاده کنند، مقدار آب هم بسته به تشخیص شخص می‌تواند تفاوت داشته باشد و بهتر است که خیلی غلیظ نباشد که حالت چسبندگی پیدا کند، هر بار برای شستن سر باید به مقدار مصرف از این شوینده درست کرد زیرا اگر مقدار زیاد از این شوینده درست کنند ماندگاری طولانی ندارد که دفعات بعد هم استفاده گردد مگر اینکه در یخچال نگه‌داری شود. بعد از شستشوی سر با استفاده از شامپوهای امروزی که شیمیایی هستند، مقداری از مواد آن‌ها روی پوست سر باقی می‌ماند و این برای پوست و مو مضر است، امروزه موی اکثر مردم کم‌پشت است و علت همین شوینده‌های شیمیایی است درحالی‌که استفاده از گل خطمی علاوه بر شویندگی خواص زیاد دارد، روزی را زیاد می‌کند و موها را و پوست را نرم می‌کند و درمان شوره و شپش است.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «غسل الرأس بالخطمى أمان من الصداع وبراءة من الفقر وطهور للرأس من الحزاز.»[4] یعنی «شستن سر با گل خطمی ایمنی از میگرن و برائت از فقر است و برای سر پاکیزگی از شوره است.» در این روایت اشاره به روز جمعه نشده پس معلوم می‌شود که اختصاص به روز جمعه ندارد البته از مجموع روایات استفاده می‌شود که باید مداومت در این کار باشد و حداقل هفته‌ای یک‌بار سر را با خطمی شست. بنا بر آنچه در روایات آمده استفاده از خطمی پیشگیری از میگرن است ولی شاید در درمان هم مؤثر باشد.

دومین پیشگیری حمد خدا بعد از شنیدن صدای عطسه است، در روایت آمده: «وإذا سمعت عطسة فأحمد الله، وإن كنت في صلاتك، أو كان بينك وبين العاطس أرض أو بحر. ومن سبق العاطس إلى حمد الله، أمن من الصداع.»[5] یعنی «زمانی که بشنوی کسی عطسه زده خدا را حمد کن هرچند در حال نماز باشی و هرچند که به‌اندازه زمین یا دریا بین شما فاصله باشد و کسی که از عطسه کنند بر حمد خدا سبقت بگیرد از میگرن ایمن می‌شود.» اینکه چه رابطه‌ای بین حمد بعد از عطسه و میگرن وجود دارد هنوز ازنظر علم معلوم نشده، در روایات ما عطسه مدح شده ازجمله آمده که عطسه ایمنی از مرگ است و نشانه خیری از خداوند است که به بنده خود ارزانی داشته، نشانه سلامتی از بیماری و نشانه هضم شدن غذا است. عطسه ما را به یاد حمد خدا می‌اندازد.

سومین پیشگیری خواندن سوره حمد بعد از عطسه بر دست‌ها و مسح صورت با دست‌ها، در روایت آمده: «الحمد: من قرأها إذا عطس مرة ومسح بها وجهه، أمن من الرمد، والصداع، والبياض في العين، والجرب، والكلف، والرعاف.»[6] یعنی «کسی که سوره حمد را (در دستان) یک‌بار بخواند زمانی که عطسه بزند و با این صورت خود را مسح کند ایمن می‌شود از ورم ملتحمه (التهاب چشم) و میگرن و آب‌مروارید و گری و زبری و سیاهی پوست و خون‌دماغ.» شاید انجام این عمل بعد از عطسه مصنوعی (با استفاده از انفیه یا روش‌های دیگر) هم برای میگرن مفید باشد و بتوان از این روش برای پیشگیری یا درمان میگرن استفاده کرد.

چهارمین پیشگیری بستن سر هنگام خروج از حمام است، امام صادق (ع) و امام باقر (ع) می‌فرمایند: «إذا خرجنا من الحمام خرجنا متعممين شتاء كان أو صيفا ، وكانا يقولان : هو أمان من الصداع.»[7] یعنی «هرگاه از حمام خارج می‌شویم با عمامه خارج می‌شویم، چه در زمستان و چه در تابستان، این ایمنی از میگرن است.»

درمان‌های میگرن

اولین درمان میگرن روغن‌بنفشه (پایه کنجد) است، اگر روغن‌بنفشه درست تهیه شود درمان بسیار خوب برای بیماری‌های سخت است. ازآنجاکه روغن کنجد خود درمان سردرد است بهتر است از روغن‌بنفشه پایه کنجد برای میگرن استفاده شود.

برای تهیه روغن‌بنفشه ابتدا گل بنفشه را در ظرفی (ترجیحاً شیشه‌ای) قرار داده و روی آن روغن می‌ریزیم تا روغن روی گل‌ها برسد سپس پشت شیشه در معرض نور غیرمستقیم آفتاب به مدت یک ماه می‌گذاریم بماند و هر سه یا چهار روز شیشه را تکان می‌دهیم تا مواد آن خوب جابجا شود بعد از یک ماه اگر بخواهیم روغن بهتری درست کنیم باید روغن را صاف کنیم و دوباره در آن گل بریزیم و مانند قبل یک ماه بگذاریم بماند و این کار را اگر ده ماه ادامه دهیم روغن به‌دست‌آمده بسیار باکیفیت و درمان بسیاری از بیماری‌هاست.

در روایت آمده: «دهن الحاجبين بالبنفسج يذهب بالصداع.»[8] یعنی «روغن‌مالی روی ابروها با روغن‌بنفشه میگرن را برطرف می‌کند.»

در روایت آمده: «وكان يدهن بالبنفسج ويقول : هو أفضل الادهان ... وكان (ص) يدهن حاجبيه من الصداع»[9] یعنی «(پیامبر (ص)) از روغن‌بنفشه استفاده می‌کردند و می‌فرمودند این بهترین روغن‌هاست ... و روی ابروها روغن‌بنفشه می‌مالیدند برای درمان میگرن.»

دومین درمان کاسنی و بنفشه است، امام رضا (ع) می‌فرمایند: «الهندباء شفاء من ألف داء ما من داء في جوف ابن آدم إلا قمعه الهندباء قال: ودعا به يوما لبعض الحشم وكان تأخذه الحمى والصداع فأمر أن يدق وصيره على قرطاس، وصب عليه دهن البنفسج ووضعه على جبينه ثم قال: أما إنه يذهب بالحمى وينفع من الصداع ويذهب به.»[10] یعنی «کاسنی درمان هزار بیماری است، نیست هیچ بیماری در بنی‌آدم مگر اینکه کاسنی آن را سرکوب می‌کند و امام فرمودند که برای یکی از خادمان کاسنی بیاورند، آن شخص مبتلا به تب می‌شد، امام امر کرد که کاسنی را بکوبند و آن را روی کاغذ قراردادند و روی کاسنی روغن‌بنفشه ریختند و آن را (کاسنی و روغن‌بنفشه) روی پیشانی او قراردادند سپس امام فرمودند این تب را برطرف می‌کند و برای میگرن مفید است و آن را از بین می‌برد.» با توجه به روایت کاسنی جزو درمان‌های عمومی است. در این درمان بهتر است از روغن‌بنفشه پایه زیتون استفاده شود، به‌طورکلی آنچه از روایات به دست آوردیم برای استعمال خارجی بهتر است از روغن‌بنفشه پایه زیتون استفاده شود و برای ریختن داخل بینی از روغن‌بنفشه پایه کنجد.

سومین درمان نوشیدن آب ولرم است، در روایت آمده: «كان رسول الله (صلى الله عليه وآله) إذا أفطر بدء بحلواء يفطر عليها فإن لم يجد فسكرة أو تمرات فإذا أعوز ذلك كله فماء فاتر وكان يقول: ينقي المعدة والكبد ويطيب النكهة والفم ويقوي الأضراس ويقوي الحدق ويجلو الناظر ويغسل الذنوب غسلا ويسكن العروق الهائجة والمرة الغالبة ويقطع البلغم ويطفي الحرارة عن المعدة ويذهب بالصداع.»[11] یعنی «پیامبر (ص) زمان افطار، با حلوا افطار می‌کردند و اگر حلوا نمی‌یافتند با شکر یا خرما و اگر هیچ‌کدام نبود با آب ولرم افطار می‌کردند و می‌فرمودند معده و کبد را پاک می‌کند و انسان و دهان را خوش‌بو می‌کند و دندان‌ها را تقویت می‌کند و بلغم را قطع می‌کند و گرمی معده را خاموش می‌کند و میگرن را برطرف می‌کند.» شاید بتوان گفت که علت میگرن، گرمی معده یا بلغم یا پاک نبودن و مشکل معده و کبد و یا دندان‌درد است، البته برای این دلیل نداریم.

چهارمین درمان حنا است، حنا فواید زیاد دارد و روایات بسیار در استفاده از حنا تأکید کرده‌اند، پیامبر (ص) می‌فرمایند: «الحناء خضاب الاسلام يزيد في المؤمن عمله ويذهب بالصداع ويحد البصر ويزيد في الوقاع وهو سيد الرياحين في الدنيا والآخرة.»[12] یعنی «حنا رنگ موی اسلامی است، عمل مؤمن را زیاد می‌کند و میگرن را برطرف می‌کند و بینایی را تقویت می‌کند و عمل هم‌بستر شدن را زیاد می‌کند و سید گل‌ها (گیاهان معطر) در دنیا و آخرت است.» همچنین فرمودند: «ما خلق الله شجرة احب اليه من الحناء.»[13] یعنی «خداوند نزد خود گیاهی محبوب‌تر از حنا خلق نکرده است.» محل استعمال حنا کل بدن است و حداقل باید برای سروصورت استفاده کرد. ائمه (ع) مقید بودند که در حمام از گردن تا پا نوره بمالند و بعد از نوره از سر تا پا حنا بمالند. در روایت آمده: «رأيت أبا جعفر عليه السلام وقد خرج من الحمام وهو من قرنه إلى قدمه مثل الوردة من أثر الحناء.»[14] یعنی «امام صادق (ع) را دیدم که از حمام خارج شد درحالی‌که از سر تا پا مانند گل بود در اثر استفاده از حنا.»

در روایت دیگری آمده: «نفقة درهم في الخضاب أفضل من نفقة درهم في سبيل الله»[15] یعنی «هزینه کردن یک درهم برای رنگ کردن مو بهتر از هزینه یک درهم در راه خداست» اگر بخواهیم حنا را برای سر استفاده کنیم باید به‌قدری صبر کنیم که رنگ بگیرد ولی برای بدن نیاز نیست که رنگ بگیرد.

پنجمین درمان آب زمزم است، از ابن عباس نقل‌شده: «إن الله يرفع المياه العذاب قبل يوم القيامة غير زمزم، وأن ماءها يذهب بالحمى والصداع والاطلاع فيها يجلو البصر، ومن شربه للشفاء شفاه الله، ومن شربه للجوع أشبعه الله.»[16] یعنی «خداوند قبل از قیامت آب‌های شیرین را از زمین برمی‌دارد به‌غیراز زمزم، آب زمزم سرگیجه و میگرن را برطرف می‌کند و نگاه کردن در چاه زمزم بینایی را جلا می‌دهد و اگر کسی به‌قصد شفا از آن بنوشد خداوند او را شفا می‌دهد و اگر کسی به خاطر گرسنگی آن را بنوشد خداوند او را سیر می‌کند.» آب زمزم از درمان‌های عمومی است.

ششمین درمان آب آسمان (باران) است، در روایت آمده: «وإن كان به صداع سكن عنه، وسكن عنه كل داء في جسمه»[17] یعنی «(کسی که این آب را بخورد) اگر میگرن داشته باشد تسکین می‌یابد و نیز تمام دردهایی که در بدن دارد تسکین می‌یابد.»

هفتمین درمان میگرن حجامت سر است، در روایت آمده: «الحجامة في الرأس شفاء من سبع : من الجنون والجذام والبرص والنعاس ووجع الضرس وظلمة العين والصداع.»[18] یعنی «حجامت سر درمان هفت بیماری است، جنون و جذام و پیسی و خواب‌آلودگی و دندان‌درد و تاری چشم و میگرن.» محل حجامت سر باید به‌اندازه یک وجب از نوک بینی فاصله داشته باشد.

هشتمین درمان سیاه‌دانه است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «إن في الشونيز شفاء من كل داء ، فأنا آخذه للحمى والصداع والرمد ولوجع البطن ولكل ما يعرض لي من الاوجاع فيشفيني الله عزوجل به.»[19] یعنی «در سیاه‌دانه درمان کل بیماری‌ها است، من از آن استفاده می‌کنم برای تب و میگرن و ورم ملتحمه (التهاب چشم) و شکم‌درد و برای کل دردهایی که بر من عارض می‌شود و خداوند مرا درمان می‌کند.» معمولاً مقدار مصرف سیاه‌دانه به تعداد فرد است، هفت عدد یا نه عدد یا یازده یا بیست‌ویک و مانند این اعداد.