درس مهدویت استاد طبسی

موضوع: سرنوشت یهود در عصر ظهور

عبایه: بعضی گفته‌اند: او از خواص امیر المومنین ^{علیه‌السلام} بوده است. البته اگر جزء خواص بودن او اثبات شود در توثیق او کفایت می‌کند لکن توثیق خاصی ندارد. عامه او را جزء غلات شیعه شمردند.

مرحوم نمازی می‌فرماید:

من خواصّ أصحاب أمير المؤمنين ^{علیه‌السلام}. و الأظهر أنّه منسوب إلى جدّه و أبوه عمرو. فهو: عباية بن عمرو بن ربعي؛ كما عدّه الشيخ أيضا بهذا العنوان من أصحاب الحسن المجتبى ^{علیه‌السلام}. جملة من رواياته الشريفة في الفضائل عن مولانا أمير المؤمنين صلوات اللّه عليه. و روى عبد اللّه بن الحسن بن الحسن، عنه، كتاب أمير المؤمنين ^{علیه‌السلام} إلى أهل مصر و محمّد بن أبي بكر حين ولّاه مصر و فيه جوامع الأحكام‌ و روى عنه سليمان بن مهران الأعمش و عمران بن ميثم و عبد اللّه بن الحسن بن الحسن و موسى بن طريف.[1]

او از خواص امیر المومنین ^{علیه‌السلام} بود. اظهر آن است که او منسوب به جدش بود و پدر او عمرو بود. او روایاتی را در فضائل امیر المومنین ^{علیه‌السلام} نقل می‌کند. و او نامه امیر المومنین ^{علیه‌السلام} به اهل مصر در زمانی که محمد بن ابو بکر والی آن‌ها بود را نقل می‌کند و در آن روایت جوامع احکام است. و سلیمان بن مهران اعمش و عمران بن میثم و عبد الله بن حسن بن حسن و موسی بن طریف از او روایت کرده‌اند.

مرحوم شوشتری می‌فرماید:

قال: عدّه الشيخ في رجاله في أصحاب عليّ ^{علیه‌السلام} و قال في أصحاب الحسن ^{علیه‌السلام}: «عباية بن عمرو بن ربعي» و عدّه البرقي في خواصّ أصحاب عليّ ^{علیه‌السلام}. و في رواية عمران بن ميثم، قال: دخلت أنا و عباية الأسدي على امرأة من بني أسد يقال لها: حبابة الوالبيّة، فحدّثتهما عن الحسين ^{علیه‌السلام} عن أبيه ^{علیه‌السلام} قال: نحن و شيعتنا على الفطرة و سائر الناس منها براء.

أقول: الخبر في الكشّي في حبابة؛ و روى أيضا عن صالح بن ميثم مثله‌[2] [3] . و روى أمالي ابن الشيخ مسندا عنه، قال: كان علي ^{علیه‌السلام} كثيرا ما يقول: سلوني قبل أن تفقدوني، فو اللّه ما من أرض مخصبة و لا مجدبة و لا فئة تضلّ مائة أو تهدي مائة إلّا و أنا أعلم قائدها و سائقها و ناعقها إلى يوم القيامة و عنونه ميزان الذهبي، قائلا: روى عنه موسى بن طريف- كلاهما من غلاة الشيعة- له، عن عليّ: أنا قسيم النار.[4]

مرحوم شیخ طوسی در کتاب رجال او را از اصحاب امیر المومنین ^{علیه‌السلام} شمرده است؛ البته به نظر ما اصحاب نامیدن مرحوم شیخ اعم از اعتبار شخص است. مرحوم برقی او را جزء خواص امیر المومنین ^{علیه‌السلام} شمرده است ( می‌توان به استناد کلام برقی او را معتبر دانست.)

ایشان روایات مهمی در مورد ائمه نقل می‌کند: و چون ایشان روایات در فضائل را نقل می‌کرده لذا ذهبی او را تحمل نکرده و گفته: او از غلات شیعه است چون از علی روایت نقل کرده است که او فرمود: أنا قسیم النار در حالی که خود عامه روایت علی مع الحق و الحق مع علی را نقل می‌کنند.

مرحوم مامقانی می‌فرماید:

و قال الوحيد ره مرّ فى حبّابة الوالبيّة ما يظهر منه حسن عقيدته و اقول‌ حسن‌ عقيدته‌ مسلّمة و كونه من خواصّه الذى شهد به البرقى يدرجه فى الحسان كما لا يخفى و قد مرّ فى سليمان بن مهران ما يكشف عن كونه معتمدا عليه و على رواياته و انّه كان امام الحى و لازم الامامة العدالة فتدبّر جيّدا[5]

مرحوم وحید گفت: از آنچه در حبابه‌ی والبیه گذشت حسن اعتقاد او ظاهر می‌شود و گویم: و حسن، اعتقاد او مسلم است و بودن او از خواص امام که برقی به آن شهادت داده او را در حسان قرار می‌دهد همانطور که این مطلب پنهان نیست و در سلیمان بن مهران گذشت که هم خود او و هم روایات او مورد اعتماد است و او امام جماعت بود و لازمه‌ی امام جماعت بودن عدالت است. عجبا مگر نماز گزاران شیعه بودند؟! و این را شرط فقهی امامت جماعت می دانستند؟!

به هر حال عبایه جزء خواص حضرت است و لااقل ایشان حسن است و روایتی هم که او نقل کرده باشد حسنه و مورد قبول است.

عثمان بن عیسی: ایشان منحرف در عقیده بود و جزء سران واقفیه بود.

مرحوم نجاشی می‌فرماید:

و كان‌ شيخ‌ الواقفة و وجهها، و أحد الوكلاء المستبدين بمال موسى بن جعفر ^{علیه‌السلام}، روى عن أبي الحسن ^{علیه‌السلام}. ذكره الكشي في رجاله. و ذكر نصر بن الصباح قال: كان له في يده مال- يعني الرضا ^{علیه‌السلام} فمنعه فسخط عليه. قال: ثم تاب و بعث إليه بالمال، و كان يروي عن أبي حمزة، و كان رأى في المنام أنه يموت بالحائر على صاحبه السلام، فترك منزله بالكوفة، و أقام بالحائر حتى مات و دفن هناك. صنف كتبا[6]

او شیخ و بزرگ واقفیه بود، و یکی از وکلائی بود که به اموال و حقوق شرعی متعلق به موسی بن جعفر ^{علیه‌السلام} استبداد کرد، از ابو الحسن روایت کرده است، کشی او را در رجالش ذکر کرده است و نصر بن صباح را ذکر کرده که گفت: امام رضا ^{علیه‌السلام} در دست او مالی داشت پس آن را از امام منع کرد و امام بر او غضب کردند. گفت: سپس توبه کرد و مال را نزد امام فرستاد، و از ابو حمزه روایت می‌کرد، و در خواب دید که در حائر (کربلا) -که سلام بر صاحبش باد- می‌میرد، پس خانه‌اش در کوفه را ترک کرد و در حائر اقامت کرد تا از دنیا رفت و در آنجا دفن شد، او کتبی تصنیف کرد.

مرحوم شیخ در الغیبة می‌فرماید:

فَرَوَى مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الْعَطَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْفَضْلِ‌ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: مَاتَ أَبُو إِبْرَاهِيمَ ع وَ لَيْسَ مِنْ قُوَّامِهِ أَحَدٌ إِلَّا وَ عِنْدَهُ الْمَالُ الْكَثِيرُ وَ كَانَ ذَلِكَ سَبَبَ وَقْفِهِمْ وَ جَحْدِهِمْ مَوْتَهُ طَمَعاً فِي الْأَمْوَال[7] ‌

يونس بن عبد الرّحمن گفته است: [وقتى‌] ابو ابراهيم [امام كاظم ^{علیه‌السلام}‌] از دنيا رفت، نزد [بعضى از] وكلايش اموال بسيار زيادى بود و همين امر موجب وقف آن‌ها شد. لذا به دليل طمع در اموال حضرت، شهادت و مرگ ايشان را انكار كردند.

مرحوم کشی نقل می‌کند:

عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحُسَيْنِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، قَالَ:، أَحَدُ الْقَوْمِ‌ عُثْمَانُ بْنُ عِيسَى، وَ كَانَ‌ يَكُونُ‌ بِمِصْرَ، وَ كَانَ عِنْدَهُ مَالٌ كَثِيرٌ وَ سِتُّ جَوَارٍ، فَبَعَثَ إِلَيْهِ أَبُو الْحَسَنِ ^{علیه‌السلام} فِيهِنَّ وَ فِي الْمَالِ، وَ كَتَبَ إِلَيْهِ: أَنَّ أَبِي قَدْ مَاتَ وَ قَدِ اقْتَسَمْنَا مِيرَاثَهُ، وَ قَدْ صَحَّتِ الْأَخْبَارُ بِمَوْتِهِ، وَ احْتَجَّ عَلَيْهِ. قَالَ، فَكَتَبَ إِلَيْهِ إِنْ لَمْ يَكُنْ أَبُوكَ مَاتَ فَلَيْسَ مِنْ ذَلِكَ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ كَانَ قَدْ مَاتَ عَلَى مَا تَحْكِي فَلَمْ يَأْمُرْنِي بِدَفْعِ شَيْ‌ءٍ إِلَيْكَ، وَ قَدْ أَعْتَقْتُ الْجَوَارِيَ..[8]

احمد بن محمد گفت: يكى از كارداران موسى بن جعفر ^{علیه‌السلام} عثمان‌ بن‌ عيسى‌ بود و در مصر سكنى داشت مقدار زيادى مال با شش كنيز پيش او بود حضرت رضا ^{علیه‌السلام} پيغام داد به او در مورد فرستادن اموال و كنيزان. در جواب نوشت: پدرت نمرده. امام ^{علیه‌السلام} در جواب نامه‌اش نوشت پدرم از دنيا رفت و اموالش را تقسيم كرديم خبر فوتش همه جا منتشر شده من به استناد فوت او در باره ميراثش آنچه بايد انجام داده‌ام. عثمان‌ بن‌ عيسى‌

جواب داد: اگر پدرت نمرده باشد كه چيزى به تو نمي‌رسد، اگر مرده باشد طبق گفتار تو به من دستور نداده كه چيزى به تو بدهم كنيزان را آزاد كردم و آنها را به ازدواج درآوردم.

از این روایات مشخص می‌شود که او انسانی منحرف و در برابر امام، جری و بی حیا بوده است.

ابن شهر آشوب او را از ثقات راویان امام کاظم ^{علیه‌السلام} شمرده است.

مرحوم طوسی در عده می‌فرماید:

عمل طائفه به روایات او به جهت وثاقت و دور بودن او از کذب است.

مرحوم خوئی می‌فرماید:

لا ينبغي‌ الشك‌ في‌ أن‌ عثمان‌ بن عيسى كان منحرفا عن الحق و معارضا للرضا ^{علیه‌السلام}، و غير معترف بإمامته، و قد استحل أموال الإمام ع ^{علیه‌السلام}، و لم يدفعها إليه! و أما توبته و رده الأموال بعد ذلك فلم تثبت، فإنها رواية نصر بن الصباح، و هو ليس بشي‌ء، و لكنه مع ذلك كان ثقة بشهادة الشيخ، و علي بن إبراهيم، و ابن شهرآشوب المؤيدة بدعوى بعضهم أنه من أصحاب الإجماع.[9]

شایسته نیست شک در اینکه عثمان بن عیسی منحرف از حق و معارض با امام رضا ^{علیه‌السلام} بود و معترف به امامت امام ^{علیه‌السلام} نبود، و اموال امام ^{علیه‌السلام} را حلال شمرد و به ایشان تحویل نداد! امّا توبه‌ی او و رد اموال ثابت نشده و روایتی که بر این مطلب دلالت دارد روایت نصر بن صباح است و آن هم معتبر نیست، لکن با این وجود او ثقه است به جهت شهادت شیخ، علی بن ابراهیم و ابن شهر آشوب که تأیید می‌شود به ادعای بعضی که او از اصحاب اجماع است.

مبنای مرحوم خوئی این است که اعتقاد و مذهب را در اعتبار فرد دخالت نمی‌دهد. ما نیز این مطلب را اضافه کنیم که ایشان کثیر الروایه است و این خود دلیل بر اعتبار ایشان است.

پس روایات ایشان نیز مورد قبول است. لذا سند این روایت مشکلی ندارد و مفاد آن هم این است که حضرت مهدی در زمان ظهور یهودیان را از سرزمین‌های اسلامی تبعید می‌کند.