درس مهدویت استاد طبسی

موضوع: ابدال/ ادامه بحث ابدال در کلام و روایات شیعه

قائلین به سی نفر در مورد تعداد ابدال استناد به روایتی از کتاب شریف کافی می‌کنند:

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ^{علیه‌السلام} قَالَ: لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ‌ غَيْبَةٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ فِي غَيْبَتِهِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَةٍ.[1]

« ابو بصير از امام صادق ^{علیه‌السلام} روايت كرده كه آن حضرت فرمود: «صاحب اين‌ امر از غایب شدن ناگزير است و در غيبت خود ناچار از گوشه‌گيرى و كناره‌جوئى از ديگران است و طيبه (مدينه) خوش منزلى است و با وجود سى‌ تن (يا به همراهى سى‌ نفر) وحشت و ترسى نيست.»

وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَةٍ: به این عبارت استناد کردند که مراد از سی همان ابدال هستند.

3. تقريب المعارف، ص 431- همان نص کتاب كافي است، امّا در آن عبارت «و ما بثلاثين من وحشة» نمی‌باشد و قال: «و رووا عن علي بن أبي حمزة، عن أبي عبد اللّه ^{علیه‌السلام} قال:-».

7. معجم الأحاديث الإمام المهدي ^{علیه‌السلام}، ج‌5، ص48 از کتاب کافی

مرحوم فیض می‌فرماید:

طيبة هي‌ المدينة المقدسة يعني إذا اعتزل فيها مستترا و معه ثلاثون من شيعته يأنس بعضهم ببعض فلا وحشة لهم كأنه أشار بذلك إلى غيبته القصيرة فإن في الطويلة ليس لشيعته إليه سبيل‌.[2]

« منظور از «طيبه» در روايت، مدينه منوره است. يعنى حضرت به همراه سى تن از پيروانش كه برخى با بعضى ديگر مأنوسند، در شهر مدينه و تنهايى در نهان بسر مى‌برد و با اين جمع هيچ گاه ترسى به دل ندارند. گويى امام صادق ^{علیه‌السلام} با اين جمله به غيبت صغراى آن حضرت اشاره كرده زيرا غيبت كبرى هيچ‌يك از شيعيان وى به آن حضرت دسترسى ندارند.»

طبق بیان مرحوم فیض این روایت مربوط به دوران غیبت صغری است و در دوران غیبت کبری ارتباطی بین امام ^{علیه‌السلام} و مردم نیست البته ما دلیلی بر عدم ارتباط بین امام و بعضی از مردم نداریم، شیخ طوسی، سید مرتضی، شیخ مفید به این ارتباط تصریح کردند و ملاقات‌های غیر اختیاری به تواتر نقل شده است، مرحوم اربلی[3] در کتاب کشف الغمة دو داستان در این زمینه نقل می‌کند که یکی داستان اسماعیل حرقلی است. اما از معاصران ما مرحوم سبزواری و از دوره حاضر مرحوم نمازی خدمت حضرت ولی عصر ^{علیه‌السلام} تشرف داشتند و حضرت آیة الله وحید در مورد داستان تشرف مرحوم نمازی فرمودند: داستان صحیح است و مراجع نجف هم آن را تأیید کردند.

و از کسانی که ملاقات‌های اختیاری با امام زمان داشتند مرحوم سید ابن طاووس و مرحوم سید بحر العلوم می‌باشند.

بعضی نیز گفته‌اند مراد از تعبیر وَ مَا بِثَلَاثِينَ مِنْ وَحْشَةٍ سن امام می‌باشد یعنی امام زمان همیشه در هیئتی هستند که به نظر سی‌ساله می‌آیند.

مرحوم مجلسی در مرآة العقول می‌فرماید:[4]

و العزلة بالضم: اسم الاعتزال أي المفارقة عن الخلق‌" و لا بد له في غيبته" في بعض النسخ: و لا له في غيبته، أي ليس في غيبته معتزلا عن الخلق بل هو بينهم و لا يعرفونه، و الأول أظهر و موافق لما في سائر الكتب، و الطيبة بالكسر اسم المدينة الطيبة، فيدل على أنه ^{علیه‌السلام} غالبا في المدينة و حواليها إما دائما أو في الغيبة الصغرى، و ما قيل: من أن الطيبة اسم موضع يسكنه ^{علیه‌السلام} مع أصحابه سوى المدينة فهو رجم بالغيب، و يؤيد الأول ما مر أنه لما سئل أبوه ^{علیه‌السلام}: أين أسأل عنه؟

قال: بالمدينة.[5] " و ما بثلاثين من وحشة" أي هو ^{علیه‌السلام} مع ثلاثين من مواليه و خواصه، و ليس لهم وحشة لاستيناس بعضهم ببعض، أو هو ^{علیه‌السلام} داخل في العدد فلا يستوحش هو أيضا أو الباء بمعنى مع أي لا يستوحش ^{علیه‌السلام} لكونه مع ثلاثين، و قيل: هو مخصوص بالغيبة الصغرى، و ما قيل: من أن المراد أنه ^{علیه‌السلام} في هيئة من هو في سن ثلاثين سنة و من كان كذلك لا يستوحش فهو في غاية البعد، و في غيبة الشيخ: لا بد لصاحب هذا الأمر من عزلة و لا بد في عزلته من قوة، الخبر.

« عزلة به ضم اسم اعتزال به معنای مفارقت و جدائی از مردم است و‌" و لا بد له في غيبته" در بعضی نسخ چنین آمده است: " و لا له فی غیبته" به معنای اینکه امام ^{علیه‌السلام} در دوران غیبت جدای از مردم نیستند بلکه بین آن‌ها می‌باشند امّا مردم ایشان را نمی‌شناسند، و تعبیر اول ظاهرتر است و موافق با آن چیزی است که در سائر کتب آمده است، و طیبة به کسر اسم مدینه‌ی طیبه است، پس روایت دلالت می‌کند بر اینکه امام ^{علیه‌السلام} غالبا در مدینه و اطراف آن هستند یا اینکه دائما (چه غیبت کبری و چه در غیبت صغری) یا در غیبت صغری، و گفته شده است (نظر غیر صحیح): طیبه اسم مکانی غیر مدینه است که امام ^{علیه‌السلام} همراه اصحاب‌شان در آن سکونت دارند پس این نظر رجم بالغیب است، و نظر اول را تایید می‌کند آنچه گذشت که چون از پدر ایشان سوال شد که بعد از رحلت شما، در کجا به دنبال امام بعد از شما باشیم؟ فرمودند: در مدینه.

البته بعضی گفته‌اند «ال» در المدینه برای عهد است و مراد از آن سامرا است یعنی مراد سفرای حضرت است، از آن‌ها سوال کن پس طبق این احتمال دوم قرینیت درست نشد و احتمال دوم که نام مکانی است که امام و اصحاب ایشان در آن سکونت دارند، وارد است.»