موضوع:یاران امام زمان # در دوران ظهور

ادامه بررسی روایات مربوط به حضرت عیسی×

ادامه بررسی «زوراء» در روایات

بعضی استناد کردند به روایتی از امام صادق × که ایشان زوراء را بر ری تطبیق دادند:

6. سَهْلُ بْنُ زِيَادٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: تَمَثَّلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ × بِبَيْتِ شِعْرٍ لِابْنِ أَبِي عَقِبٍ وَ يُنْحَرُ بِالزَّوْرَاءِ مِنْهُمْ لَدَى الضُّحَى ثَمَانُونَ أَلْفاً مِثْلُ مَا تُنْحَرُ الْبُدْنُ [وَ رَوَى غَيْرُهُ الْبُزَّلُ‌] ثُمَّ قَالَ لِي تَعْرِفُ الزَّوْرَاءَ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ يَقُولُونَ إِنَّهَا بَغْدَادُ قَالَ لَا ثُمَّ قَالَ × دَخَلْتَ الرَّيَّ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ أَتَيْتَ سُوقَ الدَّوَابِّ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ رَأَيْتَ الْجَبَلَ الْأَسْوَدَ عَنْ يَمِينِ الطَّرِيقِ تِلْكَ الزَّوْرَاءُ يُقْتَلُ فِيهَا ثَمَانُونَ أَلْفاً مِنْهُمْ ثَمَانُونَ رَجُلًا مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ كُلُّهُمْ يَصْلُحُ لِلْخِلَافَةِ قُلْتُ وَ مَنْ يَقْتُلُهُمْ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ يَقْتُلُهُمْ أَوْلَادُ الْعَجَمِ‌ .[1]

از معاوية بن وهب گويد: امام صادق × به يك بيت از شعر ابن ابى عقب تمثل جست:

و ينحر بالزوراء منهم لدى الضحى‌      ثمانون الفا مثل ما تنحر البدن‌

در نزدیک ظهر بزوراء از ايشان گردد     هشتاد هزاران چه شتر قربانى

در روايت ديگر بجاى كلمه البدن البزل آمده است و آن بمعنى شتران قوى و نيرومند است.

پس امام × فرمودند: زوراء را می‌شناسی؟

گويد من گفتم: قربانت مى‌گويند: زوراء همان بغداد است، فرمود: نه، سپس فرمود: تو به رى رفته‌اى؟ گفتم: آرى، فرمود: به بازار چارپايان رفتى؟ گفتم: آرى فرمود: آن كوه سياه را كه سمت راست جاده است ديده‌اى؟ همان زوراء است كه در آن 80 هزار كشته شوند و 80 مرد از آنها از فرزندان فلان‌اند كه همه شايسته خلافت شمرده شوند گفتم: قربانت چه كسى آنها را مي‌كشد؟ فرمود: عجم‌زاده‌ها آنها را مي‌كشند.

نظر مرحوم مجلسی:

ایشان ابتدا بیان می‌کند که روایت از حیث سند ضعیف است، سپس می‌فرماید:

في القاموس: الزوراء ما كان لاحيحة و البئر البعيدة و القدح و إناء من فضة و القوس و دجلة و بغداد لان أبوابها الداخلة جعلت مزورة عن الخارجة، و موضع بالمدينة قرب المسجد و دار كانت بالحيرة و البعيدة من الاراضى و أرض عند ذى خيم انتهى. و یحتمل أن يكون الزوراء في الخبر اسما لموضع بالرى و أن يكون الزوراء البغداد الجديد و قال: إنّما نفى × بغداد القديم و لعله كان هناك موضع يسمى بالرى و يكون إشارة إلى المقاتلة التي وقعت في زمان مأمون هناك و قتل فيها كثير من ولد العباس و على الأول يكون إشارة إلى واقعة تكون في زمن القائم × أو في قريب منه و ابن أبي عقب لعله كان سمع هذا من المعصوم فنظمه.‌[2]

فيروزآبادى براى زوراء اين معانى را ذكر كرده است:

1- مالى بود از آن احيحه كه يكى از عربها است

2- چاه دور

3- قدح

4- ظرف نقره

5- كمان

6- دجلة

7- بغداد زيرا درهاى درونى آن از برونى جدا است

8- مكانى است در مدينه نزديك مسجد، خانه‌اى بوده است در حيره

9- اراضى دور دست

10- زمینى در ذى خيم.

من گويم ممكن است زوراء در اين خبر نام محلى باشد در رى يا مقصود از زوراء بغداد نو باشد و امام كه فرموده بغداد نيست، مقصود ایشان بغداد كهنه است و شايد در آنجا محلى به اين نام باشد و اشاره باشد به نبردى كه در زمان مأمون ميان طرفداران او و طرفداران امين واقع شد و بسيارى از بنى عباس در آن بدست عجم‌زاده‌ها كه طرفدار مأمون بودند، كشته شدند و بنا بر اول اشاره است به واقعه‌اى كه در زمان امام قائم × يا نزديك به آن واقع مى‌شود و شايد ابن ابى عقبه اين پيشگوئى را از امام معصوم شنيده و آن را به نظم آورده است.

ابن ابی عقب:

آقای نمازی در مستدرک در مورد ایشان می‌فرماید:

الشاعر الراوی عن الرسول و امیر المومنین و له کتاب الاخبار و کتاب الشعر ذکره النجاشی فی رجاله و هو الذی کتب علی علی یده الی الخوارج و قیل هو من جند ابراهیم بن اشتر و نقل لهم حدیثا دالا علی غلبتهم[3] [4]

او شاعر و راوی از حضرت رسول | و امیر المومنین × است و برای او کتاب روائی و کتاب شعر است که نجاشی از آن در رجال خود ذکر کرده است و او کسی است که پیام کتبی حضرت علی × را به خوارج رساند، گفته شده او از سربازان ابراهیم فرزند مالک اشتر بود و برای آن‌ها حدیثی نقل کرد که دال بر غلبه‌ی آنان در جنگ بود.

بیان قاریاغدی:

ایشان در بضاعة المزجاة (شرح روضه‌ی کافی) پیرامون روایت می‌فرماید: و قوله: (قال: لا)؛ لعلّ المراد أنّ المقصود بالزوراء في هذا المقام ليس بغداد، إلّاأنّه لا يطلق عليها. (ثمّ قال: دخلت الريّ).

قيل: بين شطّ الفرات ودجلة موضع يُقال له: الريّ. وفي القاموس: «الريّ: بلدٌ معروف، والنسبة رازي». و قوله: (يُقتل فيها ثمانون ألفاً من ولد فلان كلّهم يَصلح للخلافة).

كلامه إشارة إلى واقعة تقع في عصر الصاحب عليه السلام، أو قريب منه. ولعلّ «فلان» كناية عن‌ عبّاس؛ لما روي من استئصالهم في آخر الزمان، وصلاحيّتهم للخلافة؛ لكونهم من أولاد الخُلفاء، أو لرفعة شأنهم بحسب الدُّنيا. وقيل: كأنّه أشار بذلك إلى قتال أمين مع المأمون؛ فإنّه وقع في الريّ، وقتل عسكر أمين هناك، وكان عسكر مأمون من أهل خراسان وحواليها. ويمكن أن يكون إشارة إلى قضيّة هلاكو. انتهى.[5]

اینکه امام × فرمود: نه بغداد نیست، شاید مراد این است که مقصود از زوراء در این مقام بغداد نیست (نفی نمی‌کند اطلاق زوراء بر بغداد را اما اینجا می‌گوید در این مقام مراد این نیست) منظور در اینجا ری است ولی زوراء بر ری اطلاق نمی‌شود. و اینکه امام به ایشان فرمود: وارد ری شدی؟ گفته شده موضعی بین رود فرات و رود دجله است که به آن ری گفته می‌شود.

و قول امام ×: هشتاد هزار نفر کشته می‌شوند اشاره دارد به واقعه‌ای که در عصر امام زمان # واقع می‌شود و شاید فلان کنایه از عباس باشد به خاطر آنچه روایت شده از اینکه نابودی آنان در آخر الزمان است، صلاحیت برای خلافت را برای این فرموده است که همگی شاهزاده بودند یا به خاطر اینکه به حسب دنیا رفعت شأن دارند. و گفته شده است که به آن اشاره دارد به قتال امین با مامون که در ری واقع شد و لشکر امین در آنجا کشته شدند، و لشکر مأمون از اهل خراسان و حوالی آن بود. و ممکن است به قضیه‌ی هلاکو اشاره داشته باشد.

7. ابن حماد نقل می‌کند که جابر بن یزید جعفی از امام باقر × نقل می‌کند که فرمودند:

اذا ظهر السفیانی[6] علی الابقع و علی المنصور و علی الکندی و الترک و الروم خرج و صار الی العراق ثم یطلع فعند ذلک هلاک عبد الله و یخلق المخلوع ویتسبب اقوام فی مدینة الزوراء علی جهل...

یظهر الاخوص علی مدینة عنوة فیقتل بها مقتل العظیمة و تقتل ستة أکبش من آل العباس ویذبح فیها ذبحا صبرا ثم یخرج الی الکوفة[7] [8]

شاهد ما در این روایت کلمه‌ی زوراء است که استفاده شده است، از قرائن قبل و بعد آن مشخص است که آن در خود عراق است، البته کتاب و مؤلف کتاب هر دو غیر معتبرند. مرحوم مجلسی از این کتاب روایتی در مورد امام زمان # نقل نمی‌کند تنها نام ایشان در دو مورد در سند شیخ طوسی آمده است.

اهل سنت هم به کتاب خیلی بها نمی‌دهند، خود مؤلف کتاب را بعضا مخصوصا حنابله قبول دارند.

8. یرجع الی الدمشق و قد دان له الخلق فیجیّش جیشین: جیش إلی المدینة و جیش إلی المشرق اما جیش المشرق فیقتلون بالزوراء سبعین ألفا و یبقرون بطون ثلاث مأة إمرأة ویخرج الجیش إلی الکوفة فیقتل بها خلقا[9]

این روایت اصلا در مصادر دست اول ما نیامده است، اولین کسی که این روایت را نقل کرده است سلمی است در عقد الدرر نقل کرده است.

در این روایت هم قرائن نشان می‌دهد که زوراء در عراق است.

9. روایتی است از ابن عباس که سلیلی آن را نقل می‌کند و ابن طاووس از ایشان نقل می‌کند:

أنّ علي بن أبي طالب عليه السلام قال لابن عباس: «يا ابن عباس قد سمعت أشياء مختلفة، و لكن‌ حدّث‌ أنت‌ رضي اللّه عنك» قال: نعم، قال: أول فتنة بعد المائتين إمارة الصبيان، و تجارات كثيرة و ربح قليل، ثم موت العلماء و الصالحين، ثم قحط شديد، ثم الجور و قتل أهل بيتي الظّماء بالزوراء [10]

باز مراد از زوراء در این روایت به قرینه‌ی قبل و بعد از آن بغداد است.

پس در اطلاق روایات، تاریخ، کتب حدیث و کتب معاجم زواراء همان بغداد است.