بحث ما در روایات خراسانی است. روایتی از دلائل الامامة محمد بن جرير الطبري (الشيعي) نقل کردیم که ایشان سلسله سند را اینگونه ذکر میکند:
بإسناده اخبرنی ابوالحسین محمد بن هارون عن الحسن بن علي بن فضال، عن عبد الله الكناني، عن موسى بن بكر، قال: حدثني بشير النبال، قال: كنت عند أبي عبد الله
در بررسی سندی، محمد بن هارون موسی را بررسی کردیم و ا مروز بشیر نبال که سلسله سند به ایشان منتهی میشود؛ ارزیابی میکنیم.
بشیر نبال:
الف: اسم بشیر نبال در رجال شیخ طوسی آمده است. شیخ، گاهي ایشان را از اصحاب امام باقر عليه‌السلام و گاهی از اصحاب امام صادق عليه‌السلام میداند.(نکته ای که در رجال شیخ طوسی باید به آن توجه کرد این است که ملاک شیخ هم عصر بودن ا فراد با ا مام معصوم است، لذا ا بن زیاد را از اصحاب امام حسین عليه‌السلام و یا زیاد ا بن ا بیه، از اصحاب امام علی عليه‌السلام میدا ند و این دلیل وثاقت آنها نیست مگر اینکه تصریح به وثاقت نماید.)
ب: مرحوم کشی حدیثی را که در طریق آن محمد بن سنان و صالح بن ا بی حماد است، از بشیر نبال نقل میکند. علامه حلی در بحث سندی این روایت میفرماید: « لیس صريحاً فی تعدیله و أنا فی روایته متوقف »[1] (من در روایت بشیر توقف میکنم)
مرحوم مامقانی به علامه اشکال می‌کند که اگر شما توقف در روایت وی میکنید پس چرا اسم ایشان را در قسمت اول کتاب خلاصة الاقوال خویش میاورید؟ (چون روش علامه در خلاصة الاقوال اینگونه است که عدول را در قسمت اول و ضعاف را در قسمت دوم کتاب خود بیان میکند.)
استاد: اگر چه روش علامه بر همین مبناست ولی علامه تصریح بر خلاف روش دارد بنا برا ین ظاهرا اشکال مامقانی وارد نباشد.
ج: ا بن داوود (م 740) هم در باب اول رجال خود [2] اسم ایشان را آورده و میگوید از رجال کشی استفاده میشود که بشیر ممدوح است. مامقانی[3] میگوید، مدح بشیر به استناد روایتی است که ا بن داوود نقل میکند، متن روایت ا ین است:
[رجال الكشي‌] طَاهِرُ بْنُ عِيسَى الْوَرَّاقُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِي حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ رَآنِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا أُصَلِّي فَأَرْسَلَ إِلَيَّ وَ دَعَانِي فَقَالَ لِي مِنْ أَيْنَ أَنْتَ قُلْتُ مِنْ مَوَالِيكَ قَالَ فَأَيُّ مَوَالِيَّ قُلْتُ مِنَ الْكُوفَةِ فَقَالَ مَنْ تَعْرِفُ مِنَ الْكُوفَةِ قُلْتُ بَشِيرَ النَّبَّالِ وَ شَجَرَةَ قَالَ وَ كَيْفَ صَنِيعَتُهُمَا إِلَيْكَ (برخورد این دو نفر با تو چگونه است) قُلْتُ وَ مَا أَحْسَنَ صَنِيعَتَهُمَا إِلَيَّ (بسیار خوب است) قَالَ خَيْرُ الْمُسْلِمِينَ مَنْ وَصَلَ وَ أَعَانَ وَ نَفَعَ مَا بِتُّ لَيْلَةً قَطُّ وَ للَّهِ وَ فِي مَالِي حَقٌّ يَسْأَلُنِيهِ ثُمَّ قَالَ‌اي شَيْ‌ءٍ مَعَكُمْ مِنَ النَّفَقَةِ قُلْتُ عِنْدِي مِائَتَا دِرْهَمٍ قَالَ أَرِنِيهَا فَأَتَيْتُهُ بِهَا فَزَادَنِي فِيهَا ثَلَاثِينَ دِرْهَماً وَ دِينَارَيْنِ ثُمَّ قَالَ تَعَشَّ عِنْدِي فَجِئْتُ فَتَعَشَّيْتُ عِنْدَهُ قَالَ فَلَمَّا كَانَ مِنَ الْقَابِلَةِ لَمْ أَذْهَبْ إِلَيْهِ فَأَرْسَلَ إِلَيَّ فَدَعَانِي مِنْ غَدِهِ فَقَالَ مَا لَكَ لَمْ تَأْتِنِي الْبَارِحَةَ قَدْ شَفَقْتَ عَلَيَّ قُلْتُ لَمْ يَجِئْنِي رَسُولُكَ فَقَالَ أَنَا رَسُولُ نَفْسِي إِلَيْكَ مَا دُمْتَ مُقِيماً فِي هَذِهِ الْبَلْدَةِ‌اي شَيْ‌ءٍ تَشْتَهِي مِنَ الطَّعَامِ قُلْتُ اللَّبَنَ فَاشْتَرَى مِنْ أَجْلِي شَاتاً لَبُوناً قَالَ فَقُلْتُ لَهُ عَلِّمْنِي دُعَاءً قَالَ اكْتُبْ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ يَا مَنْ أَرْجُوهُ لِكُلِّ خَيْرٍ وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ كُلِّ عَثْرَةٍ يَا مَنْ يُعْطِي الْكَثِيرَ بِالْقَلِيلِ وَ يَا مَنْ أَعْطَى مَنْ سَأَلَهُ تُحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَةً يَا مَنْ أَعْطَى مَنْ لَمْ يَسْأَلْهُ وَ لَمْ يَعْرِفْهُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ أَعْطِنِي بِمَسْأَلَتِكَ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ جَمِيعَ خَيْرِ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ غَيْرُ مَنْقُوصٍ مَا أَعْطَيْتَ وَ زِدْنِي مِنْ سَعَةِ فَضْلِكَ يَا كَرِيمُ ثُمَّ رَفَعَ يَدَيْهِ فَقَالَ يَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ يَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ يَا ذَا النَّعْمَاءِ وَ الْجُودِ ارْحَمْ شَيْبَتِي مِنَ النَّارِ ثُمَّ وَضَعَ يَدَيْهِ عَلَى لِحْيَتِهِ وَ لَمْ يَرْفَعْهُمَا إِلَّا وَ قَدِ امْتَلَأَ ظَهْرُ كَفَّيْهِ دُمُوعاً [4]
مرحوم مامقانی میفرماید: این روایت دلیل بر مدح بشیر است چون امام عليه‌السلام وقتی سوال از برخورد بشیر نبال و شجره نسبت به او (زید شحام) نمودند، و اوبرخوردشان را عالی توصیف کرد (ظاهرا زید شحام مشکل مالی داشته که آنها برطرف کرده بودند) امام عليه‌السلام فرمودند: خَيْرُ الْمُسْلِمِينَ مَنْ وَصَلَ وَ أَعَانَ وَ نَفَعَ از ا ین عبارت امام عليه‌السلام و تطبیق آن بر بشیر، مدح و حُسن بشیر فهمیده می‌شود.
مرحوم خوئی درمعجم رجال خود میفرماید:
لکن سند الروایة ضعیف، و لا أقل من جهة صالح بن أبی حماد الرازی [5]
د: مرحوم مامقانی دلیل دیگری هم بر اعتبار بشیر به خا طر احسان و عنایت امام باقر عليه‌السلام به ایشان ذکر میکند. (خلاصه روایت اینکه: بشیر به مدینه آمده و احتیاج به غسل پیدا میکند، امام عليه‌السلام دستور میدهند برای ایشان آب تهیه گردد و خودشان آب برایشان میبرند و غسل را به او یاد می‌دهند)
مرحوم مامقانی میفرمایند: ا قل مایفیده ذلک حُسنه
استاد: آیا کمک امام عليه‌السلام به شخصی نشانه خوبی آن شخص یا از خوبی معِین است؟ خود امام صادق عليه‌السلام فرمودند: خَيْرُ الْمُسْلِمِينَ مَنْ وَصَلَ وَ أَعَانَ وَ نَفَعَ
فرزند مرحوم مامقانی هم در تایید اعتبار بشیر به پدر خویش میگوید، روایت نقل شده در سندش محمد بن سنان است و شما محمد بن سنان را ثقه دانستید، پس ا ین روایت مدح بشیر است « تکون حجة علیه لابد مِن عَده من الحسان »
استاد: ولی بنده نتوانستم به استناد ا ین مطالب حَسن بودن و اعتبار بشیر را ثابت کنم مگرکسی با توجه به مطالب مامقانی ایشان را به مرحله حُسن برساند (ومانعی از ناحيه راویان دیگر در سند نباشد) در اینصورت روایت مشکلی ندارد.
روایتی دیگر:
الْفَضْلُ عَنِ ابْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْفَرَجِ فَقَالَ لِي مَا تُرِيدُ الْإِكْثَارَ أَوْ أُجْمِلُ لَكَ فَقُلْتُ أُرِيدُ تُجْمِلُهُ لِي فَقَالَ إِذَا تَحَرَّكَتْ رَايَاتُ قَيْسٍ بِمِصْرَ وَ رَايَاتُ كِنْدَةَ بِخُرَاسَانَ أَوْ ذَكَرَ غَيْرَ كِنْدَةَ [6]
آیا این روایت دلالت بر اصل ظهور خراسانی و ارتباطی با علائم ظهور مهدی «عج‌الله» دارد؟
سؤال از فرج است، فراز و نشیب هائی در تاریخ شیعه بوده که اگر به کسی کافر می گفتند برایش آسانتر بود تا به او شیعه گویند. در سال 407 در افریقا وارد شدند (طبق نقل ابن اثیر) و جمیع شیعیان را حتی آنان که به مسجد پناهنده شدند قتل عام کردند. سخت ترین فشار‌ها را سلفی‌ها به شیخ مفید در بغداد وارد کردند، نامه امام زمان «عج‌الله» را به شیخ مفید ببینید حضرت میفرماید: ا ین آ تش را ا موی‌ها بپا کرده ا ند برای اینکه شما را مستاصل کنند، وارد درگیریها نشوید.
آقازاده مرحوم شرف الدین برای بنده تعریف میکرد که وقتی رژیم اشغالگر به جنوب لبنان حمله کرد آشپزخا نه های آنها تا 6 ماه ازکتابخانه های جنوب لبنان به عنوان سوخت استفاده میکردند.
در روایات داریم دو دفعه (سالهای 70 و 150) بنا بود فرج حاصل شود ولی خداوند تاخیر ا نداخت آیا این فرج منظور ظهور امام زمان «عج‌الله» است؟ مسلما ظهور امام مهدی عليه‌السلام نمیباشد چون تولد آن حضرت 255 ق است، پس منطور از فرج، گشایش در امور و کاهش سختیها است.
پس این روایت هم دلالتی بر علائم ظهور و خراسانی ندارد.
جمع بندی: ما ازبین این روایات فقط چند روایت داریم که تصریح بر خراسانی دارد که هیچکدام هم صحیح السند نبودند، ا ما ازطریق تواتر اجمالی (اگر به ا ین حد برسد) یا استفاضه میتوا نیم بگوئیم که در روایات به خراسانی اشاره شده است هر چند مشکل دلالت موجود است که آیا خراسانی؛ خراسانی علائم ظهور و یا خراسانی باعث سرنگونی عباسیان (هلاکوخان) و یا خراسانی باعث سقوط حکومت امویان (ابومسلم خراسانی) و یا همان سید ابن طاووس است؟ (هرکدام از احتمالات) بهرحال دلالت برای ما روشن نمیباشد.

---